EDUbox Cultuur: handleiding voor de leerkracht of begeleider

Leer hoe je als leerkracht of begeleider met de EDUbox Cultuur aan de slag gaat in de les of tijdens een activiteit rond cultuureducatie, met achtergrondinformatie en concrete tips.

De handleiding van de ‘EDUbox Cultuur: Een verruimende blik op de wereld’ is tot stand gekomen met de hulp van VRT NWS, CANON Cultuurcel, het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie, Art United en het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed FARO.

De EDUbox Cultuur is in de eerste plaats ontwikkeld voor gebruik in de klas, maar kan ook ingezet worden buiten de schoolcontext, bijvoorbeeld in het kader van cultuureducatieve activiteiten.

Inhoudsopgave van deze handleiding:

• 1. Over EDUbox
• 2. Over de EDUbox Cultuur
• 3. Extra achtergrond bij cultuur
• 4. Aansluiting bij de eindtermen
• 5. Tips voor in de klas
• 6. Wat na de EDUbox?

1. Over EDUbox

EDUbox is het digitaal educatief media format van VRT.

Het laat jongeren uit het secundair onderwijs kennismaken met één bepaald maatschappelijk thema. EDUbox wil jongeren informeren en hen stimuleren om zelf aan de slag te gaan.

EDUbox is gemaakt voor gebruik in de klas, waar leerlingen het onderwerp zelfstandig in handen kunnen nemen. De leerlingen werken in groepjes met fiches in digitale vorm. Deze fiches bevatten stukjes theorie, praktijkoefeningen en opdrachten. Ze zijn ook gekoppeld aan een uitgebreid digitaal luik met audiovisueel materiaal.

Sinds het afstandsonderwijs aan belang heeft gewonnen, zetten we ook meer in op de digitale component. Van elke EDUbox ontwikkelen we een interactieve onlineles die leerlingen individueel kunnen volgen.

Voor de leerkrachten is de EDUbox een leermiddel dat je helpt bij het realiseren van eindtermen.

2. Over de EDUbox Cultuur

Met de EDUbox Cultuur trachten we jongeren bewust te maken van wat cultuur is en hoe de jongeren zich ertoe verhouden, niet alleen als individu, maar ook als groep.

In deze EDUbox nemen jongeren in eerste instantie hun eigen invulling van cultuur onder de loep. Wat is cultuur volgens hen? Wat betekent ‘cultuur’? En verschillen ze daarin van hun leeftijdsgenoten? Vervolgens gaan ze in dialoog en verbreden ze hun blik op cultuur én op de wereld. Cultuur is meer dan een theaterstuk of een schilderij. Cultuur is alles wat je doet.

Daar bewust naar (leren) kijken, vergroot je cultureel bewustzijn. Door dit rijker cultureel bewustzijn neem je een kritische houding aan als burger en verruim je je blik op de wereld. Door middel van reflectie leer je iets over je eigen cultuurbeleving en die van de ander.

Deze EDUbox traint jongeren in verschillende vaardigheden: waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren. Ze leren wat die vaardigheden betekenen en gaan zich daar ook in oefenen. De leerlingen gebruiken daarvoor Reflector, een speciaal voor deze EDUbox ontworpen foto-app. Hoe kijken zij naar de wereld? En hoe brengen zij woorden als chaos en perspectief in beeld? Dankzij Reflector leren jongeren hun eigen taal vormgeven en leren ze dat iedereen dit op zijn eigen manier doet.

De EDUbox bevat een klein stukje theorie, praktijkoefeningen en opdrachten. Hij is ook gekoppeld aan een uitgebreid digitaal luik met audiovisueel materiaal.

De EDUbox Cultuur werd ontwikkeld door VRT NWS in samenwerking met CANON Cultuurcel, het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie (Universiteit Gent en Vrije Universiteit Brussel), Art United en het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed FARO.

De eindredactie van deze handleiding gebeurde samen met het Agentschap voor Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs, Kwalificaties en Studietoelagen (AHOVOKS).

3. Extra achtergrond bij cultuur

Een goede start voor wie extra achtergrond zoekt en zelf nog geen achtergrond heeft in cultuuronderwijs is de website Cultuurkuur, en bij uitstek de verdiepende pagina’s rond Cultuur in de Spiegel.

Of wat dacht je van deze elevatorpitch op maat van leerkrachten: https://www.youtube.com/watch?v=TS-9tup_vbE

4. Aansluiting bij de eindtermen

EDUbox is nadrukkelijk ontwikkeld voor en getest met jongeren uit studierichtingen uit de verschillende graden en finaliteiten. De EDUbox Cultuur richt zich met andere woorden tot alle leerlingen uit het secundair onderwijs.

De EDUbox Cultuur helpt je bij het realiseren van eindtermen uit verschillende sleutelcompetenties.

4.1. Sleutelcompetenties

Sleutelcompetenties zijn clusters van inhoudelijk verwante competenties die de leerlingen moeten verwerven om te functioneren in de maatschappij en zich persoonlijk te ontplooien. Het is de uitdrukkelijke bedoeling van de EDUbox om geen koppeling te maken met bestaande vakken, maar om zoveel en zo breed mogelijk te verwijzen naar verschillende eindtermen, ook die uit minder voor de hand liggende sleutelcompetenties. Op die manier dagen we leerkrachten uit om vanuit verschillende invalshoeken met de aangeboden thema’s van de EDUboxen om te gaan.

Deze EDUbox rond het thema cultuur heeft een link met de volgende sleutelcompetenties:

5. Tips voor in de klas

5.1. Even praktisch

De EDUbox Cultuur is ontworpen om in een tweetal lesuren een introductie te geven in de sleutelcompetentie ‘Cultureel Bewustzijn en Culturele Expressie’. Daartoe wordt de cultuurtheorie ‘Cultuur in de Spiegel’, die zowel voor de Europese als de Vlaamse sleutelcompetentie een belangrijke inspiratiebron vormt, in een notendop toegelicht.

De introductie en het theoretisch luik kan best in de klas gebeuren. Hiervoor voorzie je best één lesuur. De foto-opdrachten, of challenges, kunnen als voorbereidende opdracht of thuisopdracht meegegeven worden. Een afsluitend gesprek na de challenges doe je best klassikaal of online met de klasgroep. De tijd hiervoor hangt af van het aantal challenges dat besproken moet worden. We adviseren om te beginnen met het peilen naar de startsituatie: de jongeren klassikaal of individueel laten starten met een reflectie over wat ze reeds weten.

De jongeren werken in groepjes van 3 tot 5 leerlingen samen. Per groepje hebben ze een computer met een goede internetverbinding en de internetbrowser Chrome nodig. Daarnaast heeft elke leerling best ook nog een online device (zoals een smartphone of tablet) voor handen.

5.2. Opbouw EDUbox

De EDUbox bestaat uit 4 hoofdstukken, met in hoofdstuk 1 een introductie op het begrip cultuur. Hoofdstuk 2 is het meest theoretische. In dit hoofdstuk worden de 4 vaardigheden bij cultuur uit de doeken gedaan. Er wordt ook stilgestaan bij erfgoed, of hoe cultuur doorheen de tijd wordt bewaard of verandert.

Na hoofdstuk 2, ongeveer halverwege, is het in onze ervaring een goed moment voor een klassikale reflectie en/of een discussiemoment rond cultuur.

Daarna komt hoofdstuk 3, waarin de leerlingen zelf aan de slag mogen met Reflector. Deze app biedt de mogelijkheid om verschillende opdrachten of challenges aan de leerlingen te geven. Elke opdracht is individueel en kan thuis of in de klas volbracht worden, waarna ze in de klas dan klassikaal besproken worden. Tijdens dit (online) klasmoment gaan de leerlingen met elkaar in gesprek over de gemaakte foto’s.

Je eindigt best met opnieuw een individuele of klassikale reflectie, waarin de jongeren worden uitgenodigd om te benoemen wat ze hebben geleerd, wat ze goede voorbeelden vonden, etc.

5.3. Hoofdstuk 1

Elk groepje van 3 tot 5 leerlingen zit samen rond een computer met een goede internetverbinding. Geef elk groepje een link naar de EDUbox Cultuur en laat hen beginnen. Ze krijgen allereerst enkele instructies over de interactieve website te zien, waarna ze onmiddellijk met de intro en hoofdstuk 1 kunnen starten.

5.3.1. De zelftest: peilen naar het begrip cultuur

Individueel
In een zelftestje reflecteren de leerlingen over wat ze reeds verstaan onder het woord cultuur en hoe ze cultuur zelf beleven. Ze komen erachter welk ‘cultuurdier’ ze zijn. Elke leerling dient hiervoor een eigen toestel met internettoegang te gebruiken (mobiele telefoon of tablet).

Klassikaal
Dit profiel bespreken ze in groep/klasverband. Komt dit overeen met hoe de jongere zichzelf in het echt ziet? Waarom (niet)? Vinden de groepsgenoten het een passend profiel? Je kan ook aan de leerlingen vragen om individueel voor zichzelf enkele woorden op te schrijven. Belangrijk is dan ook om hen
na de hele EDUbox de kans te geven hierop te reflecteren: “Klopt het wat ik in het begin dacht, heb ik iets bijgeleerd?”

5.3.2. Voorbeelden: digitale tool

Na de korte zelftest krijgen de leerlingen meer zicht op de breedte van het begrip cultuur via een video en allerlei voorbeelden die ze aan elkaar moeten voorstellen.

Om deze voorbeelden aan elkaar uit te leggen, gebruiken we de digitale tool ‘Spreekbeurt’. Elk groepje moet hiervoor eerst een eigen groepsnaam invullen. Daarna scant elke leerling uit dat groepje de QR-code die op het scherm verschijnt met zijn eigen smartphone of tablet. Als elke leerling zijn naam heeft ingevuld, kan de leerling die het computerscherm bedient, het spel starten.

De computer verdeelt dan alle voorbeelden onder de deelnemende leerlingen. Bij minder dan 5 leerlingen, krijgen sommige leerlingen meerdere voorbeelden toegewezen. Als hun voorbeeld op het computerscherm verschijnt, krijgen ze op hun smartphone de overeenkomstige uitleg te zien. Deze uitleg kunnen ze dan — in eigen woorden — delen met hun groepsgenoten.

Deze tool is volledig digitaal en kan dus op een coronaveilige manier worden ingezet.

5.4. Hoofdstuk 2: culturele vaardigheden

In hoofdstuk 2 worden de culturele vaardigheden uit de doeken gedaan. Bij cultuur in de les gaat het niet alleen om feiten en kennis (bv. stromingen opnoemen, jaartallen van buiten leren) of om bepaalde (vak)technische vaardigheden (bv. noten correct spelen op een instrument, realistisch kunnen tekenen). Het gaat erom na te denken over én uitdrukking te geven aan hoe mensen denken en handelen.

Leerlingen kunnen deze culturele vaardigheden en cultuurdragers ontwikkelen om zich bewust te worden van de eigen cultuur en die van anderen. Ze gebruiken dus de vaardigheden en dragers om te reflecteren op cultuur.

De ‘Cultuur in de Spiegel’-theorie noemt dit de culturele vaardigheden. De theorie werd beschreven door de Nederlandse professor Barend van Heusden. Van Heusden schreef de theorie als antwoord op de vragen wat cultuur precies is, hoe cultuur werkt, welke culturele vaardigheden kinderen hebben en waarom het onderwijs die culturele vaardigheden mee moet ontwikkelen.

• Ontdek de culturele basisvaardigheden en cultuurdragers in een handig schema.
• Voor meer informatie over de Cultuur in de Spiegel:
  https://www.cultuurkuur.be/cultuurindespiegel
• van Heusden, B. (2010). Cultuur in de spiegel. Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
• Waarom cultuuronderwijs? Een reeks video’s met Barend van Heusden: https://www.youtube.com/playlist?list=PLfgeSdPlV55znvaiATpwq7XDSoxFAvCX9

Iedereen uniek
Na het aanbrengen van de culturele vaardigheden, staat de EDUbox even stil bij het feit dat iedereen op een unieke manier naar de wereld kijkt. Het cultureel bewustzijn helpt ons die blik van anderen beter te begrijpen.

Erfgoed: cultuur doorheen de tijd
Aansluitend wordt ten slotte ingegaan op de betekenis en het belang van erfgoed. Erfgoed zijn namelijk de sporen uit het verleden die we willen bewaren voor de toekomst en op die manier eigenlijk deel gaan uitmaken van onze cultuur.

Er wordt aandacht besteed aan de verschillende aspecten van erfgoed: erfgoed is ons collectief geheugen, maar is ook persoonlijk, dynamisch en verbindend.

In de bijhorende video legt erfgoedklasbak Roel Daenen (FARO) uit dat we nu anders kijken dan vroeger naar stripverhalen. Op de videopagina van de EDUbox staat helemaal onderaan nog een extra videoreportage over wetenschappelijk erfgoed, opgenomen in het Gents Universiteitsmuseum.

5.5. Reflectiemoment — aansluitend bij de leefwereld van de jongeren en de eindtermen

Het einde van hoofdstuk 2 is een goed moment voor een klassikale reflectie. Afhankelijk van de studierichtingen van de leerlingen, hun leefwereld en de eindtermen zijn verschillende reflecties mogelijk.

Via kunst en cultuur geven mensen hun werkelijkheid met behulp van voorwerpen, lichaam, taal en symbolen vorm en betekenis. Via deze competentie ontwikkelen leerlingen hun cultureel bewustzijn: ze leren kunst- en cultuuruitingen goed te observeren, ervaren, duiden en interpreteren. Ze worden gestimuleerd om kunst- en cultuuruitingen te evalueren en te waarderen en zo vorm te geven aan hun eigen culturele identiteit. Daarnaast hebben kunst en cultuur ook een socialiserende rol: mensen leren zo deel uitmaken van een groep. De 21ste-eeuwse samenleving wordt gekenmerkt door globalisering en leven in diversiteit.

Culturele expressie als tweede luik van deze competentie heeft de mogelijkheid een ontmoetingsruimte te zijn om (culturele) verschillen tussen mensen te overbruggen. Men kan in de eigen creatie en die van anderen genoeg gelijkenissen zien om gemeenschappelijkheid te voelen. Tegelijkertijd is het een platform om verschillen uit te wisselen.

De sleutelcompetenties vertonen onderling veel samenhang. Onderstaande voorbeelden voor cultureel bewustzijn illustreren die samenhang. Cultureel bewustzijn versterkt het zelfbewustzijn. De talen die op school verworven worden, zijn culturele en artistieke expressievormen. Ons historisch en ruimtelijk bewustzijn is verankerd met kunst- en cultuuruitingen. De mogelijkheid om verschillende culturen te lezen en te appreciëren versterkt ook de burgerschapscompetenties.

Wij adviseren de discussies, reflecties en voorbeelden te laten aansluiten bij de eindtermen van het vak waarin de EDUbox wordt gegeven.

5.6. Hoofdstuk 3: Aan de slag

De jongeren gaan nu zelf aan de slag met de foto-app Reflector, die zij kunnen openen op hun smartphone. Voor elke challenge die de leerlingen moeten volbrengen, moeten zij (minstens) 3 foto’s opladen in de app. De bedoeling van Reflector is om de leerlingen hun culturele vaardigheden te oefenen; ze mogen dus creatief aan de slag gaan!

Als leerkracht kies je zelf welke en hoeveel challenges je aan je klasgroep geeft. Er zitten 9 vooraf bepaalde challenges in de box en één vrij in te vullen challenge. Deze kan je volledig naar eigen wens uitwerken en doen aansluiten bij jouw les. Je kan deze vrije opdracht zo vaak gebruiken als je wil.

1. Voorbereiding

Als leerkracht dien je vooraf per challenge een groepsnaam aan te maken. Dat kan via deze link: https://edubox-reflector.vrtnws.be/begeleider/login.

Je maakt een groepsnaam aan per klasgroep én per challenge. Daarbij moet je ook enkele criteria aanduiden die van toepassing zijn op de groep. De leerlingen moeten deze groepsnaam invullen vooraleer ze hun foto’s kunnen opladen. Aan je klasgroep geef je dus een groepsnaam mee voor elke challenge die ze moeten doen!

Dankzij deze groepsnaam worden alle beelden van één opdracht op dezelfde plaats verzameld. Als je inlogt op bovenstaande pagina, krijg je een overzicht te zien van de foto’s die de leerlingen hebben ingezonden. Je kan ze ook vergelijken met de beelden van andere jongeren in Vlaanderen. Dit dashboard dien je te gebruiken in het reflectiemoment (zie hieronder).

We vragen je ons te helpen om de fotodatabank veilig te houden. Foto’s mogen geen herkenbare gezichten en geen naakt bevatten. Zorg je er mee voor dat er geen ongepaste beelden in de databank terechtkomen?

1. In het dashboard kan je elk beeld van jouw groepen verwijderen dat niet voldoet aan deze voorwaarden. Je doet dit door de foto aan te klikken en dan te verwijderen. De foto’s van jouw groepen worden pas in het overzicht van Vlaanderen getoond nadat je het dashboard hebt geopend.
2. Als je in het overzicht van Vlaanderen een foto van een andere groep tegenkomt die niet voldoet, dan kan je deze op dezelfde manier als ongepast markeren. Nadien zal deze foto niet meer verschijnen.

2. Omkadering

Het is vooral belangrijk elke challenge vooraf te kaderen met een duidelijke instructie en nadien te reflecteren over deze challenge.

De thema’s van de challenges sluiten aan bij verschillende sleutelcompetenties. Zo kan je bijvoorbeeld zwaartekracht in verschillende betekenissen gebruiken, naargelang de lesinhoud dit vereist.

Voor bepaalde thema’s dien je als leerkracht ook een verkennend klasgesprek te voeren. Bijvoorbeeld bij het thema angst moeten ze zich veilig voelen om daarover te praten. Pas als dat zo is kun je naar een opdracht gaan — wat roept angst op, hoe zie je dat voor je, zou je dat willen/kunnen tekenen, of zou een ander materiaal/medium geschikter zijn?

Vraag je ook telkens af waarom je deze challenge geeft. Binnen welke context doe je dit? Wat is het doel van de uitdaging?

Zoals eerder aangehaald, kunnen leerlingen de foto-opdrachten als voorbereidend werk maken. Maar het is ook mogelijk om hen uit hun eigen fotobibliotheek (op hun smartphone, bijvoorbeeld) beelden te laten putten zodat een eerste opdracht in de klas kan gebeuren.

3. Reflectie

Het is van belang om na elk challenge een klassikale reflectie te organiseren. Op deze manier leren de leerlingen ook te kijken met de blik van hun klasgenoten.

Je kan het dashboard voor leerkrachten openen via deze link: https://edubox-reflector.vrtnws.be/begeleider/login. Je kan de ingezonden foto’s aanklikken en verslepen, om ze bijvoorbeeld te groeperen. Maar je kan ze ook filteren op andere criteria, via de knoppen bovenaan het scherm. Het dashboard laat toe om leerlingen op een interactieve manier te laten reflecteren op hun eigen beelden en die van hun klasgenoten.

Als je rechts bovenaan op ‘Vlaanderen’ klikt, krijg je bovendien alle beelden te zien die andere jongeren uit heel Vlaanderen binnen dezelfde challenge hebben opgeladen. Dit kan het gesprek nog verrijken: misschien is er wel een duidelijk verschil op te merken met andere groepen? Of zijn er net opvallend veel gelijkenissen?

Enkele vragen die je op weg kunnen helpen tijdens het reflectiemoment:

• Waarom heb je deze foto genomen, wat zegt dat over jou? Zijn er meerdere leeftijdsgenoten die eenzelfde beeld hebben gemaakt? Wat is hun invulling van het thema? Hoe verhouden zij zich?
• Kan je een verschil merken: tussen bijvoorbeeld gender, afkomst, stad of platteland? Hoe wordt dit thema vroeger/elders gezien?
• Bijkomend kan je bij elke challenge een verbeeldende opdracht geven. Hoe zou jij dit thema in beeld/woord/klank/beweging omzetten. Welk medium lijkt je het meest geschikt?

Uit de testen bleek dat leerlingen hun gemaakte beelden vaak wensen te duiden. Waarom maakten ze net dit beeld, vanuit dit perspectief of met deze bewerking? Geef jongeren de ruimte om dit — in een veilig klasklimaat — te delen.

4. Suggesties bij elke challenge

CHALLENGE 01 #FEEST

Maak 3 beelden van wat feest voor jou betekent.

In de bespreking kan je nagaan welke elementen bij alle foto’s overeenstemmen. Wat is dus een gemeenschappelijke deler van ‘feest’. Hoe breng je dat in beeld? Hoe zou je dit zelf in beeld brengen bij bijvoorbeeld een gedicht of muziek? Zijn er ook verschillen?

Je kan ook inzoomen op het element traditie. En welke waarde dit heeft voor iemand of een gemeenschap. In een multiculturele samenleving botsen tradities vaak en komt de vanzelfsprekendheid van waarden ter discussie te staan. Een ‘eeuwige’ canon van kunst, geschiedenis of literatuur is niet meer van deze tijd, maar de altijd voortgaande constructie ervan des te meer.

Wanneer leerlingen inzien hoe een canon ontstaat en verandert, en hoe ze dus zelf een rol kunnen spelen bij het tot stand brengen ervan, ervaren ze hun eigen verantwoordelijkheid. Ze beseffen dat ze zelf actor zijn; wat belangrijk wordt gevonden is mede afhankelijk van hen zelf. Ze zijn zelf betekenisgever, en deze betekenis heeft consequenties. Ze krijgen zo een gevoel van zelfwaarde, en het besef “ik doe ertoe”.

CHALLENGE 02 #JONGZIJN

Beschrijf in 3 woorden wat het voor jou betekent om jong te zijn.

We vragen hier om 3 woorden in beeld te brengen rond jong zijn. Maar je kan de opdracht ook omvormen naar beelden.

CHALLENGE 03 #ZWAARTEKRACHT

Gebruik volgende voorwerpen om 3 foto’s te maken over de zwaartekracht.

• FOTO 1: Met een spons
• FOTO 2: Met een boom
• FOTO 3: Met een fiets

Dit thema kan bij verschillende lesinhouden aansluiten. Fysica, maar ook voor aardrijkskunde is dit relevant. Je kan nadien ook kunstenaars aanhalen die dit thema ook verwerken.

CHALLENGE 04 #CHAOS

Zoek 3 kunstwerken (zoals een schilderij, tekening, streetart,
beeldhouwwerk, foto, …) die volgens jou over chaos gaan.

• FOTO 1: een kunstwerk over chaos in je hoofd
• FOTO 2: een kunstwerk over chaos in de omgeving of wereld
• FOTO 3: een kunstwerk over het tegenovergestelde van chaos

Hier kan je interessante conclusies trekken over de verschillende voorstellingen van chaos. Hoe verbeeld jij dat? Hoe ervaar je chaos en wat doe je eraan? Het is hier zeker relevant over hoe cultureel bewustzijn de angst en chaos kunnen verkleinen.

Meer info: https://www.cultuurkuur.be/project/betekenis-geven-aan-een-snel-veranderende-wereld

CHALLENGE 05 #BUITENBEENTJE

Ga op ontdekking en maak 3 foto’s van een buitenbeentje.

Misschien zie je een verrassend iets, een gebouw, een voorwerp dat — volgens jou — niet past in zijn omgeving. Kijk met een aandachtige blik naar je omgeving. Benieuwd wat jij ontdekt als “buitenbeentje”. Deze opdracht kan kaderen binnen historisch bewustzijn of exacte wetenschappen. Wat wordt als ‘wetmatigheid’ beschouwd, en wat past niet?

Reflecteer nadien over wat/wie een buitenbeentje is en waarom? Voor wie? Wat betekent het een buitenbeentje te zijn? Hoe druk je dat uit? Is dat in de loop van de tijd veranderd? Wie bepaalt wat een buitenbeentje kan zijn? Is dit cultureel bepaald?

CHALLENGE 06 #PERSPECTIEF

Laat je inspireren door bestaande rapteksten, slam poetry en gedichten om 3 beelden met tekst te maken over perspectief.

Deze challenge kan kaderen binnen ‘meningen’ (vanuit verschillende oogpunten een thema bekijken), maar evengoed binnen de exacte wetenschappen.

Om de opdracht met teksten aan te vullen, is het belangrijk om de instructie goed te kaderen en met voorbeelden te illustreren.

CHALLENGE 07 #MIJNBUURT

Maak 3 foto’s van jouw buurt.

• FOTO 1: Wat je leuk vindt aan jouw buurt
• FOTO 2: Wat je vervelend vindt aan jouw buurt
• FOTO 3: Wat je kenmerkend vindt aan jouw buurt

Hier bied je de kans om leerlingen te laten nagaan wat ze belangrijk vinden in hun omgeving. Is dit voor iedereen hetzelfde? Zijn er kenmerken die met ‘historische of economische waarde’ te maken hebben? Je kan dan de overstap
maken naar onroerend erfgoed.

Deze opdracht kan ook aanzetten tot een project rond de buurt van mijn toekomst, waarin jongeren voorstellen maken om de buurt voor hen leefbaarder of aantrekkelijker te maken.

CHALLENGE 08 #ANGST

Maak 3 tekeningen in zwart-wit die voor jou angst kunnen uitbeelden.

Ben je wel eens bang? Of voel je soms angst en onrust als je je in een bepaalde situatie bevindt? En hoe ervaar je die angst dan? Hou deze vragen in gedachten als je nadenkt over je 3 tekeningen.

Hier is een verkennend gesprek belangrijk. Leerlingen moeten zich veilig voelen om daar over te praten. Pas als dat zo is kun je naar een opdracht gaan — wat roept angst op, hoe zie je dat voor je, zou je dat willen / kunnen tekenen, of zou een ander materiaal / medium geschikter zijn?

CHALLENGE 09 #KOOPGEDRAG

Creëer 3 foto’s die je koopgedrag onder de loep nemen.

• FOTO 1: Het oudste voorwerp dat je in je bezit hebt samen met een object dat je heel dierbaar is
• FOTO 2: Iets wat je hebt gekocht of gekregen, maar veel te weinig gebruikt
• FOTO 3: Iets wat je graag zou willen hebben, maar niet echt nodig hebt

Deze opdracht heeft natuurlijk niet als doel om de verschillen in de verf te zetten, maar eerder ieder zijn ‘waarde’ van een artikel aan te geven. Hier kan je een klasdiscussie rond duurzaamheid starten. Ook het kapitalisme kan hiermee geïllustreerd worden.

CHALLENGE 10 #OPENOPDRACHT

De open opdracht is een challenge die je als leerkracht zelf kan invullen naargelang de lesinhoud of thema. Je kiest hierbij best voor een open vraag, en voorziet ook een nabespreking om de leerlingen hun invulling van de challenge te laten duiden.

Een voorbeeld:

Wat betekent het om (niet) vrij te zijn?

We vragen hier om 3 woorden in beeld te brengen rond vrijheid. Maar je kan de opdracht ook omvormen naar beelden. De discussie over de invulling van vrijheid is van grote waarde. Waar hecht jij belang aan? Individuele vrijheid, of het belang van de groep/gemeenschap.

5. Suggesties voor challenges rond erfgoed

Rond het thema erfgoed zitten geen challenges in Reflector. Je kan als leerkracht wel de open opdracht (challenge 10) gebruiken om opdrachten rond erfgoed uit te werken. We geven hier alvast twee suggesties:

• Suggestie 1: #mijnbuurt

Maak 3 foto’s van zaken uit je buurt (bijvoorbeeld een gebouw of monument, een standbeeld of kunstwerk, graffiti, een parkje of herdenkingsplek…) die volgens jou zeker niet mogen verdwijnen. Denk ook even na over waarom je ze wil bewaren.

• Suggestie 2: #mijntraditie

Creëer 3 foto’s over tradities binnen je familie.

• FOTO 1: Een voorwerp dat kenmerkend is voor een huwelijk of een ander familiefeest
• FOTO 2: Iets wat elk jaar wordt bovengehaald op Nieuwjaar
• FOTO 3: Iets of iemand die nooit ontbreekt op jouw verjaardag

5.7. Afronden

Afronden doe je best met opnieuw een individuele of klassikale reflectie, waarbij de jongeren worden uitgenodigd om te benoemen wat ze hebben geleerd, wat ze goede voorbeelden vonden, etc.

Ze kunnen dat eventueel vergelijken met wat ze voor de start van de EDUbox dachten over cultuur. Zijn ze qua ‘cultuurdier’ misschien veranderd? In welke zin?

6. Wat na de EDUbox?

De EDUbox Cultuur is in eerste instantie een goede introductie op het thema cultuur. In hoofdstuk 4 — Meer weten vinden de leerlingen nog meer goede referenties.

Leerlingen en leerkrachten die op zoek zijn naar meer interessante bronnen, verwijzen we met plezier door naar onderstaand lesmateriaal en informatieve website.

Cultuur in de Spiegel
De theorie ‘Cultuur in de Spiegel’ kan je gebruiken:

• Om even stil te staan bij hoe je zelf cultuur ziet
• Als een leidraad voor de voorbereiding van projecten en lessen rond cultuur
• Om een plan voor cultuur op school op te stellen
• Om een leerlijn cultuur op je school uit te werken
• Als een gemeenschappelijke taal om te praten over kunst en cultuur met je collega’s of met culturele partners

Online is hierover veel geschikt materiaal te vinden. Enkele tools die je daarbij kunnen helpen:

• https://www.cultuurkuur.be/cultuur-in-de-spiegel/hoe-pak-ik-het-aan
• https://www.cultuurkuur.be/inspiratie/naar-een-kwaliteitsvol-kunst-en-cultuuronderwijs-met-cultuur-de-spiegel

Cultuur en media
Publicaties en webtools met cijfers over cultuurparticipatie bij jongeren kan je vinden op de websites van het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie.

• https://www.cultuurenmedia.be/
• https://www.participatiesurvey.be/

LKCA
Het Nederlandse Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) zet zich in om de aandacht voor cultuureducatie, cultuurparticipatie en de toegankelijkheid van cultuur te vergroten.

• https://www.lkca.nl/

Het Archief voor Onderwijs
Het Archief voor Onderwijs heeft collecties rond Cultuur in de Spiegel aangemaakt: https://onderwijs.hetarchief.be/projecten/cultuur-de-spiegel

Mediawijs
Meer achtergrond over hoe je beelden kunt maken?
https://mediawijs.be/tools/online-training-beeld-so