Köpeklerle Nasıl Dost Olduk?: İnsan-Köpek İlişkisinin Kökeni
Köpekler, insanların ilk evcilleştirdiği hayvanlar olarak bilinir. Onlarla ilişkimiz çok eskiye dayanır. Bugün, bizim en yakın dostlarımız olur kendileri. Peki, böylesine yakın olduğumuz bu güzel hayvanların ataları kimlerdir? Kökenleri nereye dayanır? Bizim köpeklerle dostluğumuz nasıl ve ne zaman başladı?
Köpeklerin Atası Kimdir?
Yapılan araştırmaların sonucunda “Köpeğin atası kurt mu?” sorusunu “Evet” diye cevaplayabiliyoruz.
Günümüzde bizimle birlikte yaşamakta olan köpekler, canis lupus familiaris adındaki bir alt türe mensup. Bu alt türün kökenleri ise, Buzul Çağı’nda yaşamakta olan kurtlara dayanmakta. Modern dünyada yaşamakta olan gri kurtların da atası olan bu kurtların adı canis lupus diye geçiyor.
Köpekler Nasıl Evcilleştirildi?
Bunu iki aşamada incelemek doğru olabilir:
1.Aşama: Doğal Süreç
2.Aşama: Yapay Süreç
1.Aşama: Doğal Süreç
“Sen Benim Karnımı Doyur, Ben de Seni Doğanın Tehditlerine Karşı Koruyayım.”
Araştırmacılar, köpeklerin ataları olan kurtların insanlar ile ilişkisini, tahmini 30.000 yıl önce, avcı-toplayıcı insanların, avlarını ateş yardımı ile pişirmesi sonucunda ortaya çıkan kokunun kurtların ilgisini çekmesi ve onları insanların kamp alanına çekmesiyle başlamış olabileceğini söylüyorlar.
İnsanlarla ilk tanışma sonrasında kurtlar arasında bir ayrım yaşanmış:
- İnsanlara itaat eden, onlarla yaşamak konusunda daha iyimser olan kurtlar: Bu kurtlar, doğal evcilleşmenin ilk adımlarını atmışlardır. Çünkü insanlarla iç içe yaşamaya başlamışlardır. Yemeklerini artık insanlardan beklemektedirler.
- Bu lezzetli avların sahibi olan insanlarla yaşamayı reddeden ve vahşi doğada yaşamını sürdüren kurtlar: Bu kurtlar ise, kendi karınlarını kendileri avlanıp doyurmuşlar ve yaşamlarını olduğu gibi devam ettirmişlerdir. Dolayısıyla evcilleşmeyip vahşi kalmışlardır.
Birinci bölümdeki kurtlar, insanların yedikleri yemeklerin artıkları ile karınlarını doyurmuşlar. Bir süre sonra, insanları doğadaki diğer tehditlere karşı korumaya başlamışlar. Karşılığında da insanlar tarafından kemik ya da et ile ödüllendirilmişler. Böylece insanlar ve bu kurtlar arasında bir karşılıklı yarar ilişkisi oluşmaya başlamış.
Bundan sonrasında insan ile kurt arasındaki ilişki iyice gelişti. İnsanlar zamanla, kurtların eğer evcilleştirebilirlerse, epey işlerine yarayabileceklerini düşündüler. Kurtlar iyi bir korumacı olabilirlerdi, avcılara yardım edebilirlerdi, başka canlıların evcilleştirilmesine bile yardımcı olabilirlerdi (bkz. Çoban köpekleri).
Beslenme
2013’te yapılan bir araştırma sonucunda bilim insanları, köpeklerinin atalarının, etobur beslenmeden karbonhidratın dahil olduğu beslenmeye geçişinin bu evcilleştirme sürecinde büyük bir etken olduğunu açığa çıkardı.
Köpeklerin, pankreasta nişasta sindirimini sağlayan AMY2B adındaki bir gene, kurtlardan daha yüksek oranda sahip olduğu anlaşıldı.
Nişasta tüketiminin insanlardaki artışı, özellikle tarımsal düzene geçiş döneminde görülmekte. İnsanlar tarımla birlikte un, pirinç gibi nişasta içeren bakliyatları tüketmeye başladılar. Burada insanlarla birlikte yaşayan köpekler de, insanların yedikleriyle beslenmiş olabilirler.
Dosta Veda…
Araştırmalar sonucu bulunan, eski çağlarda yaşamış köpeklerin kalıntıları, köpeklerin o dönemde tıpkı insanlar gibi gömüldüklerini gösteriyor. Ölmüş köpekler toprağın altına gömülmüşler. Bundan, insanların köpekleri de bir dost olarak gördükleri çıkarımını yapmamız yanlış olmayacaktır. Onları bir arkadaşımız gibi görüp, bizden kabul etmiş olabiliriz.
Sonuçta zorlu yaşam şartlarında birlikte hayatta kalma savaşı vermişiz bu canlılarla. Güçlü bir duygusal bir bağın oluşması kaçınılmaz.
Ayrıca farklı kültürlerde, köpeklerle insanların birlikte gömüldüklerine dair bulgular da mevcut. Özellikle Mısır’da, köpeklerin avlanma arkadaşı olarak görüldüğü yerde, bu çok yaygın.
2.Aşama: Yapay Süreç
Şimdi biraz da son birkaç yüzyıla göz atalım.
Bu dönemde, insanlar artık yerleşik hayata geçmişlerdir. Fiziksel, davranışsal bir değişim yaşamıştır. Aslında insanlarla köpekler, birlikte yaşayıp birlikte değişime uğramışlardır.
Artık medenileşen insanoğlunun, özellikle üretim araçlarının gelişimiyle birlikte, yeni istek ve ihtiyaçları doğmuştur. Artık bugünün insanı, birinci aşamada konuştuğumuz insandan oldukça farklıdır. İhtiyaçları, davranışları ve hayata bakışı… Tamamen farklıdır.
İnsanın ihtiyaçlarındaki değişim, köpeklere bakış açılarını da etkilemiştir.
Doğal evcilleştirme döneminde, köpeği bir koruyucu ve av arkadaşı olan gören insanlar, köpekleri artık bir ev arkadaşı olarak görmeye başlamışlardır.
Her insanın başka ihtiyaçları doğduğundan, insanların her türlü istek ve ihtiyacı karşılamaya yönelik yeni köpek ırkları ortaya çıkmıştır. Medenileşme süreci, insanın yaşamdan beklentilerinin evrimine ve dolayısıyla köpeklerin insan yaşamındaki rolünün değişimine yol açmıştır.
Tarihteki ilk köpeklere baktığımızda, gerek kemik yapıları, gerekse boyutları bakımından, birbirlerine çok benzediklerini görürüz. Ancak modern zamandaki köpeklerin hepsi birbirinden apayrı görünümlere ve kabiliyetlere sahip.
Artık günümüzde köpekler, tam anlamıyla “bir ev arkadaşıdır”. Böylece dostlarımız, atalarının yaşadığından farklı ilerleyen, ikinci bir evcilleştirme sürecinden geçmişlerdir. Onları gerçek anlamda evcilleştirerek, medeni insan yaşamıyla adapte ettiğimiz dönem, işte bu Yapay Süreç’tir.
Köpekler Hangi Dönemde Evcilleştirildi?
Köpekler ve kurtlar üzerinde yapılmış araştırmalar, kurtların ve köpeklerin genetik bakımından ayrılmasının bundan 40.000 ile 27.000 yıl öncesindeki bir döneme dayandığını gösteriyor.
Sonuç
Köpekler ile atalarımız “yemek” konusunda ortak noktada buluştu. Ama yemek ile başlayan bu ilişki zamanla iyice derinleşti, güçlendi. Bugüne kadar ilerledi ve şuan bizimle aynı yaşamı paylaşıyorlar. Kurulan bu ilişki binlerce yıl geçmesine rağmen hala aynı gücünü koruyor.
Bu iki farklı canlı türü arasındaki bağ öylesine güçlü ki, ölümden sonra bile devam edebiliyor.
Uzun lafın kısası, biz o “dost” kelimesini boşuna kullanmıyoruz. Onlarla dostluğumuz çok sağlam ve köklü. Umarız bu dostluk hep devam eder!
Kaynakça
“Dog Behavior, Evolution and Cognition” — Adam Miklosi
Raymond Coppinger & Lorna Coppinger — “Dogs: A Startling New Understanding of Canine Origin, Behavior & Evolution”
Attachment to humans: a comparative study on hand-reared wolves and differently socialized dog puppies — Zsófia Virányi, József Topál, Márta Gácsi, Ádám Miklósi, Enikő Kubinyi, Vilmos Csányi
Diet adaptation in dog reflects spread of prehistoric agriculture — Maja-Louise Arendt, Kylie Mae Cairns
