Οι “πολιτικές τριαδικότητες” ως καθηλωτικές πραγματικότητες
Τις τελευταίες ημέρες πρωταγωνιστούν δύο πρόσωπα: Από τη μία ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Κυρίτσης και από την άλλη ο πρώην πρόεδρος της ΕΛΣΤΑΤ Ανδρέας Γεωργίου. Ο μεν Κυρίτσης με δηλώσεις του με αφορμή τη σύλληψη Σακκά-Σεϊσίδη μας θύμισε τον ΣΥΡΙΖΑ του 4% των Εξαρχείων και όχι τον ΣΥΡΙΖΑ του 36% και του Μαξίμου μέσω της επίδειξης μιας εκ του ασφαλούς αντισυστημικής τρομολαγνικής μαγκιάς. Ο δε Γεωργίου αναμένεται να περάσει από δίκη για το δήθεν φουσκωμένο έλλειμμα του 2009, είδηση που: αναδεικνύει την άτυπη πολιτική συναλλαγή ΣΥΡΙΖΑ-Καραμανλικών, προκαλεί αμηχανία στη ΝΔ του Μητσοτάκη, προκαλεί επίσης την αντίδραση ανεξάρτητων φιλελεύθερων διαμορφωτών της κοινής γνώμης και ομογενοποιεί για πρώτη φορά τα ανακλαστικά ΠΑΣΟΚ-Ποταμιού-Κινήματος Δημοκρατών Σοσιαλιστών.
Τα παραπάνω δύο πρόσωπα και τα γεγονότα των οποίων είναι φορείς και πρωταγωνιστές προκαλούν ορισμένες ενδιαφέρουσες πολιτικές διαιρέσεις, οι οποίες φυσικά δεν προέκυψαν τώρα, αλλά εμφανίζονται και επιβεβαιώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της μνημονιακής περιόδου και ειδικά από τη στιγμή που ο ΣΥΡΙΖΑ υπέγραψε και εφαρμόζει μνημόνιο. Αυτές οι διαιρέσεις εμφανίζονται υπό τη μορφή «τριαδικοτήτων». Με άλλα λόγια, τα παραπάνω πολιτικά κόμματα περιλαμβάνουν στο εσωτερικό τους «τρεις υποστάσεις», καθεμία από την οποία αρχίζει και αποκτά ολοένα και περισσότερο διακριτό στίγμα. Ειδικότερα:
-ΣΥΡΙΖΑ: Ο ΣΥΡΙΖΑ τριχοτομείται ως εξής: Από την μια πλευρά είναι ο ΣΥΡΙΖΑ του 4%, ο ΣΥΡΙΖΑ που θέλει να εκφράσει ο Κυρίτσης. Μπορεί εν πολλοίς ο ΣΥΡΙΖΑ του 4% να απονευρώθηκε εν πολλοίς από την δημιουργία της Λαϊκής Ενότητας, ωστόσο αυτό το ρεύμα βρίσκεται «εν υπνώσει» στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο όμως ξυπνά κάθε φορά που θίγονται ζητήματα πάνω στα οποία ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε καριέρα από το 2007 και μέχρι την κατάληψη της εξουσίας: Καταλήψεις δημοσίων χώρων-θετική προδιάθεση για τα δικαιώματα των κατηγορουμένων για τρομοκρατία. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει ο ΣΥΡΙΖΑ του 27%, το ρεύμα εκείνο που γιγαντώθηκε και σμιλεύτηκε στην αντιπολίτευση της περιόδου 2012–2015. Μπορεί κι αυτό το ρεύμα να έχασε τους δύο επιφανέστερους «σταρ» του, Βαρουφάκη και Κωνσταντοπούλου, ωστόσο αυτό το ρεύμα εν πολλοίς αποτελεί τη μήτρα της περίφημης ομάδας των «53», στην οποία ανήκει ο και ο Κυρίτσης. Αυτό το ρεύμα πρεσβεύει το δόγμα «κυβερνάμε, αλλά δεν θα σκάσουμε κιόλας», ασκεί αντιπολίτευση στις επιλογές της ηγεσίας (βλ. συνταγματική αναθεώρηση-πιστή τήρηση συμφωνηθέντων-ιδιωτικοποιήσεις), εν τούτοις η αντιπολίτευση αυτή είναι πιο αστική και με στρατηγική όχι εντελώς διαφορετική, όπως απεδείχθη φερειπείν με την Αριστερή Πλατφόρμα. Τέλος, υπάρχει το ρεύμα του ΣΥΡΙΖΑ του 36%, επικεφαλής του οποίου είναι ο Τσίπρας και η κλειστή ομάδα του Μαξίμου, το οποίο θέλει να καταστήσει τον ΣΥΡΙΖΑ κόμμα εξουσίας. Επικεφαλής του είναι ο Τσίπρας και μια κλειστή κλίκα υπουργών και συνεργατών που περιστοιχίζονται γύρω του και ακόλουθοι στελέχη που προσκλήθηκαν να συνδράμουν στη νομή της εξουσίας. Το δόγμα που πρεσβεύει αυτό το ρεύμα συμπυκνώνεται στη φράση «κυβερνάμε και θέλουμε να εγκαθιδρύσουμε την εξουσία μας» και μένοντας πιστό σ’ αυτό, προσπαθεί να δημιουργήσει μια νέα κάστα «νέο-συριζαίων», η οποία θα παραμείνει πιστή στον αρχηγό και θα υλοποιήσει την οικοδόμηση του «νέου καθεστώτος». Τρανταχτά παραδείγματα η εκπαίδευση και οι τηλεοπτικές άδειες. Καταληκτικά, το ιδεολογικό τρίπτυχο του ΣΥΡΙΖΑ συμπυκνώνεται στον «αρχέγονο αριστερισμό» (ΣΥΡΙΖΑ του 4%), στον εθνολαϊκίστικό αριστερισμό (ΣΥΡΙΖΑ του 27%) και στον «εξουσιαστικό αριστερισμό» (ΣΥΡΙΖΑ του 36%)
-ΝΔ: Όπως εύστοχα το έθεσε προ ημερών σε άρθρο του ο Ανδρέας Πετρουλάκης, η ΝΔ κουβαλά τρία «καρπούζια»: το καρπούζι του Καραμανλή, το καρπούζι του Σαμαρά και τέλος το καρπούζι του νυν προέδρου της ΝΔ Κυριάκου Μητσοτάκη. Τα δύο πρώτα ρεύματα έχουν περισσότερο ιστορική χροιά, ενώ το ρεύμα Μητσοτάκη προσπαθεί να επενδύσει κάπως και στο ιδεολογικό κομμάτι. Ο μεν Καραμανλής θέλει να βγάλει από πάνω του την υπαιτιότητα της χρεοκοπίας της περιόδου 2004–2009, φορτώνοντας το χρέος στον Σημίτη, με τους Ολυμπιακούς και τα εξοπλιστικά (πρόσφατη αρθρογραφία αποδεικνύει με επιχειρήματα ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν χρεοκόπησαν την Ελλάδα) και το έλλειμμα στους Παπανδρέου-Παπακωνσταντίνου, με τον Γεωργίου να είναι το πειθήνιο όργανό που φούσκωσε το έλλειμμα για να μπει η Ελλάδα στο καθεστώς των μνημονίων. Ο δε Σαμαράς θέλει να βγάλει από πάνω του τη ρετσινιά του «αρχιτέκτονα» του αντιμνημονίου, αναζητώντας τη δικαίωση για τα πεπραγμένα της κυβέρνησης της περιόδου 2012–2015, φορτώνοντας στον ΣΥΡΙΖΑ την υπαιτιότητα μη εξόδου της Ελλάδας από το μνημόνιο στα τέλη του 2014, κατηγορώντας τον Τσίπρα ότι γκρέμισε με το κλείσιμο των τραπεζών και τα capital controls τα δημοσιονομικά επιτεύγματα της δικής του περιόδου. Τέλος, υπάρχει και ο Μητσοτάκης, ο οποίος προσπαθεί από πάνω του να αποτινάξει τη ρετσινιά του νεοφιλελεύθερου και του επωνύμου του, πλασάροντας εαυτόν το προφίλ του φιλελεύθερου μεταρρυθμιστή. Ωστόσο ο ίδιος βρίσκεται ανάμεσα στις συμπληγάδες Καραμανλή-Σαμαρά. Αν πάει να καλύψει τον Καραμανλή, χάνει το φιλελεύθερο κέντρο. Αν πάει να στηρίξει ευθαρσώς τον Σαμαρά χάνει ένα κομμάτι δυσαρεστημένων ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ που μπορεί και να τον ψηφίσουν στη λογική «να φύγει ο Τσίπρας». Το ιδεολογικό τρίπτυχο της ΝΔ συμπυκνώνεται στο λαϊκοδεξιός κρατισμός (Καραμανλής)-υπέρ-συντηρητικός αναχρονισμός (Σαμαράς) και «υποδυόμενος φιλελευθερισμός» (Μητσοτάκης).
-ΠΑΣΟΚ: Το ΠΑΣΟΚ από την πλευρά του κουβαλά την τριαδικότητα τριών κυβερνητικών θητειών. Της εποχής Σημίτη, της εποχής Παπανδρέου και της εποχής Βενιζέλου ως κυβερνητικού εταίρου του Σαμαρά. Η μεγαλύτερη αμφιθυμία του ΠΑΣΟΚ εντοπίζεται στο πώς συγκερνά τις περιόδους 2009–2011 και 2012–2015. Μέχρι πρότινος, η νυν αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Φώφη Γεννηματά υπεράσπιζε μονότονα την περίοδο 2012–2015, την περίοδο δηλαδή που ο Ευάγγελος Βενιζέλος ήταν πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ως αντίποινο της πρωτοβουλίας Παπανδρέου να ιδρύσει δικό του πολιτικό φορέα. Τώρα τελευταία και με αφορμή την υπόθεση Γεωργίου και υπό τον φόβο ταύτισης με την Δεξιά, η Φώφη ανέκρουσε πρύμναν και εδώ και μερικούς μήνες αναφέρεται στην κυβέρνηση Παπανδρέου, που μέχρι πρότινος αντιμετωπιζόταν ως μαύρη τρύπα της ιστορίας. Ωστόσο και το ΠΑΣΟΚ (και οι λοιπές μειοψηφικές φυλές που το μετονόμασαν Δημοκρατική Συμπαράταξη) διέπεται από τη δική του τριαδικότητα: Της πλευράς Βενιζέλου, που επιθυμεί όπως και ο Σαμαράς δικαίωση της περιόδου 2012–2015 και η οποία τάσσεται στη λογική «να φύγει εδώ και τώρα ο Τσίπρας», της πλευράς Σημίτη, η οποία θέλει να μετεξελιχθεί το ΠΑΣΟΚ σ’ ένα νέο κόμμα της κεντροαριστεράς και της πλευράς της Γεννηματά που προσπαθεί να τους ικανοποιήσει όλους, χωρίς όμως να δίνει το δικό της στίγμα, πέρα της ανάμνησης ενός «κραταιού ΠΑΣΟΚισμού». Το ΠΑΣΟΚ θα κληθεί να απαντήσει στο ερώτημα σε ποιανού την κυβέρνηση θα συμμετάσχει την επομένη των εκλογών γι αυτό και η άρον άρον δημιουργία ενός νέου κομματικού φορέα ίσως επιδιώκει την υπέρβαση των αντιφάσεων. Το ιδεολογικό τρίπτυχο του ΠΑΣΟΚ συμπυκνώνεται στο «ρομαντικός ΠΑΣΟΚισμός» (Γεννηματά)-«κλειστός εκσυγχρονισμός» (Σημίτης) και «αποϊδεολογικοποιημένος ρητορισμός» (Βενιζέλος).
-Ποτάμι: Το Ποτάμι μπορεί να χωριστεί σε τρεις χρονικές περιόδους: Το Ποτάμι των ευρωεκλογών του 2014 αντιπροσώπευε πάνω κάτω το σύνθημα «πολιτικοί χωρίς πολιτικούς», συστρατεύοντας στις τάξεις του ένα αξιόλογο πολιτικό προσωπικό από την κοινωνία των πολιτών, των γραμμάτων και της αγοράς, με σύνθημα την μάχη του νέου έναντι του παλαιού, του άξιου εναντίον του ανάξιου, του αποϊδεολογικοποιημένου μεταρρυθμισμού έναντι του ιδεολογικοποιημένου παλαιοκομματισμού. Το Ποτάμι των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015 άρχισε να κάνει ανοίγματα και προς την κεντροαριστερά και τη ΔΗΜΑΡ που διαφώνησε με τη στρατηγική Κουβέλη (π.χ. Λυκούδης), αλλά και την ευρύτερη κεντροδεξιά και τη Δράση (Σκυλακάκης-Λυμπεράκη), αλλά χωρίς να δηλώνει ξεκάθαρα την ιδεολογική του τοποθέτηση, πέρα του «προοδευτικού κέντρου». Το Ποτάμι την επαύριο των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2015 και της εκλογικής του καθίζησης, για πρώτη φορά δεν ένιωσε ενόχληση με τις διεργασίες στον χώρο της κεντροαριστεράς, ειδικά από τη στιγμή που εξελέγη ο Μητσοτάκης πρόεδρος της ΝΔ, με αποτέλεσμα την άσκηση πίεσης στις κεντροδεξιές παρυφές του κόμματος. Αυτή τη στιγμή και μετά την ανεξαρτητοποίηση του Χάρη Θεοχάρη από την Κ.Ο του κόμματος, το Ποτάμι βρίσκεται στο εξής σταυροδρόμι: Είτε θα απορροφηθεί σ’ έναν ενιαίο φορέα της λεγόμενης κεντροαριστεράς, είτε θα διατηρήσει την πολιτική του αυτονομία, είτε τέλος θα διαλυθεί μεταξύ της ΝΔ και της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Παρ’ όλα αυτά αυτό που παρατηρείται είναι ότι το Ποτάμι παίρνει περισσότερο «κοφτερές» θέσεις για ζητήματα που σε άλλες εποχές θα θεωρείτο πολιτικά επιβλαβή για το ίδιο, τρανταχτό παράδειγμα η υπόθεση της ΕΛΣΤΑΤ, που το Ποτάμι πήρε αργά θέση για ένα ζήτημα που εσφαλμένα μέχρι πρότινος το θεωρούσε «σκιαμαχία» του παλαιού πολιτικού συστήματος. Μπορεί το Ποτάμι να μην έχει πρώην πρωθυπουργούς ή εν δυνάμει πρωθυπουργούς που χαρακτηρίζουν ένα ιδεολογικό ρεύμα ή μια πολιτική αφήγηση, αλλά κι αυτό στο εσωτερικό του εμπερικλύει την εξής πολιτική «τριαδικότητα»: «αποιδεολογικοποιημένος μεταρρυθμισμός» -«ελιτίστικος τεχνοκρατισμός» και «παραδοσιακός ανανεωτισμός».
Οι παραπάνω τέσσερις τριαδικότητες οδηγούν στις εξής κατηγοριοποιήσεις, εν είδει διανοητικής άσκησης-πειράματος. Προκαταβολικά, αξίζει να ειπωθεί ότι αυτές οι κατηγοριοποιήσεις είναι εντελώς προσωπικές και καθόλου δεσμευτικές.
Κόμμα
Τριαδικότητα «Α»
Τριαδικότητα «Β»
Τριαδικότητα «Γ»
ΣΥΡΙΖΑ
Αρχέγονος αριστερισμός
Εθνολαϊκιστικός αριστερισμός
Εξουσιαστικός αριστερισμός
ΝΔ
Λαϊκιστικός Κρατισμός
Υπέρ-Συντηρητικός Αναχρονισμός
Υποδυόμενος φιλελευθερισμός
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ
Ρομαντικός ΠΑΣΟΚισμός
Συντηρητικός Ρητορισμός
Κλειστός Εκσυγχρονισμός
Ποτάμι
Ανομολόγητος ανανεωτισμός
Ελιτίστικος τεχνοκρατισμός
Αποϊδεολογικοποιημένος μεταρρυθμισμός
Το ενδιαφέρον είναι πώς τοποθετούνται οι παραπάνω 12 τριαδικότητες ενώπιον του ερωτήματος «η κρίση έφερε το μνημόνιο ή το μνημόνιο την κρίση;», όπως αποτυπώνεται στην εξής κατηγοριοποίηση:
Το μνημόνιο έφερε την κρίση
Αρχέγονος Αριστερισμός
Εθνολαϊκίστικος Αριστερισμός
Εξουσιαστικός αριστερισμός
Λαϊκοδεξιός Κρατισμός
Υπερ-συντηρητικός Αναχρονισμός
Ρομαντικός ΠΑΣΟΚισμός
Η κρίση έφερε το μνημόνιο
Υποδυόμενος φιλελευθερισμός
Συντηρητικός ρητορισμός
Κλειστός εκσυγχρονισμός
Παραδοσιακός Ανανεωτισμός
Ελιτίστικος τεχνοκρατισμός
Αποϊδεολογικοποιημένος Μεταρρυθμισμός
Οι παραπάνω κατηγοριοποιήσεις βγάζουν ισοπαλία τριαδικοτήτων. Αυτό πρακτικά τι εξηγεί; Τη στασιμότητα του πολιτικού συστήματος, την αναποφασιστικότητα που εκείνο διέπει, την αμφιθυμία του δρόμου που πρέπει εκείνο να πάρει και εντέλει την έλλειψη της απαραίτητης αυτοσυνειδησίας για το τι μας έφερε εδώ και το τι πρέπει να γίνει από δω και πέρα.
Το υπαρξιακό ερώτημα που έθεσε το ίδιο το Ποτάμι στην ανακοίνωση για την υπόθεση της ΕΛΣΤΑΤ έχει ως απάντηση ότι τα ιδεολογικά ρεύματα-πολιτικές αφηγήσεις είναι εντελώς μοιρασμένες, με το ένα να εξουδετερώνει το άλλο κάθετα και οριζόντια. Επίσης σημαίνει ότι το παρόν πολιτικό σύστημα βρίσκεται σε μια ισορροπία «τρόμου», υποδηλώνοντας ότι όποιος κυβερνητικός συνασπισμός κι αν συγκροτηθεί αμέσως μετά τις εκλογές πολύ απλά θα προκαλέσει μια αναδιάταξη των τριαδικοτήτων κι όχι την υπέρβαση που απαιτείται για την Ελλάδα του 2021 που πολλοί ευαγγελίζονται. Επίσης προκύπτει κι ένα άλλο συμπέρασμα: Αν δεν προκύψει ένα αφήγημα κι ένα ιδεολογικό ρεύμα προς την πλευρά του «η κρίση έφερε το μνημόνιο», τότε θα προκύψει από την άλλη πλευρά ένα αφήγημα κι ένα ιδεολογικό ρεύμα που θα καθηλώσει την χώρα μας για πολλά ακόμη χρόνια σε μια σωτηριολογικού τύπου στασιμότητα με απρόβλεπτες συνέπειες.
Καταληκτικά, σκοπός του παρόντος post δεν ήταν η ανάδειξη/αποκρυστάλλωση ενός ιδεολογικού ή αφηγηματικού δικομματισμού μεταξύ δύο σπαρασσόμενων παρατάξεων, αλλά η υπόμνηση ότι δεν πρέπει τα πράγματα να πάνε προς τα κει. Αντίθετα, πρέπει να γίνει ένα επόμενο βήμα και όχι μια προσπάθεια επικράτησης της μιας παράταξης έναντι της άλλης. Αρκετά ταλανιστήκαμε σ’ αυτό το κλειστό δίλημμα. Καθείς από εμάς ας κρατήσει τη δική του τριαδικότητα κι ας στραφεί σε μονοπάτια περισσότερο ανοιχτά κι αμφισβητησιακά, χωρίς επίγειους θεούς και δόγματα.
