Ar-Ge Merkezlerinde Patent Süreçleri

Ar-Ge Merkezlerinde yürütülen Ar-Ge proje çıktılarının fikri mülkiyet haklarının korunması ile rekabet avantajı sağlamak, bununla birlikte yoğun emek ve çabalar sonucunda yaratılmış bir ürün üzerinde hak elde etmek motivasyon kaynağı ve başlıca hedeflerden biridir.

Bu hedef doğrultusunda Ar-Ge Merkezinde belirli periyodlarda “Fikri Mülkiyet Hakları Farkındalık Eğitimi” düzenlemek faydalı olmaktadır. Bu eğitim, fikri mülkiyet haklarının önemi ve hangi alt başlıkları içerdiği, yenilikçi fikirlerin hangi fikri mülkiyet ürünü (marka, patent, faydalı model) ile korunabileceği, patent başvurusu/tescili için gerekli temel şartların neler olduğu ve süreçlerin nasıl ilerlediği hakkında bilgiler içermelidir.

Bu yazımda patent ve patentin sağladığı haklar ile ilgili bilgilerden kısaca bahsedip, patent ve faydalı modeli karşılaştırmalı olarak değerlendireceğim.

Son olarak da Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Ar-Ge Merkezlerine verdiği ödevlerden biri olan patent konusu ile ilgili olarak patent önerisi değerlendirme & başvuru yönetimi süreçleri ve buluşçuları sürece dahil etmek için kurulan iletişim önerilerimden bahsedeceğim.

Patent Nedir?

Patent, buluş konusu olan ürünü istenmeyen üçüncü kişilerin belirli bir süre üretme, kullanma, satma veya ithal etmesini engelleme hakkı olan belgedir. Kısacası, bu belge buluşun başkaları tarafından kullanılmasına izin verme ve izinsiz kullanılmasını engelleme gücünü barındırır.

Buradaki buluş konusu uygulanabilir olmakla birlikte yeni ve tekniğin bilinen durumunu aşan bir düzeyde olmalıdır. Tekniğin bilinen durumunu, basit bir ifade ile patent başvurusunun yapıldığı tarihten önce buluş konusunda dünyanın herhangi bir yerinde erişilebilir (yazılı veya sözlü tanıtım, kullanım vb. yolla açıklanan) her türlü bilgi olarak tanımlayabiliriz. Bu sebepledir ki patent, ilgili konuda uzman bir kişinin kolayca düşünüp uygulamaya koyamayacağı içeriklere sahiptir.

Türkiye’de patent başvurusunun yapılabileceği tek yetkili kurum Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı bulunan Türk Patent ve Marka Kurumudur.

Patentin Sağladığı Haklar Nelerdir?

“Neden patent başvurusu yapmalıyız?” sorusuna hatırı sayılır derecede ikna edici olacak cevapları sıralamak isterim:

• Kurumlar vergisinden patente ilişkin olarak elde edilen kazançların %50’si kadar muafiyet sağlar.

• Buluşun başkaları tarafından taklit edilmesini engeller.

• Buluşu içeren taklit ürünlerin piyasadan toplatılmasını sağlar.

• Birden fazla kişiye lisanslanabilmesine ve satılan ürün başına lisans bedeli talep edilmesine olanak verir.

• Yeni teknolojilerin insanlığın hizmetine sunulmasına vesile olur.

• Yeni teknolojiyi kazanca dönüştürür.

Faydalı Model Nedir?

Faydalı Model, teknik alandaki yeni ve uygulanabilir olan buluşlara verilen koruma belgesidir. Faydalı model başvurusunda ek olarak özet, tarifname, istemler ve varsa resimleri içeren bir dosya hazırlanmalıdır.

Faydalı model başvuru ve tescil süreci, patent korumasına oranla daha çabuk ve seri bir işlev görecek şekilde düzenlenmiştir. Ayrıca, inceleme raporunun olmaması nedeniyle zaman ile birlikte masraf açısından da daha elverişlidir. Bu yüzden özellikle küçük ve orta büyüklükteki bu işletmelerin buluşlarını faydalı model belgesi vererek korumak, onların ekonomik varlıklarının devam etmesine hizmet edecektir.

Şekil 1: Patent ve Faydalı Modelin Karşılaştırmalı Değerlendirmesi

Bu tabloya ek olarak, patente konu olmayan ürün ve süreçlere ek olarak; usuller ve bu usuller sonucunda elde edilen ürünler ile kimyasal maddeler hakkında faydalı model belgesi verilmediğini de eklemek isterim.

Buluş Sahiplerinin Karşılaştıkları Temel Sorunlar

Potansiyel bir buluşçu olarak aklıma gelen fikirlerle patent başvurusu yapabilir miyim, önüme hangi engeller çıkabilir? diyorsanız bu süreçte karşılaşılan en temel sorunları göz önünde bulundurmanız faydalı olacaktır:

• Teknik problem için geliştirilen çözümün karmaşıklığı,

• Buluşun gizlilik sözleşmesi ve dosyalanacak patent başvuru kapsamında koruma altına alınmadan üçüncü kişilere sözlü/yazılı olarak ifşa edilmesi,

• Buluşun yenilik içermemesi, bu doğrultuda patent başvurusu öncesinde yenilik analizinin yapılmaması,

• Buluşun ticarileştirilebilir olmaması,

• Buluş sahibinin zamanlı olarak patent başvurusu yapmaması.

Özellikle Ar-Ge Merkezlerinde, akademik yayın üretme ve ulusal/uluslararası proje fonlarına başvuru yapılması da hedefler arasında yer almaktadır. Bu sebeple, patent başvurusu yapılmadan önce akademik yayınların yayınlanmaması ya da herhangi bir fon programına proje bilgilerinin beyan edilmemiş olmamasına dikkat edilmelidir.

Her ne kadar buluşun yenilik kriterini etkilemeyen açıklamalara ilişkin buluşun kamuya sunulmasını takiben 1 yıllık süresi bulunsa da bu süreçteki ispat zorlukları nedeniyle bu adımlardan önce patent başvurusunun yapılması önemlidir.

Ar-Ge Merkezleri’nde Patent Önerisi Değerlendirme ve Başvuru Süreci

Süreç herhangi bir ayrım yapılmaksızın tüm Ar-Ge çalışanlarından gelecek patent önerilerinin değerlendirilmesi, geri bildirim verilmesi ve iyileştirilmesi üzerine kurulmalıdır. Gelen öneriler üst yönetim ve alanında uzman akademik danışmanlar ile birlikte değerlendirilmelidir.

Başvuru için uygun bulunan patent önerileri için literatür taraması, teknik anlatımı, çizimleri, buluşun alanı, teknik hazırlık seviyesi, anahtar kelimeleri, iş modeli, buluşun piyasadaki mevcut ürünlere göre rekabetçi yönü vb. bilgilerin yer aldığı patent buluş formu kurum içinde Ar-Ge Merkezi’nde konumlanan fikri haklar konusunda uzman olan ekibin desteği ile buluşçu tarafından doldurulmalıdır. Buradaki en önemli ve katma değerli olan nokta, buluşçuları tek başına bırakmadan, buluş formunun doldurulması için onlara destek olacak, yönlendirmeler yapacak ve katkı sağlayacak bir ekip olmasıdır.

Patent, uzmanlık isteyen bir konu olması sebebiyle bu süreçte patent firmasının da desteğini almak, doğru yolda olduğunuzu teyit edip emin adımlarla ilerlemek verilen emeğin karşılıksız kalmaması için önemlidir. Bu sebeple uygun formatta doldurulan patent önerisi, patent firması ile paylaşılarak tekniğin bilinen durumunun araştırılması konusunda destek almak faydalı olur. Patent firması tarafından gerekli hazırlıklar yapılıp, tarifname son haline getirilir ve başvuru süreci tamamlanır. Patent öneri sahibinin ve ilgili ekibin başvuru süreci boyunca patent firmasına gerekli desteği ve bilgiyi sağlaması sürecin sağlıklı ilerlemesi adına kritiktir.

Emek verilen bu süreçte Ar-Ge çalışanı olan buluşçulara gerekli destek verilirken, ek bir motivasyon kaynağı olarak ödül mekanizmasının kurgulanması ve işletilmesi oldukça verimli olacaktır. Buluş formunun doldurulması, patent başvuru sürecinin tamamlanması ve patentin tescil edilmesine kadar üç basamakta kurgulanan ödül sistematiği bir nebze de olsa bu sürecin daha keyifli gelmesi için iyi bir rol oynayacaktır.