Bilimsel Araştırma Nedir ve Nasıl Yapılır?
Bilimsel Düşünmenin Tarihi
‘Bilim’, ‘bilim insanı’, ve ‘bilimsel yöntem’ gibi kavramların gerçek anlamda 19. Yüzyılda ortaya çıktığı söylenebilir. Bilim, daha önceleri, mantık, metafizik, ahlak bilimi, estetik vb. gibi felsefenin bir dalı gibi görülürdü. İngiliz filozof Bacon’ın 17. Yüzyılda ‘bilginin sadece gerçek dünyadaki gözlemlerden elde edilebileceği’ şeklindeki önermesi bilimsel düşüncenin gelişmesine çok önemli bir katkıda bulunmuştur. Bunun sonucunda, sistematik gözlem, ölçüm ve deneylere dayanan bilimsel yaklaşım ateizmin tohumlarını atarak ‘gözlenemeyen’ dini kavramlarla çelişti ve orta çağda büyük fikirsel çatışmalarına yol açtı
Bilimsel araştırma, önceden belirlenmiş bir amaca hizmet etmek üzere, düzenli ve metodolojik bir şekilde doğruyu bulma çabasıdır. Bu çabalar, evrendeki bir olgunun köklerine inmeyi, zor bir matematik problemini çözmeyi, genlerin ve hücrelerin karmaşık dünyasını anlamayı, insan psikolojisinin labirentlerinde dolaşmayı, ve bankacılık sistemlerinin inceliklerini keşfetmeyi içerebilir.
Araştırma nedir?
‘Araştırma nedir?’ sorusunu kime sorduğunuza bağlı olarak alacağınız cevap farklıdır. Birileri size bir eşya ya da hizmeti almak için Internet’ten ve satış noktalarından yaptığı araştırma olarak cevap verecektir. Bir TV kanalı için bir konuda seyirci tepkisini ölçmek için yapılan ankettir. Üniversite son sınıf projeleri için proje konusunda yapılan Internet taramasıdır. Bir iş yeri için müşteri alışkanlıklarının incelenmesi, arz-talep, ve insan kaynakları ile ilgili sorunların araştırılmasıdır. Ancak bir araştırmaya ‘bilimsel araştırma’ diyebilmek için o araştırmanın yürütülmesi için bilimsel yöntemlerin izlenmesi ve bilime katkı sağlaması gerekir.
Bilim nedir?
Bilim (science) etimolojik olarak bilgi (knowledge) kelimesinden kaynaklanır. Bilim, ‘bilimsel yöntemler’ izlenerek elde edilmiş olan sistematik ve organize bilgileri temsil eder. Bilim genel olarak doğal bilimler (natural sciences) ve sosyal bilimler (social sciences) olarak iki ana guruba ayrılabilir. Doğal bilimler, doğal olarak oluşan cisim ve olayları inceler. Bunlar arasında madde, ışık, canlılar, dünya ve gökyüzü cisimleri sayılabilir. Doğal bilimler matematik, fizik, kimya, biyoloji vb. konuları içerir. İnsanlar ve toplumları inceleyen sosyal bilimler, psikoloji, sosyoloji ve ekonomi gibi alanları kapsar.
Doğal ve sosyal bilimler birbirlerinden bazı konularda ayrışırlar. Tarihi gelişiminin de sonucu olarak doğal bilimler daha hassas, daha doğru, deterministik ve elde edilen sonuçlar gözlemleri yürüten kişiden bağımsızdır. Buna karşılık, sosyal bilimler daha belirsiz, daha az hassas, ve doğruluğu daha düşük olabilir. Örneğin, bir seçim anketi, tüm seçmenlerin sorulan soruların tümünü doğru olarak anlayıp, içinde bulundukları ortamdan etkilenmeksizin, doğru cevap vermeleri durumunda tam doğru bir sonuç verebilir. Sosyal bilimlerde yapılan araştırmalarda bu tür sorunlar göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak, doğal bilimlere bir örnek olarak, ışık hızını doğru ve hassas aletlerle kim ölçerse ölçsün cevap aynı olacaktır.
Bilimsel Bilgi
Bilimin amacı bilimsel bilgiyi yaratmak ve çoğaltmaktır. Bilimsel bilgi, bilimsel yöntem kullanılarak, araştırılan olaylar ve davranışları açıklamak için üretilen bilimsel kanunları (kuramları) ve teorileri temsil eder. Bilimsel kanunlar, gözlenmiş olan örüntü ve davranışları, teoriler ise bunların bilimsel açıklamalarını içerir. Örneğin elektromanyetik teorisi, elektrik ve manyetik alanların özelliklerini, birbirleri ile olan ilişkisini, nasıl üretildiklerini ve farklı ortamlarda nasıl yayıldıklarını açıklar.
Bilimsel Araştırma
Bilimsel araştırmanın amacı, doğal ve sosyal olayları açıklamak amacı ile bilimsel bilgi oluşturmaya yönelik olarak bilimsel kanunlar keşfetmek ve teoriler önermektir. Burada önemli olan konu, oluşturulan bilimsel bilgi mükemmel ya da tam doğru olmayabilir. Teoriler, söz konusu bir olayı açıklamak için bir bilim insanının açıklamasını temsil eder. Bu teoriler başka araştırmacılar tarafından da incelenir, mantık (teori) ve kanıtlara (gözlem) dayalı olarak tutarsızlıklar giderilir ve doğruyu bulmak üzere bir evrim geçirir. Sonuçta, doğruluğu kanıtlanınca bilimsel teori bir bilimsel kurama dönüşür. İnanç, dogma ya da bir otoritenin dayatması ile edinilen bilgi bilimsel değildir.
Bilimsel araştırma, bilimin dayanakları olan, kuramsal ve gözlemsel düzeyde gerçekleştirilir. Kuramsal düzey, doğal ve sosyal olayları açıklayabilecek teorilerin geliştirilmesi ile, gözlemsel düzey ise bu teorilerin söz konusu doğal ve sosyal olayları ne kadar doğru açıklayabildikleri ile ilgilidir. Zamanla teori gözlemleri daha doğru açıklayacak şekilde geliştirilerek olgunlaşır ve sonunda bilimsel bir kuram olarak ortaya çıkar. Kuramsal boyutu yok saymak, ve sadece gözlemlere dayanarak sonuçlara ulaşmak geçerli bir bilimsel araştırma değildir.
Bilimsel araştırma ya gözlemlerden yola çıkarak teori geliştirmek ya da geliştirilen bir teoriyi deneylerle ya da simülasyonlarla sınamak şeklinde yürütülür. Çoğunlukla bu iki yaklaşım bir bütünün parçaları olarak çalışır. Gözlemlerle uyuşmayan bir teori ya da anlamlı bir teoriye dönüşmeyen bir veri yığını yararsızdır
Bilimsel araştırma, hem kuramsal hem de deneysel çalışmalarda, kuramsal ve yönteme dayanan iki farklı temel yetenek gerektirir. Araştırma yöntemi (know-how), her disiplin için geçerlidir ve üniversite ve araştırma yapılan kuruluşlarda öğretilir. Öğrenilmesi genellikle daha zor olan kuramsal yetiler (know-what) ise dikkatli gözlemler, ve analitik düşünme ile edinilir. Bu yetilerin başkaları tarafından öğretilmesi çok daha zordur, daha çok deneyimlerle öğrenilir. Ortalama bir araştırmacı yöntemsel yeteneklerini daha kolay geliştirebilir, ancak kuramsal yetilerin gelişmesi çok daha parlak araştırmacılara has bir özelliktir.
Bilimsel Yöntem
Yukarıda, bilimi, ‘bilimsel yöntem’ kullanılarak edinilen bilgi olarak tanımladık. Bilimsel yöntem, bilimsel bilgiyi oluşturmak için gözlem nasıl yapılır, sonuçlar nasıl yorumlanır ve elde edilen sonuçlar nasıl genelleştirilir gibi standart yöntem setini tanımlar. Bilimsel yöntem, var olan teorilerin ve bulguların bağımsız ve tarafsız olarak test edilmesine, tartışılmasına, değiştirilmesine ve iyileştirilmesine olanak tanır.
Bilimsel yöntem aşağıda sıralanan özelliklere sahip olmalıdır (bkz. Şekil 1):
Tekrarlanabilirlik: Farklı araştırmacılar bir bilimsel çalışmayı bağımsız olarak tekrarlayabilmeli ve, aynı olmasa da, benzer sonuçları elde edebilmeli.
Hassasiyet: Başkalarının teoriyi test etmek için yapacakları ölçümlerde kullanılmak üzere, çoğunlukla ölçümü zor olabilen teorik kavramların hassasiyeti tanımlanmalıdır.
Yanlışlanabilirlik: Bir teorinin yanlışlığının ortaya çıkartılmasına engel olacak şekilde ifade edilmesi ya da doğru olarak test edilme koşullarının gizlenmesi bilimsel değildir. Test edilemeyen ve çürütülemeyen teoriler/bilgiler bilimsel değildir.
Cimrilik (parsimony): Bir olayın birden fazla açıklaması varsa, en basit olanı tercih edilmelidir. Böylece, bilimsel gerçekler uzun ve karmaşık cümleler teoriler ve kavramlar arasında gizlenmemelidir.
Bilimsel yöntemler kullanılarak kuram ve teorilerinin test edilemediği hiçbir araştırma alanı bilimsel değildir. Örneğin din, sanat, müzik, literatür, sosyal bilimler ve hukuk bu kategoriye girer. Sosyal bilimlere uygulandığında, bilimsel yöntem farklı araştırma yaklaşımları ve yöntemlerini içerebilir. Bunlar arasında nitelik ve niceliğe yönelik veriler, istatistiksel analizler, alan anketleri, vaka analizi sayılabilir.
Bilimsel Araştırma Türleri
Araştırmanın amacına bağlı olarak, bilimsel araştırma projeleri üç guruba ayrılabilir: keşfedici (exploratory), tanımlayıcı (descriptive) ve açıklayıcı (explanatory) (bkz. Şekil 2).
Keşfedici projeler çoğunlukla üzerinde fazla çalışılmamış yeni araştırma alanlarına uygulanır. Amaç, ilgilenilen olay, sorun ya da davranışın büyüklüğünü ve kapsamını keşfetmek, bu konuda ilk fikirleri oluşmasına katkı yapmak, ve daha geniş kapsamlı bir araştırmanın olabilirliğini denemek. Bu nedenle, keşfedici bir projenin sonucunda sorunun çok doğru biçimde anlaşılması beklenmez.
Tanımlayıcı araştırma araştırılan konunun dikkatli gözlenmesini ve ayrıntılı olarak dokümante edilmesini gerektirir. Gözlemler bilimsel yöntemlerle gerçekleştirildiğinden, ortalama insanların gözlemlerinden çok daha güvenilirdir.
Açıklayıcı araştırmalar, gözlenen olay, sorun ve davranışların açıklanmasına yöneliktir. Tanımlayıcı araştırmaların ilgilenilen olaylar hakkında ‘ne’, ‘nerede’ ve ‘ne zaman’ gibi sorularla ilgilenmesine karşılık, açıklayıcı projeler ‘niçin’ ve ‘nasıl’ gibi sorulara cevap ararlar.
Örnek: Bankacılıkta Bilimsel Araştırma
Bilimsel araştırma sadece bilim adamlarına özgü olmayıp, gündelik yaşamımızda ve iş dünyasında da çok değerli bir araçtır. Bilimsel araştırma, hızla değişen ve rekabetçi bankacılık sistemlerini optimize etmek, müşteri davranışların anlamak, teknolojik trendleri izlemek ve pazarlama stratejilerini geliştirmek gibi konularda değerli bilgiler edinmemizi sağlayabilir.
Örneğin, bankacılık sektöründe yürütülebilecek bir bilimsel araştırma konusunu ele alalım: “Mobil bankacılık uygulamalarının kullanıcı dostu olması, müşteri memnuniyetini artırır mı?” Bu durumda, hipotezimiz “mobil bankacılık uygulamalarının kullanıcı dostu olmasının müşteri memnuniyetini artırdığı” yönündedir.
Bu araştırmanın ikinci aşamasında, mobil bankacılık uygulaması kullanıcılarından veri toplanır. Bu, anketler, odak grup görüşmeleri veya mevcut müşteri verilerinin analizi gibi çeşitli yöntemlerle yapılabilir. Bu veriler, daha sonra istatistiksel analiz yöntemleriyle değerlendirilir. Eğer sonuçlar, hipotezimizi desteklerse, o zaman bilimsel araştırmamız başarılı bir şekilde sonuçlanmış demektir. Ancak sonuçlar hipotezimizi desteklemiyorsa, bu durumda hipotezimizi gözden geçirmemiz ve müşteri memnuniyetini artırmak için ne gibi ek önlemlerin araştırılması gerekebilir.
Sonuç
Bilimsel araştırma, gözlemlenebilir gerçeklere dayanarak, evrenin ve insanların daha derin anlamlarını keşfetmemize yardımcı olan bir yolculuktur. Bu yolculukta sistematik bir biçimde atılan her adım ve elde edilen her sonuç, daha fazla bilgi ve anlayış için gerekli yeni adımlar ve sonuçlar için bir başlangıç noktasıdır.
Kaynak:
