Yapay Zeka ve Hukuk / 1- Giriş
“Öncelikle neden böyle bir yazıya (umarım bir yazı dizisine) başladığımdan ve yazının amacından kısaca bahsetmek istiyorum. Ben bir hukuk fakültesi öğrencisi olarak kendimce okuduğum yazılardan, kitaplardan ve izlediğim videolardan yola çıkarak edindiğim bilgileri bir şekilde toplamak için böyle bir yola başvurdum. Bu sebeple gerek yapay zeka gerekse hukuk konularında bir uzmanlık iddiasından çok tamamen amatör olarak gördüklerimi derlemek belki ortaklaşa bu konular hakkında konuşabilmek adına böyle bir yazı yazmaya karar verdim.
- Belki de yapay zekanın öncelikle tarihçesinden bahsetmeliyiz. Ama bu konuda çok sığ kalacak bir yazı yazmadan önce bununla ilgili daha önce birilerinin iyi bir düzenleme yapmış olabileceğini düşünerek bir bakındım. Karşıma yıllara bölünmüş güzel bir özet çıktı.
- Yapay zekaya nereden nasıl başlayacağını bilmeyenler için(bu gruba ben de dahildim) çok yararlı olabilecek bir yazı; yapay zekaya başlama rehberi
- Bu yazıları okuduğunuz varsayımıyla (bu içerik üreticilerinin diğer içeriklerini de gönül rahatlığıyla bakabilirsiniz) bu yazıda biraz da hukuk hakkında bilgiler verdikten sonra ilerleyen yazılarda yapay zeka ve hukuk ilişkisine yönelik bir şeyler söylemeye çalışabiliriz.
Hukuk nedir?
Bu soruya bakış açımıza göre pek çok cevap verebiliriz. Ancak Kemal Gözler’e göre:
“Hukukun en doğru ve basit tanımı şudur:
Hukuk, hukuk kurallarının bir araya gelmesinden oluşmuş bir düzendir.
Hukuk kuralları(rules of law, legal rules) şu şekilde tanımlanabilir:
Hukuk kuralları, devletin yetkili organları tarafından konulan, insan davranışlarını düzenleyen ve cebirle müeyyidelendirilmiş emir ve yasaklardır.”
Buradaki tanımların alındığı, daha geniş bilgi ve kaynaklara ulasmak için
Kemal Gözleri, Hukuka Giriş, Bursa, Ekin, 11.baskı, 2014, s.21–51
- Burada verilen, benim de katıldığım “hukuk” kavramının hukukî positivizme yakın olduğu söylenebilir. Hukukî positivizm ve tabiî hukuk konularıyla ilgili TABİÎ HUKUK VE HUKUKÎ POZİTİVİZME GÖRE ADALET KAVRAMI’nı okuyabilirsiniz.
Yapay zekayı hukukun içinde bir yere koymaya, hakkında bir düzenleme yapmaya çalıştığımızda aklımıza gelen ilk şeyler yapay zeka nedir? Kullananların, üretenlerin sorumlulukları nedir? Kendi iradesi olacak mı? Bu gibi sorulara vereceğimiz cevaplara göre düzenlemeler çok farklı şekillerde olabilir.
Giriş kısmımızda biraz da gelecek üzerine konuşup farkındalık sahibi olan bir yapay zekanın olacağını varsayarsak bunu neye göre, ne olarak düzenleyeceğiz? Kişi olarak mı? Hayvan olarak mı? Eşya olarak mı? Önceden tanımlanmamış bir şey olarak mı? Yoksa Roma döneminde kölelere tanınan hukuki statüye yakın bir düzenleme mi yapacağız?
Kısaca Roma hukukunda kölelik kavramından bahsetmek gerekirse:
Roma Hukukunda kölelerin hak ehliyeti yoktur. Hukuk süjesi olmadıkları için haklardan yararlanamazlardı. Borç altına giremezler, hakların konusunu teşkil ederlerdi. Eşya ve Borçlar Hukukunda bir mal gibi işlem görürlerdi. Efendi kölesi üzerinde sınırsız hâkimiyet hakkına sahipti (Potestas).
Hukuken şahıs sayılmasa da köle bir insan olduğu için akıl ve iradesini kullanarak bazı hukukî işlemleri yapabileceği kabul edilmiştir. Bu itibarla köle kısmen de olsa fiilî ehliyetine sahipti. Ancak hak ehliyetleri olmadığından hukukî işlemlerden doğacak haklar efendilerinin sayılırdı. Burada köle ile efendi arasındaki ilişki hâkimiyet esasına dayanmaktadır. Ancak kölenin yaptığı hukukî işlemlerden efendi sorumlu tutulmamaktadır. Romalılar bu kural nedeni ile kölelerini ticarî hayatta kullanamaz hale geldiler. Zira kimse kölelerle hukukî işlem yapmak istemiyordu. Bu durumu çözümlemek için Praetor tarafından efendiye karşı bazı ek dava olanakları tanınarak çözüm getirilmiştir. Öte yandan köleler insan oldukları için işledikleri kamu suçlarından dolayı kamu makamlarınca özgür kişilere oranla çok daha ağır cezalara çarptırılırlardı. Bu, onun hukuken şahıs olduğunu ifade etmezdi. Cezalandırmaktan maksat sadece onun kanun dışı hareketlerini önlemekten ibaretti.
Kölenin işlediği suçlardan efendinin mesul tutulması Roma Hukukunda eskiden beri kabul edilmişti (Actio Nbxalis).
Buradaki tanımların alındığı, daha geniş bilgiye ve kaynaklara ulaşmak için aşağıdaki kaynaktan faydalanabilirsiniz.
Gulnihal Bozkurt, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/304/2862.pdf s.93–95
Bu konuda (farkındalık sahibi bir yapay zekanın durumu üzerine) pek çok tartışma yapılabilir. Aynı zamanda şu an hayal ettiğimiz yapay zeka belki de gelecekte hayalimizden çok daha farklı bir şekilde ortaya çıkacak (yapay genel zeka, yapay dar zeka). Bu tartışmalara girmeden önce şu an hukukumuzda bulunan kişi ve kişilik kavramlarını tanımlamakta yarar var.
Hukukta kişi ve kişilik kavramı
Medeni Kanunumuz, hak sahibi varlık olarak insanlar (Gerçek Kişiler) ile bir amaç etrafında birleşmiş insanların meydana getirdiği toplulukları ve bir amaca özgülenmiş mal topluluklarını (Tüzel Kişiler= Hükmî Şahıslar) kişi olarak düzenlenmiştir.
Kişinin, hukuk düzeni tarafından korunan başta hak sahibi olma ehliyeti gibi özellikleri ile kişinin hukuki durumu ile ilgili olarak kişi olmaya bağlı olarak tanınan yetkileri onun kişiliğini ifade eder.
Buradaki tanımların alındığı, daha geniş bilgi ve kaynaklara ulaşmak için aşağıdaki kaynaktan faydalanabilirsiniz.
Oğuzman/Selici/Oktay-Özdemir , Kişiler Hukuku, İstanbul, Filiz, 16.bası, 2016, s.2
Peki kişi ve kişilik kavramlarını da gördükten sonra farkındalık sahibi bir yapay zekanın bu düzenlemelerde nereye geleceği konusunda az çok tartışmaya başlayabiliriz ancak günümüzde farkındalık sahibi bir yapay zeka bulunmadığı için bu tartışmalarımız biraz bilim kurguya kayabilir. Bu yüzden burada sadece temel kavramlardan bazılarını verip bu konuya ayrı bir yazıda değinmek istiyorum.
Bunun yerine pratik fayda açısından günümüzde farkındalığa sahip olmayan yapay zekanın yaptığı eylemlerden kimlerin, nasıl sorumlu olacaklarını tartışabiliriz. Bu konularla ilgili şu an için kesinleşmiş pek bir şey (düzenleme) yok. Peki bu konu hakkındaki düzenlemeler neden bu kadar önemli?
Bu konu hakkında yapılacak düzenlemeler yapay zeka kullanılarak yapılan bir eser ortaya çıktığında bunun haklarının kime ait olacağı (yapay zekayı yapan şirkete, yapay zekanın kendisine, yapay zekayı kullanan kimse, ya da belli oranlarda…), otonom bir şekilde kullanılan araçta kaza olduğunda bunun sorumluluğunun kime ait olacağı … gibi birbirinden çok farklı alanlarda sonuçlar doğuracak. Bunların hepsi hakkında hukuki düzenlemeler yapılacak, yapılmak zorunda kalınacak.
Yapay zeka alanındaki düzenlemeler şu an devletler tarafından yapılmasa da “kişiler” tarafından yapılan çalışmalar mevcut. Bunlar arasında göze çarpanlardan biri Future of Life Institute tarafından gerçekleştirilen BENEFICIAL AI (video)etkinliği oldu. Bu etkinlikteki Asilomar konferansında 23 ilke (prensip) oy birliğiyle kabul edildi. Asilomar konferansı hakkında farklı bir yazı başlığında çok daha detaylı bir yazı yazmayı düşünürken bu konu hakkında yazılmış güzel bir yazıyla karşılaştım.
- Ayrıca yapay zeka ve hukuk alanında takip edebileceğiniz güzel bir kaynak olarak Robotic.legal sitesini de tavsiye edebilirim.
Peki yapay zeka ve hukuk hakkında video kaynağı olarak neler bulabiliriz?
1. İstanbul Barosunun yaptığı Yapay Zekâ, Robotlar ve Hukuk Konferansı
Konferansla ilgili detaylı bir yazı. Bu yazıyı da okumanızı tavsiye ederim.
2.Kısım
2.Beykent üniversitesinin Genç Hukuk programı
2.Kısım
3. Türkiye Yapay Zeka İnisiyatifi’nin yaptığı Türkiye Yapay Zeka Zirvesinden Yapay Zeka ve Etik başlıklı konuşma
Türkiye Yapay Zeka Zirvesinden Türkiye ve Yapay Zeka Paneli
Bu yazı da genel hatlarıyla bir giriş yapmaya çalıştığım için yapay zeka ve hukuka dair olaylar ve örneklere başka başlıklarda konu konu değinmeyi düşünüyorum.
Gözümden kaçanlar, bu yazıdan sonra yapılanlar mutlaka olmuştur bu yüzden sık sık yazıyı güncellemeye çalışacağım.
