Instagram likes belangrijker dan slaap
‘Ahh shit het is al bijna 1 uur! Ik moet nu echt gaan slapen’, denkt de 12-jarige Tim vanachter zijn iPhone.
Voor veel jongeren een herkenbaar patroon.’s Avonds liggen ze met blauw verlichte gezichten tot laat in bed te gamen, chatten en ‘liken’ op sociale media. Tot dat ze er achter komen dat het middernacht is en al over vijf uur de wekker gaat. Uit studies blijkt dat meer dan de helft van de Nederlandse en Belgische jongeren in de leeftijd 12 tot 20 jaar aan slaaptekort lijdt en dat dit vooral komt door overmatig internetgebruik. De helft! Dat zijn veel gapers in de klas.
Meer licht, minder melatonine
Tieners die de hele avond op hun telefoon, tablet of game console zitten, hebben veel langer nodig om in slaap te vallen, soms wel een uur extra. Het licht van het blauwe beeldscherm activeert namelijk de hersenen en remt de aanmaak van het slaaphormoon melatonine. Hierdoor wordt je dus ’s avonds minder snel moe en duurt het ook langer voordat je in slaap valt. Wie gemiddeld meer dan 5 uur s’ avonds op z’n smartphone bezig is, zal ook maar 5 uur goed slapen zegt de Noorse onderzoekster Mari Hysing. Wat een effect! Met name als je je beseft dat pubers eigenlijk 8 `a 9 uur zouden moeten slapen voor een gezonde nachtrust. Al dat te kort aan slaap zorgt niet alleen voor vermoeide ogen en een prikkelend humeur maar vermindert ook de concentratie en verslechtert schoolprestaties. Genoeg slaap is dus voor tieners een bittere noodzaak om overdag goed te kunnen functioneren.
Bijna 20% van de jongeren verslaafd aan sociale media
Waarom kunnen jongeren toch zo moeilijk hun smartphone of tablet wegleggen als ze naar bed gaan? Een belangrijke oorzaak is dat steeds meer jongeren verslaafd zijn geraakt aan sociale media. Gemiddeld zegt 17 procent van de Nederlandse jongeren in de leeftijd 12–18 jaar verslaafd te zijn aan sociale media (bron: CBS, 2015). Dat is bijna een op de vijf! Meisjes zijn meer verslavingsgevoelig voor sociale media dan jongens (22% versus 13%). Dat blijkt ook uit de cijfers. Bijna de helft van alle meisjes is 1 tot 3 uur per dag actief, jongens doen niet onder voor meisjes met 52%. Gemiddeld is zelfs 14 procent van de Nederlandse meisjes elke dag 5 uur of langer actief op sociale media (versus 6% van de jongens).
Hyper gevoelig voor reacties
Wat maakt sociale media dan toch zo verslavend? Als je met tieners hierover praat, komt een drijfveer vaak sterk naar voren: het gevoel niks te willen missen (van wat anderen doen). Want als je iets mist dan kun je er ook niet over meepraten (en val je een beetje buiten de groep). En dat wil je niet. Veel jongeren (ja ook volwassenen!) voelen zich dan ook onrustig als er een WhatsApp berichtje binnenkomt dat ze niet direct kunnen bekijken.
Een andere sterke drijfveer voor de aantrekkingskracht van sociale media is waardering krijgen. Jongeren (meer meisjes dan jongens) vinden het fijn als anderen hun berichten liken, commenten, retweeten of delen. Waardering geeft namelijk een boost aan je ego en vergroot zelfvertrouwen. Je voelt je er door meer gewaardeerd en het geeft je sociale status. En dat is juist iets wat tieners prettig vinden tijdens de puberteit. “Een like of retweet voelt als een cadeautje, je voelt je er door wat beter. Anderen vinden je dus interessant.”, aldus een 12-jarige jongen waarmee ik over dit onderwerp sprak. Niet onlogisch dus dat veel tieners zo gefocust zijn op de reacties van anderen op hun posts online.
Slaapgebrek voorbode voor verslavende genotsmiddelen
Dat slaapgebrek een negatief effect heeft op schoolprestaties en het concentratieniveau van jongeren staat vast en is al zorgwekkend genoeg. Zeker als je je beseft dat de helft van Nederlandse jongeren (12–20 jaar) aan slaapgebrek leidt. Maar de gevolgen van slaapgebrek blijken nog wat groter, ook voor de gezondheid en het gedrag op lange duur. Sara Pieters van de Radboud Universiteit ontdekte dat jongeren die slechter slapen dan leeftijdsgenoten, een jaar later meer alcohol en andere verslavende genotsmiddelen gebruiken dan jongeren die wel goed slapen. Deze groep slechte slapers vertoonden ook meer emotionele- en gedragsproblemen op lange termijn.
Waarom slaaptekort leidt tot meer alcohol en verslavende genotsmiddelen is nog niet 100% duidelijk. Er zijn volgens Sara Pieters twee goede verklaringen. Ten eerste kan slaperigheid invloed hebben op verschillende hersenprocessen die met zelfcontrole te maken hebben. Door slaapgebrek neemt je zelfcontrole af waardoor je gevoeliger bent voor verslavende genotsmiddelen. Een tweede verklaring is dat slaaptekort iets verandert aan de werking van het beloningssysteem in de hersenen. Er is bijvoorbeeld ook een samenhang tussen slaaptekort en trek in vet en veel eten. Volgens Pieters is het echt nodig om nu al meer aandacht te geven aan slaapproblemen van pubers. ‘Niet alleen wat betreft alcoholgebruik, ook symptomen van psychopathologie kunnen wellicht verminderen met slaaptherapie.’
Remedie tegen slaaptekort
Dat slaaptekort slecht is voor de gezondheid is en het gedrag van tieners negatief beïnvloedt, mag duidelijk zijn. Maar hoe zorg je ervoor dat je tiener langer (dus meer uren!) per nacht gaat slapen? Je kind dwingen om zonder iPhone naar bed te gaan? De Playstation en tv op de slaapkamer verbieden? Straffen en belonen? Ja dat kan misschien voor sommigen helpen, maar iets verbieden werkt niet bij ieder kind.
De grootste hindernis is jongeren zelf laten inzien dat slaap belangrijk is. Dat kan bijvoorbeeld door er eens rustig over te praten. Wat zijn de gevolgen van weinig slaap voor je gezondheid of voor je schoolprestaties? Door de dialoog aan te gaan, leert je kind hoe belangrijk genoeg slaap is. Ook geef je je kind (onbewust) het vertrouwen om er zelf verantwoordelijk mee om te gaan.
Wat kun je als ouder concreet nog meer doen? Je kunt bijvoorbeeld wel wat meer letten op de omstandigheden rondom slapen. Bijvoorbeeld een uur voor bedtijd even geen schermtijd meer. Of spreek af dat je kind ‘s avonds geen actieve of gewelddadige games of actie tv-series meer speelt of kijkt voor bedtijd. Want ook het soort content (actief versus rustig) heeft invloed op het in slaap komen.
Volgens Sara Pieters zijn ook vaste bedtijden verstandig om rekening mee te houden. ‘En wees alert op te grote verschillen in bedtijden doordeweeks en in het weekend’. Besef als ouder ook dat tieners in de puberteit meer slaap nodig hebben dan volwassenen en kinderen. Als kind van 10 ben je rond 6:30 uur klaarwakker, terwijl je als puber pas rond 9 uur ’s ochtends echt wakker wordt. Dat is vaak ook de reden dat pubers, als het even kan, zo lang mogelijk in hun bed blijven liggen en vaak zo prikkelbaar zijn in de ochtend. Laat je kind in het weekend daarom maar lekker uitslapen en oordeel niet te snel dat je kind te lui of puberaal is. Het zou wel eens heel goed slaapgebrek kunnen zijn! Succes :)
Familie van Fonk maakt producten voor kinderen, familie en het onderwijs. Nieuwsgierig? Kom eens met ons praten of bekijk onze andere projecten.
