EDUbox Migratie: handleiding voor de leerkracht

Leer hoe je als leerkracht of begeleider met de EDUbox Migratie aan de slag gaat in de les.

De handleiding van de EDUbox Migratie: Een verhaal van alle tijden is, net zoals de EDUbox zelf, een initiatief van VRT in samenwerking met Hannah Arendt Instituut, Caritas International België, CESSMIR van Universiteit Gent, Tumult, Other Talk, BELvue Museum en Red Star Line Museum.

Inhoudsopgave van de handleiding:

• 1. Over EDUbox
• 2. Over de EDUbox Migratie
• 3. Extra achtergrond over migratie
• 4. Aansluiting bij de eindtermen
• 5. Waarom werken rond migratie?
• 6. Tips voor in de klas
• 7. Praktische tips en verloop
• 8. Meer weten?

1. Over EDUbox

Uit onderzoek van KU Leuven en StampMedia blijkt dat jongeren meer over migratie willen praten in de klas. Ook leerkrachten hebben nood aan geverifieerde en kwaliteitsvolle info over het onderwerp. Om deze ondersteuning te bieden is er bijvoorbeeld Other Talk- Teaching Migration, een gratis digitale leeromgeving voor leerkrachten rond migratie, diversiteit en mediawijsheid. De modules zorgen ervoor dat je onderbouwd met het thema aan de slag kan in de klas. En daarvoor ontwikkelden wij interactief, audiovisueel materiaal met getuigenissen van ervaringsdeskundigen.

EDUbox is het digitaal educatief media format van VRT. De EDUbox Migratie is een kant-en-klaar educatief pakket om jongeren op een laagdrempelige en interactieve manier over migratie te doen nadenken.

Om deze EDUbox te gebruiken, heb je als leerkracht zelf geen diepgaand inzicht nodig in migratie, diversiteit en andere onderwerpen die aan bod zullen komen. De bedoeling is dat leerlingen zelf aan de slag kunnen met het materiaal. Je begeleidt en monitort als leerkracht het proces, je coacht waar nodig.

Jouw rol is dus vooral die van onpartijdige begeleider. We beseffen dat die rol niet altijd eenvoudig is. In de klas kunnen discussies over onderwerpen zoals migratie hoog oplaaien. Daarom hebben we voor deze EDUbox goed nagedacht over manieren en werkvormen om de les voor jou zo eenvoudig en hanteerbaar mogelijk te houden. In deze handleiding krijg je bovendien enkele concrete en praktische tips om klasgesprekken over controversiële of polariserende onderwerpen zo goed mogelijk te begeleiden. Zo willen we je wat meer handvaten geven om om te gaan met diversiteit in jouw klas. Wil je je nog meer verdiepen in het thema, dan vind je hieronder en op het einde van deze handleiding een reeks leestips.

2. Over de EDUbox Migratie

De EDUbox Migratie is enerzijds beschikbaar als downloadbare pdf. Je kan deze pdf printen en verdelen in de klas.

Daarnaast kan hij ook volledig digitaal doorlopen worden via de interactieve website. De leerlingen kunnen de integrale box dan in groepjes doornemen op de pc of tablet. Elk groepje heeft bij voorkeur minimaal één computer met een goede internetverbinding nodig. De downloadbare pdf kan dan nog ter ondersteuning gebruikt worden. Andere benodigdheden zijn een touw en een pak rode en groene kaartjes.

Deze EDUbox is getest bij leerlingen uit alle stromen. We hebben hem bewust zo laagdrempelig mogelijk gehouden. Migratie kan een complex verhaal zijn, we geven een heleboel cijfers mee maar we doen dit op een toegankelijke manier. Het is de bedoeling dat het een aantrekkelijk lespakket is voor elk niveau. Daarom is er ook gekozen om veel video’s toe te voegen in plaats van alleen maar tekst. De stellingen spelen bovendien in op misverstanden die leven bij jongeren.

3. Extra achtergrond over migratie

Wie extra didactisch materiaal zoekt over migratie, kan terecht op de website van Caritas International. Zij ontwikkelden “Between2Worlds”, kant-en-klaar gratis lesmateriaal om interactief en laagdrempelig om te gaan met het complexe thema van migratie. Is het nu via een stoelendans, een puzzel of een debat, alle pedagogische fiches combineren kennis met plezier, stellen vooroordelen in vraag en wakkeren het engagement aan voor een meer inclusieve samenleving. Download de fiches hier.

In de serious game Walk in my shoes, worden leerlingen ondergedompeld in het leven van jonge leeftijdsgenoten op de vlucht en de dilemma’s waarvoor zij staan. Met deze gratis digitale tool kaarten leerkrachten de gevoelige thema van migratie laagdrempelig en vanuit een menselijk perspectief aan, waardoor de leerlingen meer bewust worden van de complexe migratierealiteit. De serious game is onderdeel van een breder educatief pakket waardoor je bovendien heel wat verschillende facetten van migratie kan aansnijden aan de hand van een voorbereiding, nabespreking en overzicht van thematische toegangspoorten die je verder kan uitdiepen in de les. Het spel is gericht op jongeren vanaf 15 jaar. Download het lesmateriaal hier. Onzeker over hoe je met het spel concreet in de klas aan de slag kan? Neem dan deel aan de vormingen over Walk in my shoes.

Aan de hand van rollenspelen belicht Inclu Acto op interactieve en ludieke wijze vragen over integratie en samenleven in België. Jongeren kruipen in de huid van een vluchteling of een Belg waardoor het duidelijker wordt hoe we het samenleven met elkaar kunnen bevorderen. Bestel het spel hier.

In de gratis mobiele tentoonstelling “(Di)vers Talent: Hoe migratie België sterker maakt” ontdekken leerlingen via getuigenissen en participatieve opdrachten de migratierealiteit en het migratieverleden van België. Voor scholen die de tentoonstelling ontlenen is er extra educatief materiaal voorzien. Je leest hier hoe dat moet.

Dankzij het lessenpakket Other Talk van Tumult vzwf kan je met jouw klas in gesprek gaan met een jongere met een vluchtverhaal.

Fedasil maakte informatieve posters (2021) voor het secundair onderwijs die een aantal grote aspecten van migratie en internationale bescherming uitleggen.

De Red Star Line expo “Vluchtverhalen” biedt heel wat educatief materiaal, dat ook via Het Archief voor Onderwijs is terug te vinden.

In de EDUbox wij-zij-denken vind je heel wat tips en tricks rond het aanbrengen van beladen thema’s in de klas.

4. Aansluiting bij de eindtermen

EDUbox is nadrukkelijk ontwikkeld voor en getest met jongeren uit zowel richtingen met arbeidsmarktfinaliteit, dubbele finaliteit als doorstroomfinaliteit. De EDUbox Migratie richt zich tot leerlingen van alle graden. Vooral voor jongeren uit richtingen met arbeidsmarktfinaliteit kan dit lessenpakket een meerwaarde zijn, aangezien deze doelgroep soms uit de boot valt bij educatief materiaal rond migratie.

Verschillende invalshoeken zijn mogelijk om aansluiting te zoeken bij de onderwijsdoelen. De onderwerpen van de groepsdiscussies kunnen bijvoorbeeld gekozen worden in functie van een bepaald vak of richting.

4.1. Sleutelcompetenties

Sleutelcompetenties zijn clusters van inhoudelijk verwante competenties die de leerlingen moeten verwerven om te functioneren in de maatschappij en zich persoonlijk te ontplooien. Het is de uitdrukkelijke bedoeling van de EDUbox om geen koppeling te maken met bestaande vakken, maar om zoveel en zo breed mogelijk te verwijzen naar verschillende eindtermen, ook die uit minder voor de hand liggende sleutelcompetenties. Op die manier dagen we leerkrachten uit om vanuit verschillende invalshoeken met de aangeboden thema’s van de EDUboxen om te gaan.

Deze EDUbox Migratie heeft een link met de volgende sleutelcompetenties:

4.2. Eindtermen

Het format van de EDUbox — met zowel tekst, filmpjes als discussie-oefeningen — kan voor alle onderwijsvormen worden gebruikt voor de eindtermen rond burgerschap en samenleven, in het bijzonder:

1. De dynamiek en de gelaagdheid van (eigen) identiteiten duiden.

Eerste graad

• 7.1 De leerlingen lichten de gelaagdheid en de dynamiek van identiteiten en de mogelijke gevolgen ervan voor relaties met anderen toe.

Tweede graad

• 7.1 De leerlingen lichten toe hoe persoonlijke identiteiten zich verhouden tot verschillende groepsidentiteiten.

Derde graad

• 7.1 De leerlingen onderzoeken de interactie tussen verschillende lagen van identiteiten.

2. Omgaan met diversiteit in het samenleven en het samenwerken.

Eerste graad

• 7.2 De leerlingen gaan respectvol en constructief om met individuen en groepen in een diverse samenleving.
• 7.3 De leerlingen hanteren strategieën om respectvol en constructief om te gaan met individuen en groepen in een diverse samenleving.
• 7.5 De leerlingen hanteren strategieën om tot constructieve oplossingen voor conflictsituaties te komen.
• 4.5 De leerlingen lichten de invloed van digitale en niet-digitale media op mens en samenleving toe.

Tweede graad

• 7.2 De leerlingen gaan respectvol en constructief om met individuen en groepen in een diverse samenleving.
• 7.3 De leerlingen hanteren strategieën om respectvol en constructief om te gaan met individuen en groepen in een diverse samenleving.
  Onder meer:
  *Procedurele kennis
  - Toepassen van strategieën om respectvol en constructief met elkaar om te gaan zoals meerdere perspectieven innemen (multiperspectiviteit), gemeenschappelijke afspraken maken, afspraken naleven, over de omgang met elkaar reflecteren
  - Toepassen van strategieën om in conflictsituaties respectvol en constructief met elkaar om te gaan zoals actief luisteren, creatief denken en gedachten uiten
• 7.5 De leerlingen onderscheiden de voordelen en de uitdagingen verbonden aan samenleven en samenwerken in diversiteit.
  Onder meer:
  *Conceptuele kennis
  - Uitdagingen van diversiteit zoals meningsverschillen, verschillende belangen, verschillende referentiekaders van waaruit men denkt en handelt, risico van groepsdenken en uitsluiting
• 4.6 De leerlingen leggen wederzijdse invloeden uit tussen enerzijds het individu en anderzijds media, digitale infrastructuur en digitale toepassingen.

Derde graad

• 7.2 De leerlingen gaan respectvol en constructief om met individuen en groepen in een diverse samenleving.
• 7.3 De leerlingen hanteren strategieën om respectvol en constructief samen te werken in een diverse samenleving.
  Onder meer:
  Met inbegrip van kennis
  *Feitenkennis
  - Compromis, consensus, win-win-oplossing, meningsverschil
  *Conceptuele kennis
  - Compromis, consensus, win-win-oplossing, meningsverschil
  *Procedurele kennis
  - Toepassen van strategieën om democratisch en respectvol te onderhandelen over conflicterende standpunten zoals socratisch gesprek, handelen op basis van wederkerigheid en rekening houden met verschillende perspectieven, belangen en machtsverhoudingen, deliberatie over conflicterende thema’s
• 4.7 De leerlingen leggen wederzijdse invloeden uit tussen enerzijds het individu en anderzijds media, digitale infrastructuur en digitale toepassingen.

3. Geïnformeerd en beargumenteerd met elkaar in dialoog gaan.

Eerste graad

• 7.7 De leerlingen onderbouwen een eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen, thema’s en trends met betrouwbare informatie en geldige argumenten.

Tweede graad

• 7.7 De leerlingen zijn bereid om in dialoog hun mening te ontwikkelen en bij te sturen.
• 7.8 De leerlingen hanteren aangereikte strategieën om op een geïnformeerde wijze in dialoog te gaan over maatschappelijke uitdagingen.

Derde graad

• 7.7 De leerlingen zijn bereid om in dialoog hun mening te ontwikkelen en bij te sturen.
• 7.8 De leerlingen hanteren strategieën om op een geïnformeerde en beargumenteerde wijze in dialoog te gaan over maatschappelijke uitdagingen.

Voor meer informatie hierover verwijzen we je graag door naar de website onderwijsdoelen.be.

4. Duurzame ontwikkelingsdoelen of Sustainable Development Goals

In het kader van EDUbox kunnen de duurzame ontwikkelingsdoelen als referentiekader niet ontbreken. Alle doelstellingen zijn met elkaar verbonden. Door te werken aan kwaliteitsonderwijs voor iedereen, werk je bijvoorbeeld ook aan onder meer armoede, gezondheid, gendergelijkheid en waardig werk. In deze EDUbox focussen we verder op migratie, en komen dan ook vooral SDG 1 (geen armoede), 2 (geen honger), 3 (goede gezondheid en welzijn), 4 (kwaliteitsonderwijs), 5 (gendergelijkheid), 8 (waardig werk en economische groei), 10 (ongelijkheid verminderen) en 16 (vrede, veiligheid en sterke publieke diensten) aan bod.

Voor meer gedetailleerde informatie kan je terecht bij het Engelstalige IOM (International Organization for Migration)

5. Waarom werken rond migratie?

Migratie is een actueel thema dat in onze maatschappij vaak de gemoederen verhit. Het wordt met extra behoedzaamheid behandeld in de klas. Veel leerkrachten durven er hun vingers niet aan verbranden. Meningen kunnen immers lijnrecht tegenover elkaar staan. Bovendien ligt het onderwerp bij sommige jongeren erg gevoelig, bijvoorbeeld als ze zelf een migratieachtergrond hebben. Zeker de afgelopen jaren zien we de spanningen en tegenstellingen toenemen. Toch is het bijbrengen van feitenkennis over migratie zeer belangrijk. Zo ontwikkelen jongeren zich tot wereldburgers die over zulke onderwerpen kunnen spreken op een inhoudelijke en respectvolle manier. Belangrijk is vooral dat we proberen op een constructieve en open manier met controversiële kwesties en conflicten om te gaan. Op die manier houden we de ruimte voor meningsverschil en discussie zo open mogelijk. Door iets te vertellen over Belgische migranten tijdens de Tweede Wereldoorlog leer je hen dat migratie een fenomeen van alle tijden is. In de geschiedenis hebben mensen zich altijd al verplaatst van de ene plek naar de andere. Dat verklaart waarom we zulke verschillende roots hebben.

Makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe breng je dat in de praktijk? Hoe kan je leerlingen met elkaar in gesprek laten gaan over moeilijke thema’s? Hoe kunnen ze op een vruchtbare manier praten, zodat het niet uit de hand loopt?

Neem zeker een kijkje in de EDUbox ‘Wij-zij-denken’. Die vertrekt van de idee dat je deze zaken met je leerlingen kan oefenen. De klas is daar heel geschikt voor. De klas is niet van de buitenwereld afgesloten. Ze is een weerspiegeling van de samenleving. Maatschappelijke thema’s en conflicten zijn onvermijdelijk ook in je klas aanwezig, of je ze nu actief naar boven haalt of niet. Als je er voor kiest om die conflicten en spanningen zo veel mogelijk uit de weg te gaan, zouden ze plots wel eens op een brutale manier de kop kunnen opsteken. Denk aan leerlingen die onverwacht de klas op stelten zetten met confronterende uitspraken of heftige discussies of polarisatie tussen verschillende groepjes. Daarom is het beter om proactief aan de slag te gaan rond controversiële en mogelijk polariserende thema’s op een ogenblik dat de sfeer in je klas niet gespannen is. Bekijk zeker ook de bredere gratis digitale leeromgeving over lesgeven over onder andere migratie: Other Talk — Teaching Migration.

Als je er in slaagt op een vruchtbare manier met je leerlingen aan de slag te gaan rond controversiële thema’s, kan je bovendien bijdragen aan een open klasklimaat. Wat houdt zo’n open klasklimaat in en waarom is het belangrijk?

• In de wetenschappelijke literatuur wordt een open klasklimaat beschreven als een klas waar leerlingen het gevoel hebben dat ze vrij zijn én door de leerkracht actief aangemoedigd worden om hun mening te uiten, ook als die afwijkt van andere meningen in de klas. Een belangrijk element is ook dat leerlingen ervaren dat leerkrachten verschillende perspectieven aan bod laten komen wanneer ze een thema of een vraagstuk bespreken.
• Waarom is een open klasklimaat belangrijk? Uit onderzoek blijkt dat zo’n open klimaat de ontwikkeling van democratisch burgerschap bij leerlingen bevordert. Het versterkt namelijk een aantal attitudes die cruciaal zijn voor democratisch burgerschap, zoals kennis over politiek, zelfvertrouwen om over politieke thema’s te praten, vertrouwen in de politiek en andere mensen, en het besef dat meningsverschillen en conflicten er bij horen in een democratie.

Anders gezegd: leerlingen leren niet alleen hoe de democratie werkt door er kennis over op te doen, maar ook door die actief te ervaren. Dat doen ze door de dialoog aan te gaan over diverse thema’s, door hun mening te vormen en hun stem te laten horen, door goed naar elkaar te luisteren, én door in de klas meerstemmigheid en meningsverschil te beleven. In die zin kan je je klas zien als een democratisch laboratorium: een uitgelezen plek voor leerlingen om in de praktijk te leren hoe de democratie werkt. Dat is belangrijk, want jonge mensen zijn de burgers van morgen. Zij zullen de democratische samenleving van de toekomst moeten waarmaken.

Deze EDUbox is niet exhaustief. We plaatsen migratie als verhaal van alle tijden in een historisch perspectief. Er is bewust voor gekozen om de huidige actualiteit niet te behandelen. Hiervoor verwijzen we je door naar VRT NWS, de Instagram-pagina nwsnwsnws en Klaar, dat heel wat extra informatie geeft in deze aflevering. Op deze plekken vind je achtergrondinformatie maar ook factchecks op maat van leerlingen. Ook in de EDUbox Identiteit, Sociale Media, Nepnieuws en Data in de pers vind je relevante informatie over dit thema.

6. Tips voor in de klas

De thema’s van de oefeningen in deze EDUbox zijn zo gekozen dat jij als leerkracht een onpartijdige positie kan innemen. Jouw rol is dus vooral om de oefening goed te begeleiden. Jij bent, anders gezegd, de facilitator of de coach van de discussie. Tegelijkertijd is er rekening gehouden met allerlei gevoeligheden die mogelijks kunnen leven in de klas, onder de leerlingen.

• Zorg voor een open en veilig klasklimaat, met grondregels

Het thema migratie is een gevoelig thema dat onzekerheid kan oproepen bij leerlingen. Veel mensen voelen zich ongemakkelijk bij het praten over zo’n controversieel onderwerp en stellen zich niet graag kwetsbaar op. Daarom is het belangrijk dat het klasklimaat steeds zo open en veilig mogelijk blijft. Een goed idee is om in samenspraak met de klas vooraf enkele grondregels af te spreken, zoals:

• Spreek niet door elkaar, luister goed, ook naar afwijkende meningen, en toon respect.
• Een discussie kan soms emotioneel of heftig zijn, maar we schelden en beledigen niet.
• Racisme en oproepen tot geweld kunnen niet.
• Begrens, én nodig uit tot een gesprek

Wat als een leerling toch iets zegt dat jij of een andere leerling onaanvaardbaar vindt, zoals een racistische of hatelijke uitspraak?

Hoewel veel afhangt van de specifieke context en de formulering van de uitspraak, treed je in bepaalde gevallen toch best op. Een klas waarin persoonlijke aanvallen of hatelijke uitspraken getolereerd worden, dreigt een vijandige en onveilige omgeving te worden. Zeker voor de leerlingen die zich aangesproken of gekwetst voelen door de uitspraak.

Soms zal dat betekenen dat je disciplinerend optreedt en eventueel een leerling uit de klas zet.

In andere gevallen kan een andere aanpak werken. Je probeert dan de leerling duidelijk te maken dat die een bepaalde grens overschreden heeft. Zo’n begrenzing richt zich op een heftige woordkeuze, die niet aanvaardbaar is omdat ze kwetsend, discriminerend of hatelijk is. Belangrijk is wel dat je duidelijk maakt dat de begrenzing zich niet richt op de persoon die de uitspraken doet.

Let er ook op dat je niet alleen ‘begrenst’. Leerlingen kunnen zich dan afgewezen voelen. Daarom kan je terwijl je begrenst, tegelijkertijd proberen de leerling ook uit te nodigen voor een verder gesprek. Het kan dat de leerling met iets zit of zijn idee over iets kwijt wil. Wat je uiteindelijk wil, is dat die zich op een andere manier uitdrukt. Je wil de leerling ook helpen om te reflecteren over bepaalde opvattingen en gedragingen. Daarom is het van belang dat je interesse toont in de mening of het gevoel dat achter de uitspraak ligt.

De Nederlandse dialoogcoach Leon Meijs geeft in zijn trainingen aan hoe je uitspraken kan begrenzen én tegelijk kan uitnodigen voor een verder gesprek. Bijvoorbeeld: “Met dit soort uitspraken heb ik het echt moeilijk, ze kwetsen en zijn respectloos. Maar ik merk dat je met iets zit. Wil je daar — op een andere manier dan — over praten?”

• Begeleid de discussie op een actieve manier

Belangrijk is dat je het gesprek goed begeleidt en actief faciliteert. Anders dreigt de discussie weg te drijven van het thema of beperkt te blijven tot een loutere uitwisseling van meningen. Door actief door te vragen wanneer leerlingen een stelling poneren, kan je hen ertoe bewegen hun meningen ook te beargumenteren.

Om een dialoog of debat op een actieve en goede manier te begeleiden, kan je beroep doen op gespreks- en vraagtechnieken. Enkele tips:

• Zorg dat alle debaters op een gelijke en eerlijke manier aan het woord komen
• Luister actief, wees nieuwsgierig en empathisch
• ‘Spiegel’ wat leerlingen zeggen (‘Begrijp ik je goed dat je zei…?)
• Bevraag meningen en peil naar argumenten door open vragen te stellen:
  ‘Wat bedoel je met….?’
  ‘Wat maakt dat je dat zegt?’
  ‘Kan je een voorbeeld geven van…?’
  ‘Hoe weet je of…?’
• Van de klas naar de speelplaats?

De debatoefeningen vinden plaats in de klas. Daar kan je de discussie goed begeleiden en bepaalde grenzen bewaken. Maar wat als de leerlingen de discussie over een bepaald onderwerp voortzetten op de speelplaats of op sociale media? Dat is op zich niet de bedoeling van deze EDUbox, maar het kan zeker geen kwaad hen er op te wijzen dat de basisafspraken voor een goede en constructieve discussie die ze tijdens het klasdebat oefenen, ook buiten de klas gelden: geen persoonlijke aanvallen, beleefd en respectvol blijven, enzovoort. In het volgende hoofdstuk maken we deze afspraken en de richtlijnen voor de debatoefeningen concreter.

Nog meer tips voor in de klas? Bekijk ze in de gratis digitale leeromgeving: Other Talk — Teaching Migration. Dankzij DemoKlap (Atlas Antwerpen) vind je er onder andere een module die gaat over ‘eerste hulp bij uitdagende uitspraken’. Daar leer je na te denken over het motief van een leerling en de temperatuur van de klasgroep en wat het thema voor die leerling of klasgroep betekent.

7. Tips en verloop

7.1. Opbouw EDUbox

De EDUbox bestaat uit 5 delen. Elk deel heeft een andere kleur zodat je als leerkracht rondwandelend in de klas gemakkelijk kan monitoren waar elk groepje ongeveer zit. In totaal trek je best twee lesuren uit om in je klas met de EDUbox aan de slag te gaan.

Hoofdstuk 1 laat leerlingen reflecteren over hun eigen migratiegeschiedenis en introduceert hen in de belangrijkste periodes van de Belgische migratiegeschiedenis. Daarnaast leren ze hoe we vandaag met het thema omgaan.

Hoofdstuk 2 is het meest theoretische. De leerlingen ontdekken wat migratie juist is aan de hand van een aantal stellingen. Misvattingen worden rechtgezet. Het theoretische deel wordt aangevuld met video’s, een infografiek en een overzichtsfiche met pictogrammen.

Daarna komt hoofdstuk 3, waarin de leerlingen zelf aan de slag gaan. Ze chatten met vier migranten die op het punt staan hun land te verlaten. Aan de hand van tekst, filmpjes of audiofragmenten krijgen ze meer inzicht in de keuzes en dilemma’s waar een migrant voor staat. Ondertussen denken ze na over wat zij zouden doen moesten ze in hun schoenen staan. Hierbij wordt ingespeeld op hun empathisch vermogen. Let op: het gaat om een voorgeprogrammeerd gesprek.

In hoofdstuk 4 komt alles wat ze geleerd hebben samen. De leerlingen beseffen dat migratie een verhaal van iedereen en van alle tijden is. Het creëert kansen én uitdagingen. Daarover moeten we durven nadenken, praten en van mening verschillen.

7.2. Hoofdstuk 1

Spel

Als opwarmertje spelen de leerlingen een spel. Je legt een groot touw op de grond in de vorm van een cirkel. Je kan ook met krijt een cirkel tekenen op de grond. De leerlingen verzamelen zich rond de cirkel. Jij stelt vragen. Als het antwoord ‘ja’ is, moeten ze in de cirkel gaan staan.

• Wat heb je nodig?
  Touw of krijt
• De vragen:
  - Wie is al eens verhuisd?
  - Wie is al verhuisd naar een andere provincie?
  - Wie is al verhuisd naar een ander land?
  - Wie heeft één of twee ouders of grootouders die buiten België geboren zijn?
  - Wie heeft één of twee ouders of grootouders die buiten Europa geboren zijn?
  - Wist je dat binnenlandse migratie ook bestaat? Niet alleen verhuizen naar een ander land maakt je een migrant, sommigen beschouwen zelfs verhuizen in het eigen land als migratie. Van de ene naar de andere provincie bijvoorbeeld. Want daarmee oversteek je een provinciegrens. Dit noemt men “binnenlandse migratie”.
  Wie van jullie is dus volgens die definitie een binnenlandse migrant?
  - Speelt de plek waar je geboren en/of opgegroeid bent een belangrijke rol in wie je bent?
  - Speelt de plek waar jouw ouders geboren zijn een belangrijke rol in wie je bent?

Tip: durf hier in gesprek gaan, maar respecteer het ook als jongeren niet willen uitweiden. Het is een opwarmertje, een kans om iets bij te leren van en over elkaar. Maar het is vooral heel belangrijk dat jongeren zich veilig voelen!
Hou rekening met de kenmerken van je klasgroep, je kan de vragen desgewenst wat aanpassen naargelang de heterogeniteit of homogeniteit.

Daarna kunnen de jongeren starten met de EDUbox. Geef hen een link naar de EDUbox Migratie en laat hen beginnen. Ze kunnen onmiddellijk met hoofdstuk 1 starten.

Wie ben jij?

Hier vatten we de voorgaande oefening nog eens samen.

Migratie: een verhaal van alle tijden

De leerlingen ontdekken dat één derde van de bevolking in België een migratieachtergrond heeft. Ze leren dat mensen zich altijd al van de ene plek naar de andere hebben verplaatst en wat het verschil is tussen emigratie en immigratie. Ze leren dat migratie een verhaal is van alle tijden. Mensen hebben zich altijd van de ene plek naar de andere verplaatst.

Puzzeltijd

Ze krijgen een reeks portretten te zien waarop ze kunnen klikken om het migratieverhaal te horen. Bij elk verhaal hoort een fotoalbum. Nu moeten ze het juiste verhaal aan het juiste album linken. Daarna lezen ze een reeks teksten die iets meer vertellen over bepaalde periodes uit onze migratiegeschiedenis. Als ze klaar zijn met een tekst drukken ze op ‘bevestigen’ en moeten ze het juiste verhaal naar de juiste periode slepen.

Tip: het is belangrijk dat de leerlingen weten dat hun pogingen worden geregistreerd. Dit wordt ook expliciet aangegeven op de fiche (rechtsbovenaan). Op die manier zullen ze minder ‘gokken’ en lukraak foto’s aanklikken. Je kan achteraf eventueel vragen hoeveel pogingen de leerlingen nodig hadden om de puzzel te maken.

Daarna leren de leerlingen dat er dagelijks honderden België migreren naar een ander land. Er worden voorbeelden gegeven die je eventueel kan voorlezen. Zijn de leerlingen hierin geïnteresseerd? Neem zeker eens kijkje op https://www.gostrange.be/ (Go Strange maakt jongeren gratis en voor niets wegwijs in de waaier aan mogelijkheden voor hen om een ervaring op te doen in het buitenland.)

Migratie: steeds actueel

Tot slot leren ze dat migratie nog altijd zeer actueel is. Het is een thema dat de samenleving bezighoudt en uitdaagt. Hoezeer de meningen kunnen verschillen wordt aangetoond met een video. Het is belangrijk om goed uit te leggen dat de video draait rond wat mensen denken over migratie. Wat ze zeggen, is dus niet de realiteit.

7.3. Hoofdstuk 2

Dit is het meest theoretische deel. Leerlingen ontdekken hier wat migratie nu precies is. Ze leren hoe belangrijk het is om over de juiste informatie te beschikken en dat het niet altijd eenvoudig is om die in de dagelijkse nieuwsstroom te vinden. Via een stellingenopdracht zet je de puntjes op de i. De leerlingen krijgen een rode en groene kaart. Als ze denken dat de stelling juist is, steken ze het groene kaartje in de lucht. Denken ze dat de stelling fout is, dan steken ze het rode kaartje in de lucht. Na elke stelling volgen enkele wist-je-datjes om hen meer achtergrondinformatie te geven. Op de volgende fiche (of in een video) vinden ze dan telkens het correcte antwoord terug.

• Wat heb je nodig?
  Rode en groene kaartjes
• De stellingen:

- ‘Vluchteling’ en ‘migrant’ betekenen hetzelfde.

Fout. Marjan Temmerman legt uit wat het verschil is in een video.

Tip: het woord asielzoeker wordt in principe niet meer gebruikt. Correct is ‘verzoeker om internationale bescherming’. Maar soms kan je het nog ergens lezen of horen. We zitten in een overgangsfase.

Tip: als verdieping kan je de volgende KLAAR-aflevering aan je klas tonen: Recordaantal vluchtelingen in de wereld, of moeten we migranten zeggen?

- Meer dan de helft van de migranten in België zijn Europeanen.

Juist. Op de volgende fiche wordt uitgelegd dat mensen meestal in hun eigen regio verhuizen.

- Oorlog is één van de belangrijkste redenen om te vluchten.

Juist. Marjan Temmerman legt uit welke redenen er nog zijn om te vluchten.

Tip: Sta zelf in de schoenen van een afgewezen asielzoeker en volg zijn traject. (dateert wel van 2019)

- Vluchtelingen die bescherming vragen krijgen onmiddellijk een leefloon.

Fout. Op de volgende fiche wordt uitgelegd dat verzoekers om internationale bescherming enkel recht hebben op materiële hulp (bed, bad, brood) zolang ze geen antwoord hebben. In een video ontdekken ze hoe het leven in een opvangcentrum eraan toegaat.

Tip: als verdieping kan je verwijzen naar de website van fedasil over hoeveel de asielopvang kost.

- We mogen het vluchtelingen niet te comfortabel maken. Anders creëren we een aanzuigeffect en komen er nog meer vluchtelingen naar hier.

Fout. Marjan Temmerman legt uit waarom deze stelling fout is.

Tip: Speel met je klas het straffe stellingenspel van Between2Worlds van Caritas International.

- Er stromen evenveel jongeren met een migratieachtergrond als jongeren zonder door naar het hoger onderwijs.

Fout. Op de volgende fiche wordt uitgelegd dat jongeren met een migratieachtergrond 30 procent minder kans hebben om te slagen in het hoger onderwijs.

Tip: Weet je zelf graag meer over het onthaalonderwijs in Vlaanderen voor anderstalige jongeren (OKAN) of zijn je leerlingen erin geïnteresseerd? Meer info vind je hier op de doorverwijspagina van Onderwijs Vlaanderen..

- Migranten brengen de jobs van Belgen in gevaar.

Fout. Marjan Temmerman legt uit waarom + infografiek

Alles wordt nog eens samengevat in de explainer-video met experte Ilse Derluyn en op de fiche met de pictogrammen. Dit kan je nog eens overlopen.

7.4. Hoofdstuk 3

In hoofdstuk 3 mogen de leerlingen zelf aan de slag gaan. Ze doen dat met een speciaal voor deze EDUbox ontwikkelde en voorgeprogrammeerde chatbot.

Aan de slag

De leerlingen hebben intussen veel bijgeleerd over migratie. Maar achter elke migrant schuilt ook een persoonlijk verhaal. Dat ontdekken de leerlingen in deze tool, die hen toelaat te chatten met enkele migranten die op het punt staan hun land te verlaten. Ondertussen denken ze na over wat zij zouden doen moesten ze in hun schoenen staan. Hierbij wordt ingespeeld op hun empathisch vermogen.

Het gaat om Rose, een meisje dat uit Ghana naar België verhuist op haar veertiende. Haar vader woont al langer hier en zij komt samen met haar oudere broer en jongere zusjes naar België. Haar moeder blijft achter in Ghana.

Dan is er Borys, een niet-begeleide minderjarige vreemdeling (NBMV) uit Kiev. Borys is zestien en samen met zijn vriend Pavlo gevlucht naar aanleiding van het conflict met Rusland. Ze zijn midden in de nacht aangekomen in het station van Brussel en hebben daar hun eerste nacht doorgebracht. Daarna zijn ze naar een pleeggezin gebracht. Dit is dus een verhaal van een oorlogsvluchteling. Hun verhaal is weliswaar niet representatief voor hoe élke minderjarige die zonder ouders of wettelijke voogd in België aankomt hier opgevangen wordt. Meer info over het standaardtraject kunnen ze hier vinden.

Joao is een 35-jarige migrant uit Portugal. Hij is dertien jaar geleden naar ons land verhuisd voor de liefde. Zijn vriendin Emilie studeerde enkele maanden in Portugal en hij is haar naar België gevolgd. Dit migratieverhaal, eentje ‘uit vrije wil’, toont aan hoe gemakkelijk migratie binnen Europa is.

De 17-jarige Norullah is een niet-begeleide minderjarige vluchteling uit Afghanistan. Hij ging op 13-jarige leeftijd op de vlucht voor de taliban samen met zijn 15-jarige broer, die hij verloor tijdens deze lange en gevaarlijke tocht.

De leerlingen chatten met de migranten op drie momenten in hun leven: in hun thuisland vlak voor de migratie, in België vlak na de migratie en vandaag. Nadien mogen ze aan de rest van de klas vertellen wat ze van het gesprek vonden en wat ze hebben onthouden. Bedoeling is dat er een klasgesprek op gang komt.

Tijdens de chat worden er meerkeuze- en vrije vragen aan de leerlingen gesteld. Er zit ook een vraag over vriendschap bij. Als achtergrond kan je de site van Nok Nok en WAT WAT over het thema consulteren.

7.5. Hoofdstuk 4

In dit hoofdstuk proberen we een conclusie te breien aan wat we de leerlingen hebben bijgeleerd in deze EDUbox. Dit is een kort theoretisch hoofdstuk, inclusief een begeleidende, afrondende video.

De voornaamste lessen die we de leerlingen willen meegeven:

• dat migratie een verhaal van iedereen en van alle tijden is
• dat elk migratieverhaal persoonlijk is
• migratie zorgt voor kansen, zo worden tekorten op de arbeidsmarkt opgevangen
• migratie verandert onze manier van denken
• migratie zorgt ook voor uitdagingen, hoe moeten we onze samenleving bijvoorbeeld organiseren om vluchtelingen op te vangen?
• over migratie moeten we als samenleving durven praten en van mening durven verschillen

Wat onthoud jij uit deze EDUbox? Doe-oefening

Je legt opnieuw een groot touw op de grond in de vorm van een cirkel. Je kan ook met krijt een cirkel tekenen op de grond. De leerlingen verzamelen zich rond de cirkel. Jij stelt vragen. Als het antwoord ‘ja’ is, moeten ze in de cirkel gaan staan.

• Wat heb je nodig?
  Touw of krijt
• De vragen:
  - Wie heeft vandaag nieuwe dingen bijgeleerd over migratie?
  - Wie heeft tijdens de EDUbox zijn mening over iets veranderd/herzien?
  - Hebben de persoonlijke migratieverhalen uit de EDUbox je geraakt? Welk verhaal en waarom?
  - Zie je voor jezelf een rol in dit verhaal? Is er iets dat jij kan doen?
• Vragen die je als leerkracht nog kan stellen:
  - Wat ga je het meest onthouden na deze EDUbox?
  - Waar ben je het meeste van verschoten?
  - Wat zou je aan vrienden, familie willen vertellen nadat je deze EDUbox gedaan hebt?

8. Meer weten?

Wil je zelf ook meer weten over migratie? Hieronder vind je enkele nuttige websites en leestips.

• Agentschap Integratie en Inburgering Vlaanderen
• BELVUE Museum
• Caritas International
• CESSMIR
• European Migration Network (ENG)
• Hannah-Arendt Institute
• Het Archief Voor Onderwijs heeft eigen collecties over migratie
• Het Rode Kruis Vlaanderen
• IOM (International Organization for Migration België — ENG)
• Fedasil
• Myria (Federaal Migratiecentrum)
• Other Talk — Teaching Migration
• Other Talk
• Red Star Line Museum
• Tumult
• UNHCR België (VN- Vluchtelingenorganisatie)
• Vluchtelingenwerk Vlaanderen