Wat is de rol van de ontwerper

Ik mocht deze week samen met nog twee sprekers het academisch jaar van CMD op de Hogeschool van Amsterdam openen. Een grote eer. En een grote verantwoordelijkheid: een zaal vol studenten die er weer een jaar lang hard aan gaan werken nog beter te worden in hun vak.

“Mijn boodschap: wees de nar.”

Ik ben ervan overtuigd dat de rol van de nar essentieel is in het ontwerp vak. De persoon die het pijnlijke benoemt, die niets onbesproken laat en zich niet laat remmen door regels en fatsoen. De nar, omdat die nieuws kan brengen dat geen ander durft of kan. Die vragen stelt, nieuwsgierig is en zich verbaast. Precies wat een ontwerper wat mij betreft doet. Maar omdat kennis vaak hoger wordt gewaardeerd dan creativiteit en het-niet-weten is het aannemen en vasthouden van die rol niet makkelijk.

Vooral als ontwerpers gedwongen worden hun meerwaarde te verdedigen… Eerder dit jaar werden we geconfronteerd met een interessante uitspraak van een woordvoerster van Capgemini: ‘Als je jezelf leuk kunt opmaken en je kunt jezelf een beetje leuk stylen, dan kun je ook een gave website maken.’ Natuurlijk had ze dit niet zo bedoeld en was de context breder. Maar het laat wel de strategie van Capgemini zien om vrouwen te werven: pink it, shrink it. Maak dingen meisjesachtig en simpel.

Meisjesachtig en simpel?

Het simpel maken van een vak, waarvoor er goede (minstens) vierjarige opleidingen worden aangeboden vind ik een nogal een agressieve daad. Niet alleen naar vrouwen, maar ook naar alle studenten die hun waardevolle studiejaren investeren en professionals die hun vak naar eer en geweten zo goed mogelijk uitoefenen.

Allemaal koning

Kennis geeft houvast en is makkelijk te waarderen. Kwetsbaarheid en het-niet-weten zijn een stuk moelijker te waarderen omdat ze zo ongrijpbaar zijn.

En dat is echt jammer. Want veel koningen luisteren niet (meer) zo goed. En juist luisteren is de kern van ons vak. Jason Krogh (CEO Sago Sago) zei het ooit heel mooi tegen me: ‘Expertness is not as real as it seems.’ Wees bij ieder project opnieuw kwetsbaar, alsof je naakt voor een groep staat. Alleen dan heb je de mindset om voor je gebruikers iets heel moois te maken. Alleen dan kun je luisteren.

De koning is voornamelijk bezig met wat er al is en wat hij weet. Hij wordt alleen beter binnen zijn eigen grenzen, gebruikt theorieën als fundament, maar durft niet daarbuiten te kijken. De nar is met het publiek bezig, hij vraagt zich af, hij leert. Hij heeft geen idee, hij is kwetsbaar.

Ik luisterde onlangs naar een podcast waarin Minke Tromp (filosoof) wordt geïnterviewd. Tromp helpt bedrijven met reflectie binnen hun organisatie. Wat haar betreft verkleinen feiten de denkruimte. Meer weten maakt soms kleiner en niet groter wat vaak wordt aangenomen.

Ik zie dat ook in ons werk. Er zijn ontelbare theorieën, werkmethodes en schema’s die ons helpen. Maar meestal past het niet helemaal, vaak gaat het anders en soms zien we alleen achteraf dat het (bijvoorbeeld) design thinking was. En dat is precies hoe het moet zijn. Kennis is een tool, maar in ontwerpen is kennis nooit de baas. We handelen liever vanuit nieuwsgierigheid dan vanuit expertise. We doen onderzoek, maar varen nadrukkelijk op intuïtie.

Dus de nar, ja.

Zoals Shakespeare zijn nar in Twelfth Night beschrijft: Wise enough to play the fool.

Durf de nar te zijn, negeer de pink it, shrink it mensen, wees open, leer en maak. Dan wordt je vanzelf de beste ontwerper van de wereld. Of niet natuurlijk! Geen garanties :)

Familie van Fonk maakt producten voor kinderen, familie en het onderwijs. Nieuwsgierig? Kom eens met ons praten of bekijk onze andere projecten.