EDUbox Duurzaamheid: nu maken voor de toekomst

Leer hoe je als leerkracht of begeleider met de EDUbox Duurzaamheid aan de slag gaat in de les.

De handleiding van de EDUbox Duurzaamheid: nu maken voor de toekomst is een initiatief van VRT NWS in samenwerking met imec, Brightlab, VITO, Vlaanderen Circulair en OVAM.

Inhoudsopgave van de handleiding:

• 1. Over EDUbox
• 2. Even praktisch
• 3. Tips en verloop
• 4. Woordenlijst
• 5. Aansluiting bij de eindtermen
• 6. Fijn om te weten
• 7. Meer weten?

1. Over EDUbox

EDUbox is het digitaal educatief media format van VRT. Het EDUbox-format vereist niet dat je als leerkracht zelf diepgaand inzicht hebt in het onderwerp. De bedoeling is dat leerlingen zelf aan de slag kunnen met het materiaal. Je begeleidt en monitort als leerkracht het proces, je coacht waar nodig.

De EDUbox Duurzaamheid: nu maken voor de toekomst werd ontwikkeld met de partners imec, Brightlab, VITO, Vlaanderen Circulair en OVAM.

EDUbox is nadrukkelijk ontwikkeld voor zowel jongeren uit richtingen met arbeidsmarktfinaliteit, doorstroomfinaliteit en dubbele finaliteit. Deze EDUbox richt zich tot leerlingen van de tweede en derde graad.

EDUbox hanteert verschillende didactische vormen: tekst, video en online-simulaties worden afgewisseld met stukken waarin de jongeren worden aangemoedigd elkaar bepaalde aspecten uit te leggen en met elkaar in gesprek te gaan.

Onderaan deze handleiding vind je een woordenlijst met termen die geïntroduceerd worden en de lijst van de relevante eindtermen waar deze EDUbox bij kan aansluiten.

2. Even praktisch

2.1. Tijdsbesteding

Deze EDUbox is ontworpen om een introductie te geven in het thema duurzaam consumeren en produceren met een focus op circulaire economie. Twee lesuren is het minimum, meer lesuren geven uiteraard ruimte voor meer interactie. In deze handleiding geven we aan hoeveel tijd je ongeveer aan de verschillende onderdelen kan besteden als je twee lesuren hebt. Probeer je leerlingen hieraan te houden zodat ze de hele EDUbox kunnen doorlopen. We adviseren om voor deel 1 & deel 2 telkens een dertigtal minuten te voorzien, zodat je nog voldoende tijd (30 à 40 minuten hebt) voor het derde deel ‘Aan de slag’.

Voor leerlingen die zich zo lang kunnen concentreren is het ideaal om twee aaneengesloten lesuren te hebben.

2.2. Zelfstandig groepswerk, de leerkracht als begeleider

De EDUbox Duurzaamheid is beschikbaar als fysieke doos (zo lang de voorraad strekt), als downloadbare pdf of kan volledig digitaal doorlopen worden via de interactieve website. De leerlingen kunnen de integrale EDUbox dan in groepjes doornemen op pc of tablet.

Dit format — met een mix van tekst, video en discussiemateriaal — kan zowel in de klas als tijdens afstandsleren gebruikt worden. Elk groepje heeft bij voorkeur minimaal één pc (voorkeur) of tablet met goede internetverbinding nodig. We gaan er ook van uit dat de meerderheid van de leerlingen hun eigen smartphone hebben.

We moedigen aan om de leerlingen in groepjes van maximaal vijf leerlingen te laten samenwerken. Ideaal heeft elke groepje een pc of tablet, en heeft elke leerling een smartphone of tablet omdat er ook een individuele vragenlijst in deze EDUbox zit. Als dat niet kan, volstaat ook een pc of tablet per groepje, de leerlingen kunnen dan de individuele vragenlijst na elkaar invullen.

De downloadbare pdf kan ter ondersteuning gebruikt worden, met name voor de meer theoretische inhoud in hoofdstuk 2 of wanneer er niet voor elke leerling een pc, tablet of smartphone ter beschikking is. De pdf-versie bevat exact dezelfde tekstinhoud, maar voor de vragenlijst, simulatie en filmpjes moeten de leerlingen wel online kunnen gaan.

PC/tablet of smartphone versus geprinte versie

Als er minimaal een goede pc per groepje ter beschikking is, kunnen de leerlingen gezamenlijk op het scherm lezen. Als er enkel een smartphone of kleine tablet ter beschikking is, is het handiger om een geprinte versie van de EDUbox te voorzien, eventueel een exemplaar voor elke leerling.

De leerlingen kunnen dan op papier lezen, en gezamenlijk de filmpjes en simulaties op de tablet/smartphone uitvoeren. Je kiest dus als leerkracht tussen deze twee mogelijkheden:

1. Op PC of tablet: online doorlopen van de interactieve website
2. Met de gedrukte kaartjes en een pc, tablet of smartphone voor de filmpjes en de online simulaties

De EDUbox bestaat uit 4 delen. Elk deel heeft een andere kleur zodat je rondwandelend door de klas gemakkelijk als leerkracht kan monitoren waar elk groepje ongeveer zit.

2.3. Individueel (afstand)leren

Daarnaast is er ook een interactieve videoles als individueel leertraject, waarmee leerlingen thuis aan de slag kunnen gaan. De opbouw van deze les en de inhoud zijn volledig gelijk aan de versie voor zelfstandig groepswerk.

2.4. Inhoud en opbouw

In Deel 1 — Een planeet met grenzen (blauwe kaartjes) bespreken we volgende onderwerpen:

• De kritische consument: hoe bewust ben jij van je aankoopgedrag? En wat kan je zelf doen?
• Uitdagingen waar de wereld vandaag voor staat
• De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen als kader

In Deel 2 — Een circulair systeem (groene kaartjes) geven we een introductie in circulaire productie. We bespreken de klassieke lineaire levensloop van een product (sneakers) en zetten daar een circulair productieproces tegenover.

Deel 3 — Aan de slag (rode kaartjes): 1 lesuur

• In dit gedeelte richten de jongeren met hun groepje een bedrijfje op dat een nieuwe smartphone op de markt wil brengen. Ze verdelen verschillende rollen (CEO, marketing directeur, financieel directeur, personeelsdirecteur en logistiek directeur) binnen het bedrijf en proberen om duurzame keuzes te maken.
• Dit deelt wordt ondersteund door een simulator.

Deel 4 — Meer weten: verwijzing naar diepgaander lesmateriaal (uitbreidingen en verdiepingen)

3. Tips en verloop

Deel 1: Een planeet met grenzen (blauwe kaartjes — 30 minuten)

• 1.1. Hoe bewust ben jij van je koopgedrag
  (korte individuele reflectie en groepsgesprek) (max. 10 minuten)

De EDUbox start met een korte individuele reflectie van de leerlingen over hun aankoopgedrag. Hiervoor vullen ze een kort (anoniem) zelftestje in, na vijf vragen schotelt dat hen een profiel voor. Dat profiel zegt iets over of ze duurzaamheid een belangrijk criterium vinden om iets te kopen, of dat andere criteria (merk, prijs, …) belangrijker zijn. De QR-code voor de test brengt je naar deze link.

Deze drie profielen zijn mogelijk:

Moedwillige panter:

16–20 punten: Jij bent een kritische consument. Jij bent geïnformeerd en weet dat elke aankoop mogelijk een impact heeft op het milieu. Je koopt dus niet zomaar alles. Wanneer je geld uitgeeft aan iets nieuws, dan kies je enkel voor bedrijven en producten waarvan je weet dat ze rekening houden met het milieu en de mensen die de spullen maken.

Onderzoekende beer:

10–15 punten: Jij weet dat niet alles wat je koopt even duurzaam is, maar het is niet mogelijk om daar altijd mee bezig te zijn. Soms vind je het belangrijker om rekening te houden met andere zaken, zoals je budget, je imago of je interesses. Op zulke momenten doe je gewoon waar je zin in hebt. En heel af en toe vraag je je af of je misschien toch wat meer rekening moet houden met het milieu.

Eigenzinnige kat:

0–9 punten: Liever een duur en hip merk dan een duf merk dat wat minder kost? Of zoek je toch eerder naar de goedkoopste optie? Of vind je het net veel belangrijker dat iets je goed staat, of dat je je goed voelt bij je aankoop? Jij hecht als consument belang aan dingen als je budget, je gevoel of de kwaliteit van wat je koopt. Dat niet elke keuze de meest duurzame is, deert je niets. Je persoonlijkheid en je interesses staan voorop in alles wat je doet.

Vervolgens worden de leerlingen gevraagd hun resultaten kort (5 min!) in hun groepje te bespreken. Zo krijgen ze de kans om hun gedachten en gevoelens bij het resultaat van de test onmiddellijk te delen. Waak erover dat deze eerste reflectie en bespreking samen zeker niet meer dan tien minuten duren.

Over het waarom

Tip: De video van de geëngageerde snowboarder Seppe Smits spreekt de meeste leerlingen erg aan. Probeer hier tijd voor te maken, of toon hem klassikaal.

Fijn om te weten: Er zijn websites die je helpen om duurzamere keuzes te maken. COSH! is een jong Belgisch bedrijf dat je helpt om met een ‘brand checker’ — duurzame merken en ‘store finder’ — duurzame winkels in de buurt te vinden. Misschien kennen de leerlingen er ook andere?

• 1.2. Uitdagingen van vandaag (kaartjes 11–13) (2 minuten)

Tip: De basisboodschap van kaartjes 11- 13 wordt ook samengevat in het filmpje (1 minuut) van KLAAR— link op kaartje twaalf. Als je het zelfstandig lezen wil beperken, toon hen dan zeker wel het filmpje.

Dit is de basisboodschap van kaartjes 11–14:

Er is ontzettend veel verbeterd de afgelopen eeuwen.

We hebben veel technologische vooruitgang gekend.

Dat stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen.

Hoe zou jij dit oplossen? (pagina 14) (5 minuten)

Tip: zorg dat de leerlingen zeker even tijd nemen voor de groepsdiscussie/reflectie op kaartje 14 over volgende vragen:

- Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we minder grondstoffen nodig hebben?
-Moeten we minder consumeren of het productieproces herdenken?
Deze vragen maken de brug van de uitdagingen naar circulaire economie als een deel van de oplossing (volgende delen)

Uitbreiding : we benoemen hier een aantal ‘gekke ideeën’ waar wel echt over nagedacht werd of wordt. Wat vinden de leerlingen hiervan? Lossen deze ideeën problemen op?

1.3. Duurzame ontwikkelingsdoelen of Sustainable Development Goals

Uiteraard kunnen de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen als referentiekader hier niet ontbreken. Alle doelstellingen zijn met elkaar verbonden. Door te werken aan kwaliteitsonderwijs voor iedereen, werk je bijvoorbeeld ook aan onder meer armoede, gezondheid, gendergelijkheid en waardig werk. In deze EDUbox focussen we verder op circulaire economie, en komen dan ook vooral SDG 12 (verantwoorde consumptie en productie), 8 (eerlijk werk en economische groei) en 9 (industrie, innovatie en infrastructuur) aan bod.

Tip (uitbreiding of reflectie): laat de leerlingen nog verbanden tussen de SDG’s formuleren.

Fijn om te weten: Unesco-scholen: het ‘UNESCO Associated Schools Network’ (ASPnet) is het grootste mondiale scholennetwerk, met meer dan 11.500 basisscholen, secundaire scholen en lerarenopleidingen in meer dan 180 landen. Al deze ‘Unesco-scholen’ werken samen aan kwaliteitsvol onderwijs voor het realiseren van internationale verbondenheid, vrede, interculturele dialoog en duurzame ontwikkeling. Hierbij maken ze van ‘Wereldburgerschapseducatie’ en ‘Educatie voor Duurzame Ontwikkeling’ speerpunten van hun schoolbeleid, en omarmen ze (culturele) diversiteit. Misschien wil jouw school ook een Unesco-school worden?

Deel 2: Circulair Systeem (groene kaartjes — 30 minuten)

Dit deel, de groene kaartjes, is het meest theoretische stuk van de EDUbox, in dit deel moeten de leerlingen de kaartjes vooral lezen.

1. Het leven van een product

De kaartjes 18–24 introduceren het klassieke lineaire productieproces van een sneaker: van het ontginnen van grondstoffen naar het levenseinde, vaak gedeeltelijk op de afvalberg.

Tip: let op dat de leerlingen hier niet te lang mee bezig zijn. De key take away van deze EDUbox zit immers in het ontwerpen van een circulair proces.

Fijn om te weten: zelf iets repareren? Misschien vind je al een handleiding op iFixit

2. Van lineair naar circulair

Afval =grondstoffen (de cirkel sluiten)

Dit is een belangrijk idee: dat de gebruikte grondstoffen en materialen niet na het levenseinde van een product op de afvalberg belanden, maar opnieuw gebruikt kunnen worden — als er op voorhand goed over werd nagedacht. Grondstoffen en materialen zijn immers schaars en het kost vaak veel energie om hen te produceren.

Tip: geef de leerlingen een gerichte zoekopdracht om enkele interessante circulaire projecten te vinden op https://vlaanderen-circulair.be/nl/doeners-in-vlaanderen bijvoorbeeld:
- zoek een project in een sector dat aansluit bij jullie studierichting
- zoek een project in jouw regio

Tip: Over recycleerbare bekers op een fuif

In de korte video legt An Vercalsteren de circulaire levenscyclus uit aan de hand van voorbeelden over recycleerbare bekers en deelfietsen. Zorg dat de leerlingen hier zeker naar kijken, het geeft al wat ideeën voor deel 3.

3. Andere stukken van de cirkel sluiten — creativiteit van bedrijven (pagina 31–36)

Ook op de andere fases van de cirkel kan een bedrijf en een consument aanpassingen doen.

4. Over waarom lampen vandaag geen 120 jaar meer kunnen branden — Product als een dienst (36 & 37) (5 minuten)

Tip: Dit is even tijd waard. Zelf hadden we een AHA! - ervaring toen we voor het eerst hoorden over licht als een dienst. Natuurlijk moeten bedrijven winst kunnen maken. Ze moeten bijvoorbeeld hun werknemers een eerlijk loon kunnen geven, moeten kunnen investeren, … Maar dat hoeft dus niet in tegenspraak te zijn met duurzaamheid, als je goed nadenkt over je verdien- en winstmodel.

Tip: Je kan dit ook als een gestuurde klasreflectie aanpakken: je bent een lampenfabrikant en je wil winst maken.

De klassieke aanpak: zoveel mogelijk lampen verkopen.

Gevolg: het is niet interessant dat een lamp zo lang mogelijk meegaat, want je wilt veel lampen verkopen …

Hoe zou het anders kunnen? Waarom is “licht als een dienst” duurzamer?

Deel 3: Aan de slag! (rode kaartjes —minimaal 30 minuten, kan ook meer)

Streef ernaar dat voor dit gedeelte nog minstens een half uur ter beschikking is. Leerlingen vinden dit vaak inspirerend en leuk om te doen.

De opdracht is om met hun groepje een bedrijfje op te starten dat een nieuwe smartphone op de markt brengt. Ze mogen elk een rol opnemen (CEO, marketing directeur, financieel directeur, personeelsdirecteur en logistiek directeur) en aan de hand van onderstaande vragen in de online simulator beslissingen nemen. De simulator eindigt met een marketingposter inclusief de prijs van hun smartphone.

Simulator: https://edubox-duurzaamheid.vrtnws.be/flow/startup

Stap 1. Grondstoffen

Stap 2. Productie en ontwerp

Stap 3. Logistiek

Stap 4. Verkoop

Stap 5. Gebruik

Stap 6. Levenseinde

Elke doorloop van de simulator resulteert in een ludieke reclameaffiche waarin alle keuzes zijn verwerkt die ze hebben gemaakt. Laat de leerlingen deze poster bewaren of doormailen naar zichzelf, als je de resultaten aan het einde klassikaal wil bespreken.

Tip: Moedig de leerlingen aan om verschillende scenario’s te doorlopen en het effect te ervaren. Als ze op het einde kiezen om parameters aan te passen, krijgen ze meteen feedback wat het effect is.

Afsluiten (10 minuten)

We adviseren om af te sluiten met opnieuw een individuele of klassikale reflectie.

Tip (uitbreiding) : laat de verschillende groepen hun poster aan elkaar voorstellen.

Richtvragen kunnen zijn

• Zou je deze gsm kopen? Waarom wel/niet?
• Wat vonden jullie het moeilijkste?
• Met welke andere criteria zou je nog rekening willen houden?

Deel 4 — Meer weten (Uitbreiding en verdieping)

Ander straf lesmateriaal

Afhankelijk van de voorkennis van jouw leerlingen en de leerdoelen die je wenst te bereiken kan je op bepaalde onderdelen van deze EDUbox dieper ingaan. De partners van EDUbox Duurzaamheid hebben zeer veel relevant lesmateriaal ter beschikking. In Deel 4 vind je hiervan al een korte oplijsting.

4. Woordenlijst

Volgende termen komen in deze EDUbox voor. Afhankelijk van de voorkennis van je leerlingen is het zinvol om deze termen extra toe te lichten, of hen als evaluatie te vragen enkele van deze termen te verklaren.

• Duurzaamheid
• Circulaire economie
• Consumptiegedrag
• Extreme armoede
• Industriële revolutie
• Energiebronnen
• Automatisering
• Ecosysteem
• Impact op het milieu
• Aantasting
• Duurzame ontwikkelingsdoelen
• Duurzaamheidsindex
• Groene energie
• Fabriceren
• Productie
• Logistiek
• Levenscyclus (van een product)
• Recycleren
• Recupel
• Urban mining
• Marketing
• Innovatie

5. Aansluiting bij de eindtermen

EDUbox is nadrukkelijk ontwikkeld voor jongeren uit zowel richtingen met arbeidsmarktfinaliteit, dubbele finaliteit als doorstroomfinaliteit (ASO-, KSO-, TSO- als BSO-richtingen.) De EDUbox Duurzaamheid richt zich tot leerlingen van de tweede en derde graad.

5.1. Voor modernisering

In schooljaar 21–22 betreft het hier het vierde jaar (tweede jaar van de tweede graad) en de derde graad.

5.1.1. Vakoverschrijdende eindtermen tweede graad (enkel 4e jaar in 21–22) en derde graad

EDUbox Duurzaamheid sluit uiteraard perfect aan bij de vakoverschrijdende eindtermen voor Context 4. Omgeving en duurzame ontwikkeling voor de tweede en derde graad, Context 6. Socio-economische samenleving en ook bij de vakoverschrijdende eindtermen rond kritisch denken, open en constructieve houding en leren leren.

Context 4. Omgeving en duurzame ontwikkeling > Vakoverschrijdende eindtermen

1. De leerlingen participeren aan milieubeleid en -zorg op school;

2. De leerlingen herkennen in duurzaamheidsvraagstukken de verwevenheid tussen economische, sociale en ecologische aspecten en herkennen de invloed van techniek en beleid;

3. De leerlingen zoeken naar mogelijkheden om zelf duurzaam gebruik te maken van ruimte, grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen;

4.De leerlingen zoeken naar duurzame oplossingen om de lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren;

Context 6. Socio-economische samenleving > Vakoverschrijdende eindtermen

4. De leerlingen hebben bij het kopen van goederen en het gebruiken van diensten zowel oog voor prijs-kwaliteit en duurzame ontwikkeling als voor de rechten van de consument;

6. De leerlingen geven voorbeelden van factoren die de waardering van goederen en diensten beïnvloeden;

3. Stam > Vakoverschrijdende eindtermen

Kritisch denken
11. De leerlingen kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h.v. relevante criteria.
12. Kritisch denken: de leerlingen zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken.
13. Kritisch denken: de leerlingen kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken.

Open en constructieve houding
16. De leerlingen houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld.
17. De leerlingen toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten.

Voor alle onderwijsvormen kan het format van de EDUbox — met zowel tekst, filmpjes als hands-on stukken — gebruikt worden voor de eindtermen rond leren leren, in het bijzonder

3. Informatieverwerving: De leerlingen kunnen diverse informatiebronnen en -kanalen kritisch kiezen en raadplegen met het oog op te bereiken doelen;
5. Informatieverwerking: De leerlingen kunnen gegeven informatie onder begeleiding kritisch analyseren en samenvatten.

5.1.2. Relevante vakgebonden eindtermen tweede graad — voor modernisering (4de jaar in 21/22)

In de BSO-richtingen sluit de EDUbox Duurzaamheid perfect aan bij de eindtermen van het project Algemene Vakken via alle onderdelen en in het bijzonder:

1. Functionele taalvaardigheid

3. Functionele informatieverwerving en -verwerking o.m.
17. De leerlingen kunnen onder begeleiding relevante en voor hen toegankelijke informatie in herkenbare concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken.
18. De leerlingen kunnen informatie uit uiteenlopend voor hen bestemd tekstmateriaal en voor hen bestemde formulieren begrijpen en gebruiken.
19. De leerlingen kunnen onder begeleiding gebruik maken van informatie- en communicatietechnologie.

4. Organisatiebekwaamheid o.m.
22. De leerlingen kunnen bij groepsopdrachten onder begeleiding:
- overleggen en actief deelnemen
- instructies uitvoeren
- reflecteren

5. Tijd en Ruimtebewustzijn o.m.
31. De leerlingen kunnen belangrijke wereldproblemen bondig omschrijven.
34. De leerlingen respecteren het leefmilieu.

6. Wetenschap en samenleving in het bijzonder
35. De leerlingen kunnen onder begeleiding illustreren hoe natuurwetenschappen kunnen bijdragen tot een duurzame globale en lokale leefomgeving.

In de ASO-, KSO- en TSO-richtingen kan deze EDUbox aansluiten bij het vak natuurwetenschappen > Wetenschap en samenleving

ASO > natuurwetenschappen

Wetenschap en samenleving

4. De leerlingen kunnen bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op grondstoffenverbruik, energieverbruik, biodiversiteit en het leefmilieu;

5. De leerlingen kunnen de natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling duiden en de wisselwerking met de maatschappij op ecologisch, ethisch en technisch vlak illustreren.

KSO en TSO > natuurwetenschappen

Wetenschap en samenleving

10. Bij het verduidelijken van en zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken onder begeleiding wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op grondstof- en energieverbruik.

11. Onder begeleiding de natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling van de maatschappij duiden en de wisselwerking met de maatschappij op ecologisch, economisch, ethisch en technisch vlak illustreren.

In de ASO-, KSO- en TSO-richtingen kan deze EDUbox aansluiten bij het vak aardrijkskunde

ASO, KSO en TSO > Aardrijkskunde

Kennis

10. De leerlingen kunnen op een eenvoudige manier de natuurlijke en menselijke oorzaken van milieuproblemen in een gebied verklaren en er de gevolgen voor mens, natuur en milieu uit afleiden.

Vaardigheden

14. De leerlingen kunnen de herkomst van een aantal producten in diverse informatiebronnen opzoeken en lokaliseren.

Attitudes

22. De leerlingen houden in hun handelen rekening met duurzame ontwikkeling in tijd en ruimte.

5.1.3. Relevante vakgebonden eindtermen derde graad — voor modernisering

In de BSO-richtingen sluit de EDUbox Duurzaamheid perfect aan bij de eindtermen van het project Algemene Vakken, onder meer via

Functionele tekstgeletterdheid (1–6), in het bijzonder
5. De leerlingen kunnen maatschappelijk relevante tekstinformatie kritisch beoordelen.
6. De leerlingen kunnen over maatschappelijk relevante tekstinformatie een eigen standpunt innemen, rekening houdend met ethische principes.

Problemen oplossen, in het bijzonder
19. De leerlingen kunnen zelfstandig de essentie van een probleem vatten en omschrijven.
20. De leerlingen kunnen bij een probleem beïnvloedende factoren achterhalen, ze vervolgens volgens belangrijkheid rangschikken en de relaties ertussen aangeven.

In ASO, KSO- en TSO-richtingen in de derde graad zijn er aanknopingspunten met volgende vakgebonden eindtermen:

KSO/TSO > Natuurwetenschappen > Eindtermen

Wetenschap en samenleving

5. De leerlingen kunnen bij het verduidelijken van en zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op biodiversiteit en het leefmilieu;

6. De leerlingen kunnen natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling duiden en de wisselwerking met de maatschappij op ecologisch, ethisch, technisch, socio-economisch en filosofisch vlak illustreren.

ASO > Natuurwetenschappen > Eindtermen

Wetenschap en samenleving

6. Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op tenminste grondstoffen, energie, biotechnologie, biodiversiteit en het leefmilieu.

7. De natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling duiden en de wisselwerking met de maatschappij op ecologisch, ethisch, technisch, socio-economisch en filosofisch vlak illustreren.

ASO > Aardrijkskunde > Eindtermen

Kennis

10. De leerlingen kunnen productie en consumptie van voedsel en hulpbronnen in relatie brengen met demografische evolutie en welvaartsniveau in het kader van een duurzame ontwikkeling.

Attitudes

26. De leerlingen kunnen voorstellen aanbrengen voor het ruimtegebruik in het kader van duurzame ontwikkeling.

27. De leerlingen zijn kritisch tegenover aangeboden informatie zoals die m.b.t. ontwikkelings-, welvaarts- en milieuproblemen.

28. De leerlingen zien mogelijkheden om op een positieve manier te participeren in beleidsbeslissingen inzake milieubeleid en ruimtelijke ordening.

29. De leerlingen zijn bereid om lokale problemen van milieu en samenleving in een globale context te plaatsen.

Verder kan deze EDUbox ook in alle ASO/KSO/TSO-richtingen gebruikt worden binnen de lessen Nederlands voor de eindtermen 12–18 rond lezen, onder meer:

18. De leerlingen zijn bereid om:
- te lezen
- lezend informatie te verzamelen over een bepaald onderwerp
- de verkregen informatie aan eigen kennis en inzicht te toetsen en te vergelijken met informatie uit andere bronnen
- te reflecteren op inhoud en vorm van de teksten
- hun persoonlijk oordeel over bepaalde teksten te formuleren, in vraag te stellen en eventueel te herzien

5.2. Relevante eindtermen tweede graad na modernisering (enkel derde jaar in schooljaar 21–22)

5.2.1. Doorstroomfinaliteit

Competenties inzake duurzaamheid

Uiteraard sluit deze EDUbox perfect aan bij de sleutelcompetenties rond duurzaamheid in het bijzonder

De wederzijdse invloed tussen maatschappelijke domeinen en ontwikkelingen en de impact ervan op de (globale) samenleving en het individu kritisch benaderen.

7.12. De leerlingen handelen met het oog op duurzame ontwikkeling. (attitudinaal)

7.13. De leerlingen lichten de betekenis en het belang van duurzame ontwikkeling toe.

7.14. De leerlingen illustreren hoe systeemdenken kan worden toegepast op duurzaamheidskwesties.

9.4. De leerlingen onderzoeken economische processen op verschillende ruimtelijke schaalniveaus.

9.5. De leerlingen reflecteren over ruimtelijke gevolgen van demografische en economische processen op verschillende ruimtelijke schaalniveaus.

en uiteraard komen ook andere burgerschapscompetenties aan bod, onder meer

Geïnformeerd en beargumenteerd met elkaar in dialoog gaan.

7.7. De leerlingen zijn bereid om in dialoog hun mening te ontwikkelen en bij te sturen. (attitudinaal)

Verder zijn er ook aanknopingspunten bij de sleutelcompetenties rond wiskunde, natuurwetenschappen en STEM ; en sleutelcompetenties rond ondernemingszin: onder meer

6.56. De leerlingen beargumenteren vanuit verschillende invalshoeken keuzes bij het ontwerp en het gebruik van technische systemen en andere STEM-oplossingen.

6.57. De leerlingen onderzoeken aan de hand van concrete maatschappelijke uitdagingen de wisselwerking tussen STEM-disciplines onderling en tussen STEM-disciplines met de maatschappij.

15.5. De leerlingen maken onderbouwde en duurzame keuzes aan de hand van zelfbepaalde criteria en aangereikte strategieën rekening houdend met de gevolgen van hun keuzes op korte en lange termijn.

5.2.2.Dubbele finaliteit

6.33. De leerlingen leggen aan de hand van concrete maatschappelijke uitdagingen de wisselwerking tussen STEM-disciplines onderling en tussen STEM-disciplines met de maatschappij uit.

De wederzijdse invloed tussen maatschappelijke domeinen en ontwikkelingen en de impact ervan op de (globale) samenleving en het individu kritisch benaderen.

7.12. De leerlingen handelen met het oog op duurzame ontwikkeling. (attitudinaal)

7.13. De leerlingen lichten de betekenis en het belang van duurzame ontwikkeling toe.

7.14. De leerlingen illustreren hoe systeemdenken kan worden toegepast op duurzaamheidskwesties.

Ruimtelijke patronen en processen aan het aardoppervlak verklaren als het resultaat van interacties tussen natuurlijke processen onderling, tussen menselijke processen onderling en tussen natuurlijke en menselijke processen.

9.4. De leerlingen beschrijven economische processen op verschillende ruimtelijke schaalniveaus.

9.5. De leerlingen analyseren ruimtelijke gevolgen van demografische en economische processen op verschillende ruimtelijke schaalniveaus.

En ook hier zijn er aanknopingspunten bij ondernemingszin en andere burgerschapscompetenties:

Geïnformeerd en beargumenteerd met elkaar in dialoog gaan.

7.7. De leerlingen zijn bereid om in dialoog hun mening te ontwikkelen en bij te sturen. (attitudinaal)

15.5. De leerlingen maken onderbouwde en duurzame keuzes aan de hand van zelfbepaalde criteria en aangereikte strategieën rekening houdend met de gevolgen van hun keuzes op korte en lange termijn.

5.2.3. Arbeidsmarktfinaliteit

Ook bij de arbeidsmarktfinaliteit vinden we vooral aansluiting bij volgende sleutelcompetenties rond duurzaamheid;

Natuurwetenschappelijke, technologische en wiskundige concepten en methoden inzetten om problemen op te lossen en om objecten, systemen en hun interacties te onderzoeken en te begrijpen.

6.17. De leerlingen beargumenteren vanuit verschillende invalshoeken keuzes bij het gebruik van technische systemen.

6.18. De leerlingen leggen aan de hand van concrete maatschappelijke uitdagingen de wisselwerking tussen STEM-disciplines onderling en tussen STEM-disciplines met de maatschappij uit.

De wederzijdse invloed tussen maatschappelijke domeinen en ontwikkelingen en de impact ervan op de (globale) samenleving en het individu kritisch benaderen.

7.12. De leerlingen handelen met het oog op duurzame ontwikkeling. (attitudinaal)

7.13. De leerlingen lichten de betekenis en het belang van duurzame ontwikkeling toe.

7.14. De leerlingen illustreren hoe systeemdenken kan worden toegepast op duurzaamheidskwesties.

En ook hier zijn er aanknopingspunten bij ondernemingszin en andere burgerschapscompetenties:

Geïnformeerd en beargumenteerd met elkaar in dialoog gaan.

7.7. De leerlingen zijn bereid om in dialoog hun mening te ontwikkelen en bij te sturen. (attitudinaal)

15.5. De leerlingen maken onderbouwde en duurzame keuzes aan de hand van zelfbepaalde criteria en aangereikte strategieën rekening houdend met de gevolgen van hun keuzes op korte en lange termijn.

5.3. Relevante eindtermen derde graad na modernisering

Op dit moment zijn de nieuwe eindtermen voor de derde graad nog niet gekend, enkel de zestien sleutelcompetenties. Het is uiteraard duidelijk dat de EDUbox Duurzaamheid goed kan aansluiten bij de sleutelcompetentie rond duurzaamheid, maar we hebben ook nadrukkelijk geprobeerd burgerschap, innovatiedenken, creativiteit, probleemoplossend en kritisch denken mee te nemen.

6. Fijn om te weten

Hier en daar linken we in de tekst onder ‘fijn om te weten’ ook door naar andere initiatieven of websites. We lijsten ze hier voor jou nog eens op.

• COSH!: duurzame kleding
• Unesco-scholen
• iFixit: handleidingen om zelf te repareren

7. Meer weten?

Wil je zelf ook meer weten over duurzaam consumeren en produceren? Of zoek je nog ander interessant lesmateriaal over de circulaire economie? De partners van deze EDUbox hebben dit in de aanbieding:

• Het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek heeft een online bibliotheek met gratis lesmateriaal op maat van 15- tot 18-jarigen, met infografieken, spelletjes en een labo-experiment: https://ecoceo.vito.be/nl/lesmateriaal
• Ook de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) deelt kennis op maat van jongeren en biedt lespakketten en achtergrondinformatie aan in hun Kenniswijzer Educatie: https://www.ovam.be/kenniswijzer-educatie
• Al het materiaal van OVAM kan je ook terugvinden op KlasCement: https://www.klascement.net/lesmateriaal/?extra_url=&cmdFilter=filter_activated&q=OVAM&filter_shared_by%5B%5D=organisation
• OVAM is ook te vinden op YouTube: https://www.youtube.com/user/OVAMvideo
• Op het platform Pearltrees, waar mensen met gelijkaardige interesses samen een bibliotheek kunnen aanleggen rond één thema, zijn twee groepen werkzaam rond circulaire economie:
  1. http://www.pearltrees.com/t/circulaire-materialenbeheer/id15114095#l926
  2. http://www.pearltrees.com/t/circulaire-materialenbeheer/filmpjes-principes-circulaire/id18731949#l157