24. Laval Virtual konferansı ve sergisi kısa süre önce, 12–14 Nisan 2022 tarihleri arasında Fransa’da gerçekleşti. Pandemi kapanmalarından sonra gerçekleştirilen ikinci fiziksel etkinlik olmasının yanı sıra Euromersive Türkiye ekibinin de resmi olarak katıldığı ilk etkinlik olma önemini taşıyor. İsmail Çendik, Lance Powell ve Michael Barngrover bu yolculuğa birlikte çıkarak derneği ve Türk XR topluluğunu Avrupa’nın en büyük XR konferanslarından birinde temsil etti. Hepsi ilk defa Laval Virtual konferansına katılıyor, İsmail ise ilk defa Türkiye dışına seyahate çıkıyordu. Birlikte, bu yıl katılım gösteren aşağı yukarı 5000 sektör profesyonelinden sadece üçüydüler. Bunun yanında 150’den fazla sergici ve dünyanın öne çıkan birçok sesi de katılım gösterdi. Pandemi öncesine kıyasla daha az bir katılım olsa da Laval, sektörümüzün yavaşça normal fiziksel etkinliklere dönüyor oluşunun güzel bir temsili.
Lance Powell, eğitim sektöründe XR çözümleri sunan ABD merkezli VEDX Solutions’ın CTO’su. İsmail Çendik, uzaktan toplantılar ve ekip oluşturma için VR kurumsal çözümlerde bir Silikon Vadisi startup’ı olan Remio’da Kıdemli Teknik Sanatçı. Michael Barngrover ise AR ve VR projeleri için bir tasarım ve üretim stüdyosu olan Raptor Dance Studios’un danışmanı ve kurucusudur. Üçü de birkaç yıl önce Türkiye’nin ilk XR merkezi olan Bahçeşehir Üniversitesi’nin VRFirst Lab’ında tanıştılar. O günden beri her biri, üniversite laboratuvarlarının kurulmasına rehberlik ederek, yeni kurulan şirketlere danışmanlık yaparak ve İstanbul’daki atölye çalışmaları ve hackathonlar aracılığıyla bilgi aktarımı sağlayarak Türk XR ekosisteminin tasarım ve üretim kapasitesini büyütmek için çalıştı.
Aşağıda onların bu üç gün süren etkinlikle ilgili düşünce ve izlenimleri bulunmaktadır.
Ne gördünüz?
İsmail
Birçok eğitim uygulaması ve kendi eğitim içeriğinizi üretmenizi sağlayan uygulamalar.
Pico Interactive’in daha iyi bir derinlik algısı için birçok farklı şeyle birlikte fiziksel bir bulanıklaştırma ekranı uyguladığı Tobii göz takip cihazını sergiledikleri bir standı vardı. Etkinlik esnasında 449€’luk fiyat etiketiyle yeni Neo3 VR gözlüğünü duyurdular. Herkes bunun Quest 2’ye etkili bir rakip olacağını umuyor.
Lance
Böyle bir konferansta görmek istediğiniz her şeyi görmek fiziksel olarak mümkün değil. Kapsayıcı eğitim üzerine çalışan biri olarak kongre alanında bulunan neredeyse herkesle bağlantı kurmak istedim. Şirketim aynı zamanda işgücü geliştirme sağlıyor ve burda VR eğitim deneyimleri çok iyi bir şekilde temsil edilmişti. Avrupa ve Asya’nın her yanından üniversite öğrencileri bile katılım göstermişti. Onlar ve geldikleri okullar hakkında bilgi edinmek istedim.
Bu esnada konferans salonunda sunumlar devam etmekte ve yan binada hackathonlar ve satış sunumları yapılmaktaydı. Ne yazık ki orada istediğim kadar kalamadım.
Aynı zamanda başka türlü deneme imkânı bulamayabileceğim yeni donanımları denedim. Bunlara gelişmiş haptic sensörler, yeni Pico, Vario ve Lynx VR gözlükleri ve hatta kokuları simüle eden bir plugin de dahil.
Michael
Beklediğimden çok az şey görebildim. #Research yarışmasının jürisindeki ve ardından gelen ödül töreni sahnesindeki görevlerim neredeyse ikinci günümün tamamını kapsadı. Yine de buna değdi çünkü 2020 yazında test ettiğim PatchXR uygulamasının oldukça güncellenmiş bir versiyonu olan Patch World’ü görme şansım oldu. Devam eden geliştirme sürecini görmek heyecan verici. Ayrıca Mountainification projesini de beğendim ki bu proje zaten research yarışmasını da kazandı. İlk bakışta biraz aptalca ve hileli görünüyordu ama mühendislerin bir dizi HCI konseptine olan hakimiyetini göstermeyi başardı. Daha erişilebilir ve geleneksel olan diğer XR araştırma projelerine kıyasla bu projenin kazanmış olması beni mutlu etti. Bu durum, diğer jüri üyeleriyle de uzun uzadıya konuştuğum bir şey olan, Japonya ve Avrupa arasında araştırmadaki temel farklılıkları göz önüne serdi.
Bununla ilişkili olarak, Birleşik Krallık’taki üniversitelerden birinden gelen bir öğrencinin ilgi çekici kapsayıcı bir anlatı deneyini gördüm. Aslen İran’lıydı ve bir süre İstanbul’da yaşamıştı. Bu bize yolculuklarımız ve özellikle İran ve Türkiye gibi zorlayıcı pazarlarda AR ve VR üzerine çalışmaya ilişkin görüşlerimiz üzerinden bağlantı kurma olanağı sağladı. Kendi kendime Türkiye’den kimi bu projeyle, ya da en azından bu araştırma konusuyla ilişkilendirebileceğimi düşünüyordum. Sürekli bir şeyleri Türkiye’ye getirmenin, ya da Türkleri bu Avrupa projelerine dahil etmenin yollarını düşünüyorum, ama bu kolay bir şey değil. Çoğu zaman bu projeler sunulduğunda çoktan tamamlanmış oluyor ve araştırmacılar kendi yaşam ve kariyerlerinde ilerlemiş oluyorlar. Bu durum da olası bir iş birliğini henüz başlamadan bitiriyor.
Kimlerle tanıştınız?
Lance
Çeşitli arka plan ve işletmelerden gelen insanlarla tanışma imkânım oldu ama sürekli olarak ortak ilgi alanları bulduk çünkü kapsayıcı eğitim çatısı altında kalan çok fazla şey var.
En iyi rastlantılarım daha önceden XR topluluğunda sanal toplantılarda tanıştığım insanlarla oldu. Çevrimiçi toplantılarımız kısa olsa da birbirimizden haberdar olmamız, yüz yüze iletişim yoluyla grup kimliklerimizi pekiştirmemiz için yeterliydi.
Michael
RIVR’dan Alex Harvey ile tanıştım ki bu benim için çok hoş bir sürprizdi. Linkedin’de onun fotogrametri ve tarama işlerini çokça görüyorum ve bu iş için oldukça hevesliyim. Kısa bir görüşme oldu çünkü hepimizin bir nedenden dolayı başka bir yere gitmesi gerekiyordu. Sanırım Recto VR’a ya da başka bir şeye gitmemiz gerekiyordu ama yine de onunla birkaç dakikalığına iş konuşmak benim için heyecan vericiydi.
Ayrıca Snap’den Oscar Falmer ile tanıştım ve heyecan verici bir AR gözlüğünün muhtemelen Türkiye’ye getirilmesi üzerine konuştuk. Kril Krasnogir ile yüz yüze ilk kez 2021’de VRDay’deki Immersive Fund Market’e kendi startup şirketi olan CleverPoint ile katıldığında tanışmıştım. Aynı zamanda onun biosensör VR aletinin Türkiye’ye nasıl getirilebileceği üzerine konuştuk. Belki buradaki birkaç üniversite hastanesini desteklemek için getirilebilir.
Bir de İsmail ile ikindi saatlerini Andrey Luney ve Startup Wise Guys’dan meslektaşları olan Darja Ogorodnik ve Marija Tintul’la birlikte geçirdik. Şirketlerinin Türkiye’de oldukça aktif olduğunu biliyordum ve Türkiye’deki startuplarla olan deneyimleri hakkında biraz sohbet edebilmek hoş oldu. Bu benim ara sıra burada yaptığım XR startup danışmanlığından tamamen farklı bir bakış açısı.
İsmail
Birçok müthiş XR insanıyla, influencer’larla, projeler ve insanlarla. Basitçe herkes oradaydı.
Bir de farklı bir VR gözlüğü vardı orada. Avrupa’dan çıkma. Lynx. Henüz üretimde değil ama yakında Paris’de bir hackathon düzenlemeyi düşünüyorlar. Bunu geliştirici kitlerini dağıtmak için kullanacaklar. Kurucularından biri olan Stan Larrogue ile kısaca konuştum ve bu VR gözlüklerden bir tane almayı umuyorum.
En büyük sürpriz neydi?
Michael
Laval 2019’daki ziyaretimden hatırladığım şirince bir kasaba. O dönem yalnızca kasabanın kuzeyindeki Laval Virtual Center’da gerçekleştirilen eğitime katılmıştım. Şehir merkezinden ve Espace Mayenne sergi merkezinin etrafındaki hoş yerleşim alanından oldukça uzaktı. Sakin bir tatil için Laval’a tekrar gelebilirim. Önceki ziyaretimde kesinlikle böyle hissetmemiştim.
İsmail
Kesinlikle bu kadar fazla işyeri eğitim uygulaması görmeyi beklemiyordum. Ek olarak kendi eğitim programınızı oluşturabileceğiniz bu kadar çok uygulama olduğunu bilmiyordum. Bu iki kullanım durumu sergicilerin %90’ını oluşturuyordu. Ayrıca AR’ın da bu eğitim uygulamalarında oldukça popüler olduğunu fark ettim.
Bir de hiç kimse gerçek anlamda “metaverse” hakkında konuşmuyordu. Şu an bunun ne kadar popüler olduğunu düşününce bu durum beni oldukça şaşırttı. Bu kelimeyi kullanan az sayıda kişi de çoğunlukla influencer tarzı kişilerdi, şirketler ve geliştiriciler değil.
Bu konferansa 24 yıl boyunca aralıksız katılan 2 şirket vardı. Bu, sektördeki herhangi bir şirketin VR teknolojisiyle çalışmasını beklediğimden çok daha uzun bir süre. Son olarak daha önce tek bir gecede 3 after party yapılabileceğini düşünmemiştim. Laval Virtual bana istediğin kadar after party yapabileceğini öğretti.
Lance
Sohbetlerin ne kadar rahat gerçekleştiğini görmek benim için hoş bir sürpriz oldu. Rastgele herhangi biriyle tanışabiliyordum ve dil kabiliyetlerimiz de uyumlu çıkarsa genelde kişisel ve mesleki ilgi alanlarımızın da çoğu zaman benzer olduğunu fark ettik.
Daha sosyal olan sanal dünyaların orada bulunmaması beni şaşırttı çünkü bugünlerde Metaverse üzerine oldukça fazla konuşuluyor. Ancak Virbela’nın düzenlediği paralel sanal etkinlik Laval Virtual’ı düşününce bu durum mantıklı geliyor. Rakiplerini ağırlamak istemiyor olabilirler. Aynı şekilde XR topluluğu, sosyal sanal dünyalar arasında her zaman başarının en iyi tahmincisi olmadı. Bu nedenle platformlar bu etkinlikleri bir öncelik olarak görmüyor olabilir.
Türk XR ekosistemi için herhangi bir fırsat var mı?
İsmail
Tabi ki. Orada aynı zamanda piyasadaki birçok çözümden açıkça daha iyi bir ürünle standı olan bir Türk şirketi vardı.
Lance
Ekosistemdeki insanların iletişime geçebileceği Roof Stacks ve RoT Studio gibi birkaç Türk şirketi var. Avrupa içinde iş bağlantıları ve XR endüstrisi hakkında eğitim kaynakları bulabilirsiniz. Tabi ki startuplar da eleman alıyor, en azından stajyerlik bir seçenek. Bu yüzden uzaktan çalışma olanakları da mevcut.
Michael
Evet, kesinlikle. Sergisi olan bir Türk şirketi vardı: InfoTron ve spinout’ları RoT Studio. Orada uygulanabilir bir çözümdü ve biraz da yenilikçiydi. Umarım yeni işler alırlar. Ancak Türkiye’nin Avrupa’daki insanlara Türkiye’de de XR olduğunu bildirme fırsatı giderek artıyor. Birçok insan bana “Türkiye’de XR olduğunu bilmiyordum” dedi. Bunu duymak hayal kırıklığı yaratsa da oraya gitme ve Türk XR’ını temsil etme amacımı haklı çıkarıyor. Lance ve İsmail’in bana burada eşlik etmiş olması, kendilerinin ek olarak farklı amaçları olsa da, ülkemizi ve pazarımızı temsil etme konusunda fayda sağladı.
Laval Virtual 2022 XR alanına bakış açınızı değiştirdi mi? Şu anda ya da gelecek için?
Lance
Eğer etkinliği rehber alacak olursak, XR’ın geleceğinin iş yerlerinde olduğu söylenebilir çünkü orada birçok kurumsal çözüm vardı. XR topluluğu, katılımcıların çoğu XR kullanımına alışkın olduğundan, geçmişe kıyasla “Vay be” etkisinin önemini daha çok küçümser olmuş. Bu, teknolojinin yavaşça normalleşmeye başladığının bir göstergesi ve bu durum da tanıtımına olan yaklaşımların değişmesine neden oluyor.
Michael
Öyle diyemem, hayır… İyi bir etkinlikti ama hafta boyunca sektörümüzü kökten değiştirmesini beklediğim çığır açıcı bir şey olduğunu söyleyemem. Neo 3 VR gözlüğü iyi bir haber ama bakalım geliştiriciler onun için yeterli içerik üretecek mi. Aynı durum Lynx için de geçerli, gerçi Lynx Avrupa için Pico’nun yaptığı herhangi bir şeyden daha önemli. Lynx, en azından yarı özerk bir XR pazarı olarak Avrupa için umudu temsil ediyor. Hâlâ uzak bir ihtimal ve bunu desteklemek için hizalanması gereken çok sayıda uluslarüstü destek var, ancak Lynx’in bu etkinlikte bu kadar belirgin bir şekilde öne çıktığını görmek cesaret vericiydi. XR pazarını gerçekten sarsacak bir şey varsa, Lynx gibi yerel çözümleri teşvik edecek yeni AB mevzuatı ve piyasa düzenlemesi olacaktır.
İsmail
Eğitimin bu işin bir parçası olduğunu zaten biliyordum, ancak endüstrinin bu kadar büyük bir kısmını kapsamasını beklemiyordum. Bu beni biraz hayal kırıklığına uğrattı çünkü neredeyse hiçbir düzgün oyun deneyimi yoktu ki oyunlar önemli bir kullanım alanı ve küresel XR’ın büyük bir kısmını oluşturmakta.
