Fact-checking Uluslararası Alanda Büyüyor

Temel kaynaktan bağımsız ve “yalan haberler”, 47 ülkeden, 114 fact-checker ekibini uzun süredir meşgul etmekte ve bu ekipler kanaat önderlerinin yanlışlıklarını ortaya çıkartmak için kendilerini işlerine adamaktadırlar.

Duke Reporters Lab’in üç sene önceki sayıma başlamasından bu yana, aktif fact-checking projelerinin sayısı iki buçuk kat arttı. Aktif fact-checker’ların sayısının 96 olduğu 2016 yılından bu yana, mevcut sayı %19 oranında artış gösterdi.

2016’da sadece Birleşik Devletler’den 10 tane olmak üzere, 19 tane devlet ve yerel siyaseti içeren fact-checker inisiyatifi göreve başladı. Buna ek olarak, 2016’da Birleşik Devletlerde seçimleri kapsayacak şekilde başlatılan ancak sonrasında kapatılmış durumda olan 4 ABD’li fact-checker’ları ilave edersek, bu sayı 23’e yükseliyor. Şu anda bu 4 inisiyatif, aktif olmayan 55 fact-checking projesi arasındadır ve ayrıca The Reporters’ Lab tarafından takip edilmektedir.

Aktif olmayan projeler arasında, hükümet bütçesinin kesilmesinden sonra Haziran ayında kapatılan Avustralya’daki ABC News Fact Check de bulunmaktadır. Ancak, ABC Fact Check’in kamu yayıncılığı ve RMIT Üniversitesi Medya ve İletişim Departmanı arasındaki yeni ortaklığın bir parçası olarak, -daha önce dünyadaki fact-checker’lar arasında gördüğümüz şekilde, adeta bir Anka kuşu gibi- gelecek ayda geri dönmesi beklenmektedir.

ÇİZELGE: TOPLAM AKTİFLER 2014–2017

Olaylı ABD seçim döneminin öncesinde 121’e ulaşan sayısı ile zirve yapan The Lab, fact-checker’lardan oluşan veri tabanını düzenli olarak güncellemektedir (bakınız MAP AND LIST). Amerikalı seçmenler sandık başına gidene kadar Amerikalı fact-checker’ların sayısı, bir yıl önce yapılan, çoğunlukla devlet ve yerel düzeyde siyasete odaklanmış olan birincil başkanlık kampanyası boyunca, geçici olarak %41’den %53’e yükseldi.

Politifact’in ABD’de seçimler öncesinde kapattığı 8 eyalet düzeyindeki uygulaması ve listemizdeki diğer güncellemelerle birlikte, Amerika’da yıl bazında artış sadece 2 yeni kurumla sınırlı kalarak 43 oldu. Bir başka deyişle dünyadaki fact-checking kurumlarının %38'i ABD merkezli kurumlar oldu.

Birleşik Devletler’deki seçimlerden sonraki düşüş şaşırtıcı değil. Kampanya dönemlerinde ortaya çıkan fact-checker’lar, genellikle daha sonra işlevlerini yitirirler ya da oylar toplandıktan sonra tamamen görevleri sonra erer. PolitiFact’in kurucusu Bill Adair, New York Times için verdiği bir “Seçim Günü” yorumunda bu trendden yakınmıştır.

Şu anda Duke’ta gazetecilik üzerine eğitim veren ve aynı üniversitenin Reporters’ Lab’ını denetleyen Adair, “Politikacılar, Seçim Günü’nde yalan söylemeyi bırakmazlar” şeklinde konuşmuştur.

Ancak aynı dönemde fact-checking hareketi uluslararası alanda toplam sayısını arttırmaktadır.

Amerika Birleşik Devleti dâhil olmak üzere, 11 ülkede birden fazla fact checker bulunmaktadır:

Amerika Birleşik Devletleri: 43
Fransa: 6
Birleşik Krallık: 6
İspanya: 4
Ukrayna: 4
Güney Kore: 3
Kanada: 3
Brezilya: 3
Meksika: 2
Arjantin: 2
Kolombiya: 2

Hesaplamalarımıza göre Avrupa’da Fact-checking sitelerindeki artış %44 gibi büyük bir orandadır. (27’den 39’a). Bu artış, önceden tespit etmediğimiz fact-checker’ların sayıma eklenmesinden ve 2016’da 7 yeni fact-checker start up’ının sisteme dahil olmasından kaynaklanıyor.

2016 yılında, 2 tane Ukranya’da olmak üzere, İrlanda, Kosova, Litvanya, İspanya ve Birleşik Krallık’ta yeni fact-checkerlar faaliyete geçmişlerdir (Bunlardan bazıları son Şubat raporunda sayılabilecek kadar erken ortaya çıkmışlardır). Ayrıca Kolombiya ve Kenya’da da yeni fact-checker’lar 2016 yılında ortaya çıkmıştır. Fransa, Almanya ve başka ülkelerde seçimlerin yaklaşması ile birlikte, fact-checker’ların sayısının 2017 yılında da dünya çapında artmasını beklemekteyiz.

KITALARA GÖRE FACT CHECKER’LAR

Afrika: 5
Asya: 9
Avustralya: 1
Avrupa: 39
Kuzey Amerika: 50
Güney Amerika: 10

Amerika Birleşik Devletleri’nde, fact-checkerlar genellikle haber kuruluşlarının bir parçasıdır. Ama dünyanın başka bir yerinde, bu fact-checker’ların medyayla ilişkili olma ihtimali çok düşüktür.

ABD’deki fact-checker’ların %80’i bir medya şirketinin parçası iken (43’te 36’sı), dünyanın geri kalanında, yarısından da azının bu tarz direkt bir bağlantısı bulunmaktadır. Diğerleri çoğunlukla, sivil katılımı, hükümetin şeffaflığı ve kamuya hesap verme sorumluluğunu gözeten üniversitelerle ve sivil toplumlarla bağlantılılardır. Söz konusu bağımsız fact-checking kurumları, hali hazırda operasyonel masraflarını karşılamak ve daha geniş kitlelere ulaşabilmek adına haber kurumlarıyla sıkça gelir veya dağıtım ilişkileri kurmak durumunda kalıyorlar.

The Reporters’ Lab, Duke University’s Sanford School for Public Policy’de the DeWitt Wallace Center for Media & Democracy’e ait bir projedir. The Lab’in kadrosu ve araştırma görevlileri, kurumların ve kanaat önderlerinin söylemlerinin doğruluğuna ve bunların adil, partizan olmayan ve şeffaflığı gözetip gözetmediklerine odaklanan fact-checker’ları analiz edip değenlendirirler. The Lab, 2016 yılında İlkeler Kılavuz’unu yaratan Poynter Enstitüsü’nün Uluslararası Fact-checking Ağı’nı rehber almaktadır.

Araştırmacı öğrenci Hank Tucker bu rapora katkıda bulunmuştur, Politifact’in kurucu Bill Adair de öyle. Lütfen geri bildirimler için Reporter’s Lab’in Yardımcı Koordinatörü Mark Stencel (mark.stencel@duke.edu) ile iletişime geçiniz.

Çeviri: Ali İhsan AKBAŞ