Günümüzde Yapay Zeka ve Sanat
Merhaba herkese, ben Mert Evci. Google DSC’nin Akdeniz Üniversitesi’ndeki lideriyim. Bu yazımda sizlere, günümüzde yapay zekanın sanat alanındaki uygulamalarını anlatmaya çalışacağım. İyi okumalar. :)
Sanat Nedir?
Öncelikle sanatın ne olduğu ile başlayalım. Bu soru bizim için özellikle önemlidir. Çünkü kimi akademisyen ve sanat eleştirmenlerinin şaheser olarak nitelendirdiği İnci Küpeli Kız adlı tablo da bir sanat eseridir, hepinizin hatırlayacağını düşündüğüm, 120.000 Dolar’a satılan duvara bantlanmış muzda. Bu nedenle sanat, açıklaması pek de kolay bir kavram değildir.
Oxford’un tanımına bir bakalım: “Sanat, bir duygunun, tasarımın, güzelliğin vb. dışavurumunda, anlatımında kullanılan yöntemlerin tümüdür.” Bu noktada görüyoruz ki sanat duygu ve tasarım isteyen bir iş olarak tanımlanmıştır.
Ancak bir de ünlü matematikçi Marcus du Sautoy’un sanat ile ilgili yorumuna bakalım: “İnsanlar sanatın esrarengiz bir şey olduğunu düşünüyor, yaratıcı bir zekanın hiçliğin ortasından bir şeyleri tutup çıkarması gibi. Bu noktada şunu söylemek istiyorum ki pek çok yaratıcı hareketin bir yapısı ve paterni hatta algoritması ve mantığı vardır.”
Bu da demektir ki Marcus’a göre uygun paternde ve algoritmada sanat yaratılabilir. Yapay zeka tarafındaki patrenlere ve algoritmalara göz atmadan önce yapay zekanın ne olduğu ile devam edelim.
Yapay zeka nedir?
Sabancı Üniversitesi, Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Selçuk Artut tarafından yapılan tanım şöyledir: “Yapay Zekâ, mantık, öz-farkındalık, kavrama, akıl yürütme, problem çözme ve yaratıcılık yeteneklerinin tümünün bilişimsel bir sistem tarafından biyolojik olmayan bir yapı içinde yerine getirilebilmesidir. Bahsedilen yeteneklerin başarılabilmesi için mantık, olasılık, istatistik gibi matematik öğeleri kullanılmaktayken bir yandan da algılama, yorumlama, öğrenme gibi bilişsel disiplinlerden de faydalanılmaktadır.”
Bu tanımda ise yapay zekanın, yalnızca insan yeteneklerinin biyolojik olmayan bir kopyası olduğunu düşünebiliriz. Ancak bu kopya, yoğun olarak matematiksel ögeleri kullanıyor.
Yapay Zeka Tarafından Yaratılan Bazı Sanat Eserleri ve Arkalarındaki Algoritmalar
Yukarıda bahsettiğim paternlerin ve algoritmaların, yapay zeka tarafındaki temelinde makine öğrenmesi ve derin öğrenme yatar. Bu iki teknik için ise gerekli malzemeler verilerdir. Ancak nasıl ki iki farklı sanatçı, farklı enstrümanlardan bambaşka besteler yapabiliyorsa, yapay zekanın içinde bulunan farklı verilerle ve farklı sinir ağlarıyla da bambaşka eserler ortaya çıkarılabiliyor.
Deep Dream
DeepDream, Google mühendislerinden biri olan Alexander Mordvintsev tarafından oluşturulan, görüntüdeki desenleri bulmak ve geliştirmek için evrimsel sinir ağı kullanan, böylece kasıtlı olarak işlenmiş görüntülerde rüya benzeri bir halüsinonejik görünüm yaratan bir bilgisayarlı görüntü programıdır. İlk başta görselleri sınıflandırma amacı ile yüzleri ve görsellerdeki paternleri tespit etmek için yaratılmıştı. Ancak bir kere eğitildikten sonra, bünyesinde bulunan yapay sinir ağları, orjinal görsele hafifçe eklenti yapılması için tersine çalıştırıldı. Bu eklentiler genelde yüzler ya da bazı hayvanlardı. Böylece daha fazla güven puanı verimi alınması amaçlandı. Ancak temel amaç, yapay sinir ağlarının ortaya çıkardığı yapıyı görselleştirmek ve onları daha iyi anlamaktı.
DeepDream’in felsefesinden de bahsedelim: Görselleri beynimizdeki sınırsız görüntüyle, filtreleri ise beynimizdeki sınırsız düşüncelerle eşdeğer tutabiliriz. Beynimiz biz uyku halindeyken bunları harmanlayıp bize rüyalar üretiyor. DeepDream ise görselleri ve filtreleri harmanlayıp bir makine rüyası yaratıyor.
Refik Anadol’un Çalışmaları
Refik Anadol, bu alanda birden fazla eser çıkarmış ve zamanında Google’ın yapay zeka, sanat ve makine zekası arasındaki ilişkiyi araştıran grubun içerisinde çalışmıştır. Sanatçı, yapay sinir ağlarının ve makine öğreniminin yardımıyla büyük verileri filtreleyerek veya genişleterek çalışıyor. Tüm işlemler sonrası ortaya çıkan yeni veriler, bir görsel şölen oluşturuyor.
Refik Anadol’un tekniğini anlatmak için kendisinden bir alıntı yapalım: “Veriyi ilk başlarda bir ışık materyaline dönüştürmeye çalışıyordum. Bunu yaparken kaygım asla geri okunabilme kaygısı değildi. Yani amacım bilgileri mühendis mükemmelliğinde hayata geçirmek değildi, tam tersine makinenin aklında bir hayat olduğunu ya da bir şekilde bizi çevreleyen bu gerçeklikte aslında makinelerin de bizleri hissedebildiğini ve bu hislerin başka bir hisse dönüşebilme hissinin spekülasyonuydu. Şu anda da veri benim için her zaman bir pigmente dönüşmeye çalışan, ışık gibi, dokunamadığımız ama orada olduğunu bildiğimiz bir his gibi.”
Nasıl ki 1506 yılında Leonardo Da Vinci, kendi zamanının en gelişmiş teknolojisi olan fırça ve paleti kullanarak renklerin tasarımını yaptıysa ya da 1839 yılında Robert Cornelius kendi zamanının en gelişmiş teknolojisi olan fotoğraf makinesini kullanarak ışığın tasarımını yaptıysa, Refik Anadol da kendi zamanının en gelişmiş teknolojisi olan yapay zekayı kullanarak bilginin tasarımını yapıyor. Yani onun sanatında yapay zeka bir tasarımcı değil, bir araçtır.
Marcus du Sautoy’dan bir alıntı daha yapalım: “Unutulmamalıdır ki yapay zekanın yarattığı her şey hala insan yaratıcılığına bağlıdır çünkü öğrendiği şeylerin kaynağı hala bizim sanatımız. Yani aslında hala insan yaratıcılığını görüyoruz ancak yeni bir filtreden. Gördüğünüz bir şeyin yapay zeka tarafından yapıldığını görüp kandırılmış hissetseniz bile şunu hatırlayın: tepki verdiğiniz şeyin kaynağı tamamen insanlardır.”
Gördüğünüz üzere günümüzde yapay zekanın bir bilinci olmadığı için sanat alanında sadece bir filtredir, yani araçtır. Ancak bana soracak olursanız “Yapay zekanın bilinci olsaydı sanat yapabilir miydi?” sorusundan önce düşünmemiz gereken bir konu var: Bir fırçanın ve tuvalin bilinci olsaydı size nasıl bir resim çizerdi? Bir fotoğraf makinesinin bilinci olsaydı size nasıl bir fotoğraf çekerdi? Bir piyanonun bilinci olsaydı size nasıl bir müzik bestelerdi?
Eğer bu konuda ilgiliyseniz “aiartists.org” sitesine de göz atabilirsiniz. İyi günler dilerim. :)
Kaynakça:
- Selçuk Artut, “Yapay Zeka Olgusunun Güncel Sanat Çalışmalarındaki Açılımları”, Araştırma Makalesi, Sabancı Üniversitesi, (2018)
- https://www.vox.com/2019/5/10/18529009/ai-art-marcus-du-sautoy-math-music-painting-literature
- https://refikanadol.com/
