Yasalar Üzerine
Cengiz Çevik’in Latince aslından çevirisiyle Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlarından çıkan bu kitabın ilk baskısı 2016 yılının Kasım ayında yapılmıştır. Günümüzden 2060 sene önce yaşamış olan büyük devlet adamı Cicero’nun bu eserinin özgün adı De Legibus‘tur ve yine Cicero’nun olan De Re Publica (Devlet Üzerine) eserine bir devam niteliği taşımaktadır. Cicero bu iki eserinde aslında büyük düşünür Plato’nun yolunu takip etmiş, onun Devlet ve Yasalar eserlerine bir nevi öykünerek bu çalışmaları sergilemiştir (bundan kitapta da bolca ve kıvanç içinde bahsedilir).
Akış itibariyle kitap dönemine uygun olarak üçlü bir konuşma içerisinde, Cicero’nun kendi kardeşine ve bir dostlarına yarı-resmi bir ders vermesi şeklinde ilerler. Tür itibariyle kitabın okunması oldukça rahattır fakat kitabın içeriği Roma dönemine dair yoğun bilgi içerdiğinden ötürü sık sık en arkada yer alan ‘Kişiler, Makamlar ve Hukuk Terimleri Sözlüğü’ kısmına başvurmak gerekmektedir. Ayrıca tarihsel olarak eserin bazı kısımları kayıp olduğundan ötürü kitabın içerisinde de buralar <…> şeklinde gösterilmiş ve aktarılan düşüncelerin doğal akışını yer yer sekteye uğratmaktadır. Ancak arada neredeyse 2070 sene olduğu göz önüne alınacak olursa eserin bu kadarının dahi bize ulaşabilmiş olması büyük şanstır.
Kitapta o dönemi yansıtan yoğun cinsiyetçi ve sınıfçı dil göz ardı edildiği takdirde aslında demokrasinin ve hukukun temel düşüncelerine dair bugün bile tartışılabilecek yoğun meseleler irdelenmektedir. Büyük kitlelere hangi koşullar altında ve ne şekilde oy kullanma hakkının Roma dönemi verildiği, bunu hangi tarihsel olayların tetiklediği ve ne işe yaradığı kitapta Cicero tarafından Roma Cumhuriyeti’ne bir övgü şeklinde ele alınmaktadır. Ayrıca dini yasalarla medeni hukukun neden karıştırılmaması gerektiğine dair yapılan tartışma bugün dahi bize ders verebilecek bir örnektir.
Bu eseri elbette mevcut koşullar altında değerlendirmekten ziyade Roma dönemine ve daha da ötesinde Batı medeniyetinde hukukun temellerine yönelik bir tarihi inceleme olarak ele almak gerekir. Bundan iki milenyum önce tartışılan erdem, ahlak, hesap verilebilirlik, adaletin temeli gibi konuların hala günümüzde önemini koruyor olması eseri çok daha değerli kılar. Kısacası yoğun içeriğine ve akıl almaz eskiliğine rağmen okuyanı günümüze dair düşüncelere gark eden bu çalışmayı ilgilenen herkesin incelemesinde fayda var.
