Geen alcohol onder de 18, een goed idee?
Wat vinden jullie van de verhoging van de alcohol leeftijd? vroeg de NOS-journalist op straat aan een groepje minderjarige Westlanders. Meisje: “Stom! Want vroeger deden ze daar niet zo moeilijk over en nu in eens wel.” Jongen: “In het Westland wordt het eigenlijk wel redelijk gedoogd want ook als 16-jarige kun je hier gewoon alcohol kopen hoor.” Zijn deze uitspraken typerend voor de Westlandse tieners? Of denken andere Nederlandse jongeren er ook zo over?
Campagne NIX18 stelt nieuwe norm
Per 1 januari 2014 ging ook in Nederland de leeftijd waarop alcohol en tabak gekocht kan worden omhoog van 16 naar 18 jaar. Voor veel jongeren was dit even slikken, met name voor 16- en 17-jarigen die al gewend waren om legaal alcohol te kopen en in de kroeg te drinken. De overheid, met een groot aantal partners zoals Koninklijke Horeca Nederland en Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, zette met de campagne NIX18 stevig in op de norm rondom alcoholgebruik. ‘Iedereen zou het normaal moeten gaan vinden als jongeren voor hun 18e niet roken of drinken’, is de hoofdboodschap voor ouders en jongeren.
Meer dan twee jaar na de invoering van de leeftijdsverhoging maken we de balans op aan de hand van enkele recent gepubliceerde onderzoeksresultaten. Heeft de leeftijdsverhoging naar 18 jaar al gewenste effecten gehad? Drinken minderjarigen nu echt minder alcohol? En is de norm rondom alcoholgebruik onder ouders en jongeren werkelijk verandert? We zochten het uit en zetten wat cijfers op een rijtje.
Jongeren kopen minder vaak alcohol
Sinds de invoering van de nieuwe alcoholleeftijd naar 18 jaar kopen jongeren minder vaak alcohol, dat is ook terug te zien in consumptie. Waar in 2011 nog 93% van de 16- en 17-jarigen ooit wel eens alcohol had geprobeerd, is dat in 2015 nog 83%. Maar onder 14- en 15 jarigen is dat percentage wel licht gestegen, van 58% naar 63%. De jongeren die drinken krijgen die drank in het merendeel van de gevallen van anderen zoals door oudere vrienden of van ouders.
Flinke stijging aantal comazuipers
Kinderarts in Delft, Nico van der Lely houdt sinds 2007 bij hoeveel minderjarigen bij de eerste hulp binnenkomen door alcoholmisbruik. Recent gepubliceerde cijfers van Nederlandse alcoholpoli van het Reinier de Graaf Gasthuis geven geen positief beeld. Het aantal tieners dat werd opgenomen met een alcoholvergiftiging is namelijk sterk gestegen. In 2015 belandden 19% meer jongeren onder de 18 in het ziekenhuis door alcoholgebruik in vergelijking met 2014. In totaal werden er 931 ziekenhuisopnames geregistreerd, waarvan er bij 691 gevallen sprake was van een alcoholvergiftiging. Dat is een stijging van 27% ten opzichte van 2014. De gemiddelde leeftijd van de ‘comazuiper’ was 15,4 jaar en meisjes doen niet onder voor jongens. Gemiddeld waren jongeren drie uur buiten bewustzijn en hadden ze ten minste zes tot 10 glazen alcohol gedronken, vaak sterke drank.
Heftige cijfers! Wat verklaart deze sterke toename sinds 2014? Kinderarts van der Lely denkt dat een deel te verklaren is door jongeren die ineens niet meer mochten drinken door de invoering van de wet. “In 2015–2015 hebben we te maken gehad met jongeren van 16 en 17 jaar die buitenshuis eerst wel alcohol konden kopen en drinken en vanaf 2014 niet meer. Het is niet onlogisch te veronderstellen dat velen zich weinig hebben aangetrokken van de nieuwe leeftijdsgrens.” Maar dit verklaart slechts een deel van het grote aantal opnames in het ziekenhuis na te veel drinken. Hoe zit het met de handhaving van de leeftijdsgrens op alcohol door de Gemeenten in supermarkten, avondwinkels, tabakshops en slijterijen? Is alcohol na de leeftijdsverhoging echt moeilijker te verkrijgen voor minderjarigen?
Moeilijk? Nee aan alcohol komt je zo!
Staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid, Welzijn en Sport reageert geschrokken op de gepubliceerde onderzoeksresultaten. Wat hem het meeste opvalt is dat jongeren wel op latere leeftijd beginnen met alcohol drinken (een positieve verandering!) maar dat het gebruik nu vooral plaatsvindt in de huiselijke kring, dus thuis onder de paraplu bij papa en mama. Dat maakt de situatie nog moeilijker want dat is een plek waar de overheid weinig kan veranderen, behalve door een beroep te doen op ouders. Van Rijn vindt dat de overheid veel doet om verkoop van drank aan jongeren tegen te gaan en dat er volop wordt gecontroleerd en campagne gevoerd. “Maar we hebben ook de ouders nodig. Als het thuis gebeurt, dan moet het vooral een gesprek tussen ouders en kinderen zijn.”
Volgens van der Lely faalt de handhaving van de leeftijdsgrens in veel gevallen en is het voor jongeren (nog steeds) gemakkelijk om aan alcohol te komen. “Zolang drank in de supermarkt tegen stuntprijzen ligt, de industrie vrij baan krijgt voor reclame en het in de beeldvorming sexy blijft, verandert er weinig.” Het jaarbericht 2015 van de Nationale Drug Monitor bevestigt de vermoedens van Van der Lely, want in 2015 werd op landelijk niveau de leeftijdsgrens van 18 jaar slechts in 22% van de aankooppogingen nageleefd. In meer dan driekwart van de gevallen kochten minderjarigen drank zonder dat hun ID werd gecheckt.
Jongeren drinken vaker stiekem
Wat ook opvalt is dat meer jongeren stiekem zijn gaan drinken. In 2011 had ongeveer een kwart van de ‘comazuipers’ geen toestemming van ouders om te drinken, in 2015 ligt het percentage maar liefs boven de 50%. Maar hoe controleer je als ouder dat je zoon of dochter zich niet helemaal volgiet met sterke drank? Dat is bijna onmogelijk. Het principe van iets willen dat verboden is, lijkt ook voor deze generatie op te gaan. Voor velen is het verbod om te drinken onder de 18 jaar juist een extra motivatie om het wel te doen. Je kunt het jongeren ook niet kwalijk nemen. Middelbare scholieren zitten in een ontwikkelingsfase waarin ze zich los maken van hun ouders op weg naar volwassenheid. Daar hoort experimenteren en je grenzen verleggen bij. Schadelijke lange termijn gevolgen van alcohol zijn nu niet belangrijk voor ze. Het gaat veel meer om de ervaring en de beloning achteraf. Drinken om dronken te worden is daarom voor vele jongeren ook zo aantrekkelijk. Het is spannend (want vaak stiekem), het is stoer (want volwassenen doen het ook) en het is leuk want je doet het samen met je vrienden. “Je moet gewoon een keer dronken zijn geweest! Dat hoort er gewoon bij als je jong bent.” is daarom voor vele jongeren een belangrijke motivatie om te drinken.
Zijn ouders strenger of gemakzuchtiger geworden?
Onder Nederlandse ouders lijkt de norm ‘geen alcohol onder 18 jaar’ wel meer te zijn doorgedrongen dan een aantal jaren terug. Steeds minder ouders willen dat hun kind onder 18 alcohol drinkt omdat ze de negatieve gevolgen kennen voor de gezondheid. Is dit een positief effect van de Overheids campagne NIX18? Deels wel denk ik, maar volgens mij heeft het ook te maken met de trend dat levens van gezinnen steeds drukker zijn en tijd steeds kostbaarder is.
IKEA Play Report 2015
Uit het IKEA Play Report 2015 blijkt dat gezinnen steeds minder tijd hebben om samen te zijn en te spelen. De tijd dat iedereen thuis is en samen ontspant moet harmonieus en relaxt verlopen, wensen veel gezinnen. Dus geen ellenlange discussies of geruzie aan tafel met je puberzoon of hij nou wel of niet mag drinken. Alcohol helemaal verbieden is voor sommige ouders de beste (en gemakkelijkste) oplossing om de rust en harmonie in het gezin te bewaren. Je kind heeft zich er maar aan te houden, geen discussie!. Maar werkt verbieden niet juist averechts bij pubers? Dat denk ik wel.
Ga toch in gesprek over alcohol en neem de tijd!
Wat kun je dan wel doen als ouder wanneer je ontdekt dat je kind (stiekem) alcohol drinkt? Volgens ons is alleen straffen en belonen niet leerzaam. Juist door de dialoog over alcoholconsumptie te starten en bepaalde grenzen te stellen, leert je kind veel meer. Zowel over de positieve als negatieve kanten van alcohol drinken. Maar ook over de motivatie waarom mensen eigenlijk zo graag alcohol drinken. Het is naïef te denken dat jongeren alleen maar zijn te overtuigen met feitelijke informatie over hoe slecht het wel niet is voor je gezondheid. Naast praten over negatieve effecten van alcohol is het ook belangrijk (en leuk!) om persoonlijke ervaringen rond alcohol te delen. Niet elke ouder is heilig, dat weten kinderen ook. Dus een grappige anekdote over mama’s studententijd waarin ze dronken was en een keer iets geks deed, kan een goede ingang zijn om het onderwerp bespreekbaar te maken.
Door er open en eerlijk over te praten haal je het thema uit het ‘stiekeme’ grijze gebied. Het is belangrijk dat je begrijpt dat je puber wil experimenteren en zijn grenzen verlegt tijdens de tienerjaren. Geef je kind daarom ook tijdens de tienerjaren de ruimte en het vertrouwen om ervaringen op te kunnen doen in de echte wereld. Maar grijp ook op tijd in als je kind zijn vrijheid heeft misbruikt. Op deze manier leert je kind over grenzen stellen en verantwoordelijkheid nemen. Bedenk je ook goed dat voor jongeren de ouders een heel belangrijk rolmodel zijn in hun leven. Dus prima dat je zelf een wijntje drinkt in het bijzijn van je 15-jarige maar besef je wel dat je dan een vraag kunt verwachten of hij ook een glaasje mag.
De overheid vindt dat ze genoeg doet om alcoholgebruik te voorkomen onder minderjarigen. In de praktijk blijkt het nog heel gemakkelijk om aan drank te komen. Meer dan driekwart van de jongeren komt nog gemakkelijk aan alcohol buitenshuis. De handhaving van de leeftijdsverhoging faalt dus sterk. De norm onder ouders lijkt wat te zijn veranderd door de campagne NIX18, ze zijn wat strenger geworden. Echter wordt er nog steeds op grote schaal gedronken door vooral 14-, 15-, 16- en 17-jarigen en gebeurt het vaker stiekem. Het toezicht van ouders lijkt te zijn verslapt door het drukke leven en de dialoog tussen ouder en kind kan beter. Voor tieners is het maar de vraag of de campagne NIX18 veel effect heeft op hun houding. Het gewenste resultaat van de overheid is er nog niet. Maar gezien de serieuze gevaren van alcoholgebruik en -misbruik door minderjarigen kan het geen kwaad dat jongeren zich door de verhoogde leeftijdsgrens bewuster worden van de gevaren. Het beste dat je volgens ons kunt doen is tijd maken voor dit belangrijke onderwerp. Praat erover met je kind, geef je kind vertrouwen en stel duidelijke grenzen. Succes!
Familie van Fonk maakt producten voor kinderen, familie en het onderwijs. Nieuwsgierig? Kom eens met ons praten of bekijk onze andere projecten.
