Ανοιχτό κοινοβούλιο

Μία πρόταση για την πρόσβαση και τη συμμετοχή των πολιτών στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες μέσω του θεσμού των κληρωτών βουλευτών

Κάθε φορά που ακούω και διαβάζω για κλειστά συστήματα, που λειτουργούν ως βαρίδια στην εξέλιξη και την πρόοδο της χώρας μας, το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό μου, είναι το κοινοβούλιο.

Μα πώς; Θα αναρωτηθεί κανείς. Είναι δυνατόν ο κατεξοχήν αντιπροσωπευτικός θεσμός του έθνους να θεωρείται κλειστό σύστημα;

Κι όμως, η πρόσβαση των πολιτών στη νομοθετική διαδικασία είναι ανύπαρκτη, όταν δεν είναι προσχηματική, αφού αποτελεί τυπικά αρμοδιότητα των βουλευτών και ουσιαστικά προνόμιο της εκάστοτε κυβέρνησης.

Πέρυσι το καλοκαίρι, βίωσα μία πρωτόγνωρη “κοινοβουλευτική” εμπειρία, όταν παραβρέθηκα ως νομικός σύμβουλος κοινωνικού φορέα, στην υποεπιτροπή της βουλής για τα θέματα των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ), κατόπιν σχετικής πρόσκλησης προς τους ενδιαφερόμενους για διαβούλευση φορείς. Αφού περιμέναμε αρκετή ώρα μέχρι να προσέλθουν (κατόπιν τηλεφωνικών οχλήσεων της προέδρου) οι βουλευτές της επιτροπής, ώστε να υπάρξει η απαραίτητη απαρτία, θέσαμε ζήτημα αναβολής της συνεδρίασης, λόγω του χαμηλού ενδιαφέροντος των βουλευτών, εφόσον μία ώρα και πλέον μετά την προγραμματισμένη έναρξη, η απαρτία δεν είχε επιτευχθεί. Τελικά, μετά από τις άοκνες προσπάθειες της προέδρου, η συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε αργά το απόγευμα και αφού αναπτύξαμε βιαστικά (λόγω έλλειψης χρόνου πια) τον μονόλογό μας, αποχωρήσαμε εμφανώς προβληματισμένοι.

Στην εύλογη ερώτησή μας, για ποιο λόγο κληθήκαμε να καταθέσουμε τις προτάσεις μας, εφόσον δεν προσήλθε ο αρμόδιος υφυπουργός (όπως προέβλεπε το πρόγραμμα) για να μας ακούσει, λάβαμε την …αποστομωτική απάντηση, ότι οι υπουργοί και οι βουλευτές που δεν παρευρίσκονται ενημερώνονται από τα πρακτικά!

Το παραπάνω παράδειγμα ίσως είναι χαρακτηριστικό (χωρίς καμία διάθεση να αδικήσω τους ευσυνείδητους και εργατικούς βουλευτές που προσήλθαν στην ώρα τους και μας άκουσαν με προσοχή), του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί εν γένει, η εθνική μας αντιπροσωπεία.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, δύο είναι οι βασικές λειτουργίες της βουλής, η νομοθετική και η ελεγκτική. Δηλαδή η βουλή διαθέτει τη νομοθετική πρωτοβουλία, ψηφίζει τους νόμους του κράτους, και, ελέγχει την εκτελεστική εξουσία. Στην πράξη όμως, σε πολλές περιπτώσεις λειτουργεί ως ένα μεγάλο κλειστό σύστημα, με μικρότερα κλειστά υποσυστήματα (κοινοβουλευτικές ομάδες), όπου οι βουλευτές προσέρχονται (απρόθυμοι τις περισσότερες φορές) να επικυρώσουν προειλημμένες, από τις κομματικές τους ελίτ αποφάσεις.

Αφού περιγράψαμε συνοπτικά την κατάσταση, ας δούμε τι θα μπορούσε να αλλάξει, ώστε το κοινοβούλιο να ανοίξει προς την κοινωνία και να ανακτήσει την χαμένη εμπιστοσύνη των πολιτών.

Μια μεταρρύθμιση, της οποίας είμαι ένθερμος οπαδός, και που κερδίζει όλο και περισσότερους υποστηρικτές τα τελευταία χρόνια, είναι η εισαγωγή του θεσμού των κληρωτών βουλευτών.

Το 2011 δημοσιεύθηκε μία έρευνα με τίτλο Accidental Politicians: How Randomly Selected Legislators Can Improve Parliament Efficiency του Πανεπιστημίου της Κατάνια (Σικελία), σύμφωνα με την οποία, το αντιπροσωπευτικό σύστημα με τον τρόπο που λειτουργεί στις σύγχρονες δημοκρατίες, τείνει να αναπαράγει τις παθογένειες του εκάστοτε πολιτικού συστήματος και την διατήρηση των προνομίων του, γεγονός που αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Η λύση που προτείνουν οι Ιταλοί ερευνητές, ως αντίδοτο στην προβληματική αυτή κατάσταση, είναι η συμμετοχή, σε κάθε κοινοβουλευτική περίοδο, ενός ικανού αριθμού βουλευτών, οι οποίοι θα προκύπτουν κατόπιν κλήρωσης, μέσω ενός ειδικού αλγόριθμου, ώστε να εξασφαλίζεται η αντιπροσωπευτικότητα όλων των κοινωνικών ομάδων.

Οι κληρωτοί βουλευτές, ενεργώντας έξω από τα ασφυκτικά κομματικά πλαίσια, αδιάφοροι για τα μικροπολιτικά συμφέροντα και απαλλαγμένοι από το άγχος της επανεκλογής, θα επιδράσουν καταλυτικά στην βελτίωση του παραγόμενου κοινοβουλευτικού έργου και στον αποτελεσματικότερο έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας.

Η ιδέα των κληρωτών εκπροσώπων του λαού δεν είναι καινούργια. Τυπικότερα παραδείγματα πολιτικών συστημάτων όπου τα δημόσια αξιώματα απονέμονταν με κλήρωση, ήταν η Αρχαία Αθήνα του Περικλή και μεταγενέστερα η Γαληνοτάτη (Serenissima) Δημοκρατία της Βενετίας. Στην ουσία όμως, τα συστήματα αυτά, αν και αμεσοδημοκρατικά ήταν ολιγαρχικά, αφού τα άτομα που είχαν την ιδιότητα του πολίτη, δηλαδή το δικαίωμα να συμμετέχουν στην κλήρωση, ήταν ελάχιστα σε σχέση με τη μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων, που παρέμενε στο περιθώριο της δημόσιας ζωής.

Στις σύγχρονες δημοκρατίες όμως, όπου κανείς δεν στερείται την ιδιότητα του πολίτη, συμπεριλαμβανομένων των νόμιμα διαμενόντων αλλοδαπών, το κάθε άτομο αποτελεί εν δυνάμει κληρωτό βουλευτή, πλην κάποιων ειδικών περιπτώσεων που θα προβλέπονται με νόμο (πχ. όσοι έχουν καταδικαστεί για σοβαρά ποινικά αδικήματα, οικονομικά εγκλήματα κλπ).

Προκύπτει το εύλογο ερώτημα: είναι δυνατόν στην Ελλάδα του σήμερα να εφαρμοστεί ένα τέτοιο σύστημα, και αν ναι, με ποιο τρόπο;

Προσωπικά, θεωρώ πως όχι μόνο είναι δυνατόν, αλλά και επιβεβλημένο, προκειμένου να ξεπεραστεί η πρωτοφανής κρίση θεσμών που εκδηλώθηκε στη χώρα μας με αφορμή την οικονομική κρίση των τελευταίων ετών.

Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από τις ευεργετικές συνέπειες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη θέσπιση του συστήματος των κληρωτών βουλευτών:

• Εκπαίδευση των πολιτών στη δημοκρατική συμμετοχή και στη λήψη των αποφάσεων.
• Ανάληψη ατομικής ευθύνης του κάθε πολίτη για την πορεία της χώρας.
• Άμεση και καλύτερη κατανόηση των δημόσιων πραγμάτων.
• Ουσιαστική συμμετοχή του λαού στη διαμόρφωση των νόμων.
• Ενδυνάμωση της δημοκρατικής συνείδησης των πολιτών.
• Άνοιγμα των κλειστών πολιτικών συστημάτων.
• Εκδημοκρατισμός των κομμάτων.
• Ενδυνάμωση της πίστης των πολιτών στο δημοκρατικό πολίτευμα.
• Καλύτερη ποιότητα και εφαρμογή των νόμων, εφόσον οι πολίτες που καλούνται να εναρμονιστούν με τις επιταγές τους, έχουν προηγουμένως συμμετάσχει στη διαμόρφωση του περιεχομένου τους.
• Περιορισμός των φαινομένων πολιτικής διαφθοράς.
• Περισσότερη διαφάνεια.
• Μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα.

Το πώς ακριβώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα τέτοιο σύστημα στην πράξη, δεν είναι δυνατόν να αναλυθεί στο παρόν άρθρο, όμως ενδεικτικά αναφέρω ότι στο σύνολο των τριακοσίων βουλευτών του ελληνικού κοινοβουλίου, ο αριθμός των πενήντα κληρωτών βουλευτών, που θα ανανεώνονται κάθε δύο ή τέσσερα χρόνια, θα μπορούσε να αποδειχθεί ικανός ώστε να επιτελέσει τον καταλυτικό ρόλο που αναφέρεται παραπάνω.

Εναλλακτικά, θα μπορούσε να θεσπιστεί η δημιουργία, ενός δεύτερου αντιπροσωπευτικού σώματος, που θα αποτελείται αποκλειστικά από κληρωτούς βουλευτές και θα λειτουργεί συμπληρωματικά με τη βουλή των εκλεγμένων αντιπροσώπων, με κύριες αρμοδιότητες τη νομοθετική πρωτοβουλία και τη διαμόρφωση αιτημάτων του μέλλοντος.

Η συζήτηση είναι μεγάλη, και, ενόψει της αναθέρμανσης του θέματος της αλλαγής του εκλογικού νόμου, αλλά και της αναγκαίας συνταγματικής αναθεώρησης, σύντομα θα είναι και επίκαιρη, οπότε όσοι πιστεύουμε στην ανοιχτότητα και των δημοκρατικών θεσμών, θα έχουμε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να επεξεργαστούμε τις προτάσεις μας και να καταγράψουμε τις απόψεις μας.