Kredi Riskinin Etkin Yönetimi- Vintage Analizi
Banka kelimesi İtalyanca masa, sıra, tezgah anlamına gelen banco kelimesinden türetilmiştir. Banka sözcüğü diğer tüm dünya dillerinde olduğu gibi Türkçe’de de “fon sağlayan kuruluşları” ifade etmektedir. Bankalar yapıları itibari ile farklı birçok fonksiyonu yerine getirmektedir (1).
· Finansal Aracılık,
· Dış Ticareti Fonlama ve İhracatı Teşvik,
· Kaynakların Etkin Kullanımını Sağlama,
· Gelir ve Servet Dağılımını Etkileme,
· Kaydi Para Yaratma,
· Para ve Maliye Politikalarının Yürütülmesine Yardımcı Olma
Modern anlamda ilk banka 16. yüzyılda kurulmuş olsa da bankacılık fonksiyonlarını yerine getiren ilk örnekler Sümerlere kadar uzanmaktadır (2). Geleneksel anlamda bankaların en önemli fonksiyonu, tasarruf sahiplerinden kabul etmiş oldukları genellikle kısa vadeli olan mevduatları, fon ihtiyacı duyan kişi ya da kuruluşlara uzun vadeli kredi şeklinde kullandırarak reel sektöre/bireylere finansman desteği sağlamaktadır (3). Hem ülkemizde hem de dünya bankacılık sektöründe bu temel fonksiyona bağlı olarak krediler, banka bilançolarının en büyük aktif kalemini oluşturmaktadır. BDDK tarafından yayımlanan Türk Bankacılık Sektörü Temel Göstergeleri raporunun Mart 2024 tarihli sayısında bankaların aktif toplamı içerisinde kredilerin payının %50 olduğu bilgisi paylaşılmıştır (4).
BDDK aylık bankacılık sektör verileri üzerinden 2010 Mart-2024 Mart arası dönem için aktif büyüklük gelişimi ile kredilerin aktif içerisindeki payını gösteren grafikte, kredilerin aktif büyüklük içerisindeki payının yıllar itibari ile %50-%65 arasında seyrettiği görülmektedir (5).
Kredilerin bankaların aktif büyüklüğü içerisinde bu denli önemli olduğu kompozisyonda, kredilerin etkin yönetimi bankaların ve bankacılık sektörünün karlılığı için oldukça önemlidir. Bankaların aktif kalitesi için oldukça önemli olan takipteki krediler, özel ve genel karşılıklara ilişkin son dönemdeki gelişimleri BDDK ve Türkiye Bankalar Birliği (TBB) raporlarındaki grafikler üzerinden yorumlayabiliriz.
Bankaların toplam kredi büyüklüğü 2024 Mart itibari ile yaklaşık 12.932 Milyar TL iken takipteki krediler büyüklüğü 198 Milyar TL civarındadır. Bir önceki yılın mart ayına göre takipteki krediler büyüklüğü nette yaklaşık 40 Milyar TL artış göstermiştir (4).
TBB Kredi Gruplamaları Mart 2024 Raporunda (katılım bankalarına ilişkin değerleri içermez) bankaların özel karşılık tutarı 151 Milyar TL, özel karşılıkların takipteki kredileri karşılama oranının ise %81 olarak gerçekleştiği görülmektedir. 1. ve 2. aşama yani canlı krediler için ayrılan genel karşılık tutarı ise 297 Milyar TL ulaşmıştır (6).
Bankalar yukarıdaki grafiklerde de görüldüğü üzere krediler rakamlarını yıllar itibari ile büyütürken kredi riskini de etkin bir şekilde yönetmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla bankaların kullanmış oldukları farklı analiz yöntemleri bulunmaktadır. Vintage analizi, roll rate, rating geçiş matrisleri, yoğunlaşma metrikleri gibi farklı birçok yöntem bankacılık uzmanları tarafında etkin kredi riski yönetimi kapsamında kullanılmaktadır. Bu yazı kapsamında vintage (yaşlandırma) analizi hakkında temel bilgilere değinilecektir.
Vintage Analizi; farklı dönemlerde kullandırılmış kredilerin güncel dönem veya gözlem dönemi itibari ile performanslarının kıyaslanmasına olanak vermektedir. Vintage analizinde krediler belirlenmiş olan kullandırım dönemine göre tasnif edilmekte (aylık, çeyreklik) tasnif grupları üzerinden farklı birçok analiz yapılabilmektedir(7). Literatürde Cohort Analizi olarak da adlandırılmakta olan Vintage Analizi, Türkçe’de özelikle TCMB yayımlarında yaşlandırma analizi adı ile kullanılmaktadır (8),(9). TCMB tarafından yayımlanmakta olan Finansal İstikrar Raporlarında özelikle bireysel kredilerin analizinde yaşlandırma analizleri kullanılmaktadır. TCMB bu analizler ile hem ekonomik konjonktürün krediler performansı üzerine etkilerini hem de bankaların politika değişimlerini takip etmektedir. Aşağıdaki grafik üzerinden TCMB uzmanlarının görüşlerine “İhtiyaç kredilerinin kullandırıldığı yıldan itibaren TGA’ya dönüşüm performansları yaşlandırma analizi ile takip edilebilmektedir. Buna göre, 2022 ve 2023 yılında kullandırılan ihtiyaç kredilerinin, kullandırım sonrası takip eden çeyreklerdeki TGA (Tahsili Gecikmiş Alacaklar) performansı geçmiş yıl ortalaması ve 2021 yılına göre daha iyi durumdadır (Grafik IV.1.34). 2020 yılında kullandırılan ihtiyaç kredilerinin ilk beş çeyrekte geçmiş yıllara göre daha iyi performans göstermesinde, kredi taksit ötelemelerinin yanı sıra 2021 yılı eylül ayına kadar devam eden kredi sınıflama esneklikleri etkili olmuştur.” Şeklinde 27. Finansal İstikrar Raporunda yer verilmiştir.
Vintage analizinde performans değerlendirmelerinin doğru bir şekilde yapılabilmesi adına tasnif gruplarının gözlem süreleri ile performans döneminin gözlem sürelerinin eşit olması gerekmektedir. Aşağıda örnek bir uygulama üzerinden vintage analizine ve performans değerlendirmelerine yer verilmiştir.
Aşağıdaki tabloda 2021-Q1 den 2023-Q4 e kadarki zaman aralığında bir banka tarafından kullandırılan ve ilgili dönem aralığında takibe aktarılan kredilerin bilgisine yer verilmiştir. 2021-Q1 üzerinden anlatım yaparsak, ilgili çeyrek içerisinde kullandırılan kredilerin toplam büyüklüğü 4,2 Milyon TL’dir. Her bir kredi özelinde kullandırım tarihinden itibaren 90 gün içerisinde takibe aktarılan krediler 3, 90–180 gün aralığında takibe aktarılan krediler ise 6 başlığı altında takibe aktarım tutarına dahil edilmektedir. 2021-Q1 için kullandırım tarihinden 90 gün içerisinde takibe aktarılan krediler büyüklüğü 9.964 TL, 90–180 gün aralığında takibe aktarılan krediler büyüklüğü 33.133 TL iken ilgili çeyrek itibari ile kullandırılan kredilerin gözlem süresine kadar takibe aktarılan krediler büyüklüğü ise 608.499 TL dir.
Vintage analizinin 2. adımında dönemsel takibe aktarım tutarları toplanarak ilgili döneme kadarki kümüle takibe aktarım tutarları bulunur. Yine 2021-Q1 üzerinden gidecek olur isek ilk 3 ayda aktarım bakiyesi olan 9,964 TL ile ikinci 3 ayda aktarım bakiyesi olan 33.113 TL toplanır ve 43.077 TL 6. ay alanına yazılır. Gözlem periyodunun son ay (2021-Q1 için 36. ay) bakiyesi ile toplam takibe aktarım bakiyesinin eşit olması gerekmektedir.
Kümüle hesaplanan değerler ilgili dönem kullandırım tutarına bölünerek her dönem için kümüle takibe aktarım oranları elde edilir. Dönemlere ilişkin karşılaştırmalar ve yorumlamalar bu tablo veya bu tablo üzerinden elde edilen grafik yardımı ile yapılabilmektedir. Aşağıdaki tabloda kullandırım sonrası 3 ay için 2022-Q3 ve 2022-Q4 dönemlerinin diğer dönemlere göre daha kötü bir performans gösterdiği, 12. Aylar itibari ile ise 2022-Q2 ve 2022-Q3 performansının diğer aylardan olumsuz yönde ayrıştığı görülmektedir. Elde edilen veriler ışığında ilgili tarihteki kullandırılan krediler için politika kuralları analiz edilebilir, makro ekonomik değişkenlerdeki değişimler incelenerek kredi riski yönetimi noktasında çıkarımlar yapılabilir.
Vintage analizi kredi riski özelinde sadece takibe aktarım olarak değil geciken risk tutarları ve KKB değişkenleri üzerinden analizleri yapmak amacıyla da kullanılabilir. Bununla birlikte pazarlama tarafından müşteri kaybı vb alanlarda da yoğun kullanımı bulunmaktadır.
1- BANKALAR-sektor-arastirma-raporu-2020.pdf (hmb.gov.tr)
2- https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1158660
3- https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/7702/335.pdf
4- https://www.bddk.org.tr/Veri/EkGetir/8?ekId=221
5- https://www.bddk.org.tr/BultenAylik/tr/Home/Gelismis
6- https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/9040/Kredi_Gruplamalari_Raporu-_Mart_2024.pdf
7- https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/8825/Kitap-TFRS_9.pdf
8- https://www.listendata.com/2019/09/credit-risk-vintage-analysis.html
