2024’e Doğru Türkiye’de Ar-Ge

Published in

Fiba Tech Lab

7 min readDec 11, 2023

Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge), yeni bilgi ve teknolojilerin geliştirilmesi amacıyla yapılan sistematik çalışmalardır. Ülkeler için Ar-Ge, ekonomik kalkınma, rekabet gücü ve yaşam kalitesinin artırılması açısından büyük öneme sahiptir.

Ar-Ge faaliyetleri, yeni ürün ve hizmetler geliştirilmesine, üretim verimliliğinin artmasına ve mevcut ürünlerin ve hizmetlerin kalitesinin iyileştirilmesine katkıda bulunur. Bu da, ülkelerin ekonomik büyümesine ve ihracat potansiyelinin artmasına yol açar.

Ar-Ge faaliyetleri, aynı zamanda, ülkelerin rekabet gücünü artırmaya yardımcı olur. Yeni teknolojilere sahip olan ülkeler, küresel pazarda daha avantajlı konuma gelirler. Ek olarak, Ar-Ge yaşam kalitesinin artırılmasında da önemli rol oynar. Yeni teknolojilerin geliştirilmesi, sağlık, eğitim, ulaşım, enerji gibi alanlarda önemli gelişmelere yol açar. Bu da, insanların yaşam koşullarının iyileştirilmesine katkıda bulunur.

Sonuç olarak, Ar-Ge faaliyetleri, ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimi için gerekli olan temel unsurlardan biridir. Ülkelerin Ar-Ge faaliyetlerine yatırım yapması, uzun vadede önemli kazanımlar elde etmelerini sağlar.

Türkiye bu doğrultuda her yıl Ar-Ge yatırımlarını ve Ar-Ge için yapılan harcamalarını TL bazında arttırmaktadır. Türkiye’nin son 10 yılda Ar-Ge harcaması Şekil 1'de gösterilmiştir [28]. Her yıla ait ortalama Dolar/TL kur değerleri kullanılarak şekil oluşturulmuştur. 2012 yılında 7.31 Milyar $ olan harcama 2022 yılında yaklaşık %60 artarak 12 Milyar $’a ulaşmıştır. 2012 yılının ortalama kur değeri 1.79 iken, 2022 yılında kur değeri 16.55'tir.

Şekil 1: Son 10 yılda Türkiye’nin Ar-Ge Harcaması (Milyar $)

7 Başlıkta 2024'te Türkiye’de Ar-Ge

1. Ar-Ge Bütçesi

2024 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifinden derlenen bilgiye göre 2024 yılında Ar-Ge için bütçeden 2.43 Milyar $ kaynak ayrıldığı açıklandı [1] [11]. Bir önceki yıl (2023) bu tutar 1.12 Milyar $’dı.

2. Ar-Ge Personel Sayısı

Türkiye’de son 5 yılda Ar-Ge personeli sayısı yaklaşık %60 artarak 172 bin’den 272 bin sayılarına ulaşmıştır. Son 5 yıla ait personel sayıları Şekil 3'te gösterilmiştir [28]. Ar-Ge personeli sayısının 2024'te 286 bine ulaşması beklenmektedir.

Şekil 3: Türkiye’de son 5 yılda Ar-Ge personeli sayısı

3. Sağlıkta Ar-Ge

2023 yılında Türkiye’de sağlık alanında yerli üretim yapay damar [21], dalga boyu modeli [22], hücre sayım cihazı [18], EEG başlığı [23] ve bebeklere özel yapay zeka desteği [24] gibi önemli Ar-Ge projeleri hayata geçirilmiştir.

Sağlık bilim ve teknolojilerinde daha ileriye gidebilmek için TÜSEB tarafından 847 AR-GE Projesi’nin 21.51 Milyon $ bütçe ile desteklendiğini belirten Bakan Fahrettin Koca, “Geçen yıl müjdesini verdiğim Hıfzıssıhha Türkiye Aşı ve Biyoteknolojik Ürün Araştırma ve Üretim Merkezinin inşası devam ediyor. Hıfzıssıhha faaliyete geçtikten sonra aşı ve biyoteknolojik ürün çalışmalarımız daha da hızlanacak. Bağışıklama programımızdaki aşıların yüzde 86'sı Hıfzıssıhha’da üretilecek” bilgisini verdi.

4. Ulaşımda Ar-Ge

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının, kamu kurum/kuruluşları ve üniversitelerle yürüttüğü ulaştırma alanındaki AR-GE projeleri yüzde 100'e kadar desteklenebilecek. Yönetmelik Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi [3].

Elektrikli araç

Türkiye’nin yerli elektrikli araç üretiminde 2023 yılında 10 bin’e yakın TOGG üretimi tamamlandı ve ülke genelinde yollara çıktı [17]. Bu sektörde TOGG’dan sonra ikinci yerli marka olan VERY’nin, 2024 yılında yollara çıkması bekleniyor. 2024 için 800 adet sipariş şimdiden alındı. Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) TeknoPark’ta tamamen yerli mühendis ve tasarımcılarla 4 ayrı segmentte birer adet üretimi yapıldı [5].

Şehirler arası hidrojenli otobüs

TEMSA, Avrupa’nın en önemli hidrojenli araç üreticilerinden CaetanoBus ile ortak bir Ar-Ge projesini hayata geçirdi. Yapılan anlaşma uyarınca geliştirilecek hidrojenli otobüs, 1.000 kilometreye kadar menzil seçeneği sunacak. Üretilecek hidrojen yakıtlı şehirlerarası otobüsün ilk prototipinin 2024 yılında tamamlanması ve otobüsün 2025 yılında seri üretime geçmesi hedefleniyor [7].

Yerli tramvay TRAM34

Yüzde yüz Türk mühendisliği yerli üretim raylı sistem aracının tasarım ve tescil süreci 2023 yılında tamamlanırken, üretimine 2023’ün ikinci yarısında başlanan TRAM34’ün ilk aracının 2024 sonu raylara inmesi hedefleniyor [9].

5. Uzay, Havacılık ve Savunma Sanayi’de Ar-Ge

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Türkiye’nin ilk milli haberleşme uydusu Türksat 6A’nın testlerinin büyük ölçüde tamamlandığını söyledi [10].

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, “Geliştirdiğimiz milli hava füzeleri Gökdoğan ve Bozdoğan, İHA ve insansız deniz aracı platformlarından atılabilecek yeni nesil füze ailesi Kuzgun, 2024'te Türk Silahlı Kuvvetlerimizin envanterine eklenecek.” dedi [16].

Şekil 7: Gökdoğan ve Bozdoğan hava-hava füzeleri [16]

Baykar tarafından milli ve özgün olarak geliştirilen SİHA Bayraktar TB3 ilk koşu testini Ekim ayı sonunda başarıyla tamamladı. Kısa pistli gemilerden kalkış ve iniş kabiliyetine sahip Bayraktar TB3, keşif-gözetleme ve istihbarat görevlerinin yanı sıra kanatları altında taşıdığı yerli akıllı mühimmatlarla operasyon icra etme kabiliyetine sahip. Hava aracı, katlanabilen kanat yapısıyla helikopter gemileri ve uçak gemilerinde kullanıma uygun olarak tasarlandı. SİHA’nın 2024 yılında hizmete girmesi planlanıyor [25].

Türkiye’de Havacılık ve uzay teknolojileri alanındaki ilk meslek lisesi Ankara Havacılık ve Uzay Teknolojileri Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi kuruldu [26].

6. Teknoparklar ve Teknoloji Merkezleri

Üniversitelerin, araştırma kurumlarının ve sanayi kuruluşlarının aynı ortam içerisinde AR-GE ve İnovasyon çalışmalarını sürdürdükleri, katma değeri yüksek ürünlerin ortaya çıktığı, birbirleri arasında bilgi ve teknoloji transferi gerçekleştirdikleri teknoparkların sayısı 60 ilde 101'e ulaştı.

Bu bölgelerden bugüne kadar toplam 14.07 Milyar $ satış ve 8.2 Milyar dolar ihracat gerçekleştirildi. Kuluçka merkezleriyle de binlerce start up’a ev sahipliği yapan teknoparklar ve teknoloji merkezleri, 2024 yılında da yeni teknoparkların açılması hedeflenmektedir.

2023'te İzmir Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Avrupa Birliği (AB) programları kapsamında sağlanan 7.15 Milyon $’lık destekle birlikte Ege Teknopark bünyesinde Ege Derin Teknoloji Fabrikası kuruldu. Kurulan Derin Teknoloji Fabrikası, iş fikri bulunan girişimcilerin tasarımlarını hızla prototip haline dönüştürmelerini sağlayarak rekabet güçlerini artırmayı amaçlıyor. Bu fabrikada, girişimcilere ölçeklerini büyütmeleri, seri üretime geçmeleri ve uluslararası pazarda büyümeleri için eğitim ve mentörlük desteği de sunulacak.

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, 2024 yılı içerisinde 5 Avrupa Dijital İnovasyon Merkezi’nin Türkiye’de kurulacağını açıkladı. [8]

Türkiye’nin ilk hidrojen vadisi ve en büyük kapasiteli ilk yerli yeşil hidrojen tesisi kurulacak. TÜBİTAK’ın iklim değişikliğine karşı çözüm arayışları çok yönlü olarak devam ederken, bu çalışmalar kapsamında çok önemli iki proje için imzalar atıldı. Atatürk Havalimanı bölgesinde yer alan DHMİ Eski Havacılık Akademi Binası’nda HYSouthMarmara Hidrojen Vadisi Projesi ve Güney Marmara Hidrojen Kıyısı Platformu Güdümlü Projesi İmza Töreni gerçekleştirildi [27].

7. Ar-Ge Merkezleri

12. Kalkınma Planı’nda (2024–2028) yer alan bilgiye göre, Türkiye’de bilim, sanayi ve teknoloji alanında iş yapma ortamının geliştirilmesi için çeşitli adımlar atılacak.

Bu kapsamda, araştırma deneyimine sahip insan kaynağının artırılması amacıyla lisans, yüksek lisans ve doktora imkanları iyileştirilecek. Özel sektör AR-GE merkezlerine sağlanan devlet yardımlarında farklılaşan oranlarda doktoralı araştırmacı istihdam sayısı şartı getirilecek. Doktora ve doktora sonrası araştırmacı istihdamı artırılacak.

Sonuç

Ar-Ge faaliyetleri bir ülkenin gelişiminde hayati role sahip. Ar-Ge harcamasının Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) içindeki payı bu alanda önemli bir kriter.

Şekil 8'de Türkiye’nin son 20 yılda Ar-Ge harcamalarının GSYH’ya oranındaki değişim gösterilmiştir [29]. Bu süreçte genel olarak pozitif yönlü bir artış olması olumludur. Ancak 2021 yılında %1.40 olan değer, 2022 yılında %1.32'ye düşmüştür. Böylelikle, Türkiye’de Ar-Ge harcamasının GSYH içindeki payı 9 yıl sonra ilk kez gerilemiştir. Bu grafikte yukarı yönlü bir seyri standart hale getirmek Türkiye için daha olumlu olacaktır.

Şekil 8: Türkiye’de Ar-Ge harcamalarının GSHY içindeki payı (%) 2002–2022 [29]

Şekil 9'da ise Avrupa Birliği ve çevre ülkelerin 2022 yılı için Ar-Ge harcamalaranın GSYH içindeki payı gösterilmiştir. Bu oranın yüksek olduğu ülkelerde kişi başına gelirin ve refahın yüksek olması dikkat çekiyor. Belçika 3.44 ile bu alanda lider olurken, 0.19 ile Bosna-Hersek son sırada yer alıyor. Türkiye Ar-Ge harcamasının GSYH içindeki payında 1.32 ile Avrupa’da orta sıralar yer alıyor. Türkiye’nin Ar-Ge’ye ayırdığı pay ise Avrupa Birliği (AB) ortalaması olan 2.23'ün altında [30].

Şekil 9: Ar-Ge harcamasının GSYH içindeki payı (%) — 2022

Sonuç olarak, gelişimin, kişi başına gelirin ve refahın artması için ekonomide istikrarın sağlanması ve Ar-Ge yatırımlarının artarak Türkiye’yi Şekil 9'da gösterilen tabloda üst sıralara taşımak bu konudaki hedef olmalıdır.

Kaynaklar

[1] https://sanayigazetesi.com.tr/2024-yilinda-ar-ge-icin-403-milyar-liralik-kaynak/

[2] https://www.saglik.gov.tr/TR-100631/saglik-bakanliginin-2024-yili-butcesi-tbmm-plan-ve-butce-komisyonunda.html

[3] https://sanayigazetesi.com.tr/ulasimda-ar-ge-projelerine-yuzde-100-destek/

[4] https://sanayigazetesi.com.tr/turkiyenin-ar-geye-yatirimlari-artiyor/

[5] https://www.dunya.com/sektorler/otomotiv/yuzde-100-milli-very-2024te-yollarda-olacak-haberi-710927

[6] https://istanbulticaretgazetesi.com/tr/turkiye-kritik-alanlarda-ar-ge-calismalari-icin-yol-haritasini-belirledi

[7] https://www.dunya.com/sektorler/otomotiv/turkiyenin-ilk-sehirler-arasi-hidrojenli-otobusu-2024te-banttan-inecek-haberi-704661

[8] https://www.ahaber.com.tr/ekonomi/2023/11/07/2024te-turkiyede-kurulacak-bakan-mehmet-fatih-kacir-duyurdu

[9] https://www.metro.istanbul/haber/detay/metro-istanbuldan-34-yil-hediyesi-tram34-ve-ar-ge-merkezi-110523

[10] https://www.ntv.com.tr/teknoloji/turkiyenin-ilk-yerli-haberlesme-uydusu-2024te-firlatilacak,dKDYSVBnJUi-bahpXfjtvQ

[11] https://istanbulticaretgazetesi.com/tr/AR-GE%20ve%20yenilik%20i%C3%A7in%20b%C3%BCt%C3%A7eden%20gelecek%20y%C4%B1l%2040,3%20milyar%20lira%20harcanacak