Robotik Süreç Otomasyonu (Robotic Process Automation-RPA) Nedir?
Robotların yükselişte olduğu bir çağa tanıklık ediyoruz. Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM) ve Kurumsal Kaynak Planlama (ERP) sistemlerinin gerçekleştirdiği devrim sonrasında iş dünyasının taşlarını yerinden oynatan yeni bir terim ortaya çıktı ve bu terime Robotik Süreç Otomasyonu adı veriliyor. Bu otomasyon sayesinde sanayi endüstrisindeki otomasyona paralel olarak iş süreçlerini (business process) otomatize etmek ve masrafları azaltırken verimliliği artırmak hedeflenmektedir. RPA sistemleri temel olarak bilgi girişi, veri kopyalama, veri ayrıştırma, uygulamaları açma, dokümanları tarama, formları doldurma gibi büyük hacimli, tekrar eden ve belirli prosedürlere bağlı işleri üstlenerek çalışanların zaman ve eforlarını katma değerli işlere yönlendirmesi için ortaya çıkmış bir teknolojidir. Robotlar çalışanlar tarafından gerçekleştirilen işleri daha hızlı ve düşük maliyetle yaparlar. Tekrar eden işlemleri asgari düzeyde kod gereksinimi ile BT sistemlerinde büyük bir değişiklik ihtiyacı olmadan gerçekleştirir. RPA arka planda yapay zeka, makine öğrenmesi, veri analizi gibi yaklaşımları kullanmaktadır. Bu teknolojilerin gelişmesiyle RPA teknolojisi de gelişimini sürdürmeye devam etmektedir.
Nasıl Gelişti ve Gelecekte Ne Öngörülüyor?
Yakın geçmişte teknolojik gelişmelerin zincirleme olarak birbirlerini etkilemesiyle yeni teknolojiler ve yeni kullanım alanları doğmuştur. RPA teknolojisi de bunlardan biri.
1959 yılında Makine Öğrenmesi (ML) kavramının ortaya çıkması bilgisayarların insan dilini nasıl işleyeceği konusunda yapılan araştırmaları tetiklemiş ve Doğal Dil İşlemenin (NLP) geliştirilmesine katkı sağlamıştır. NLP ise Yapay Zeka (AI) kavramının gelişmesini tetiklemiştir. Gelişmelerin yaşandığı bu dönemde otomasyon anlamında Ekran Kazıma (Screen Scraping) ile adlandırılan bir teknoloji kullanılmaktaydı. Gerekli veriyi başka bir yazılım, ekran veya uygulamanın çıktısından elde eden bu yöntem RPA teknolojisinin öncülüğünü yapan üç temel teknolojiden biridir. RPA’nın gelişmesine katkı sunan bir diğer teknoloji ise İş Akışı Otomasyonu (Workflow Automation)’dur. Bu teknoloji ise insan görevlerini azaltmak için otomatikleştirilmiş yönetim araçlarını kullanır. Bir diğer gelişme olan Yapay Zekanın ise bilgisayarların ve robotların insana ait temel bilişsel fonksiyonları öğrenmesi ve uygulaması ile Robotik Süreç Otomasyonu kavramı güçlenmiştir. Bununla birlikte birçok sektöre uzanan bir otomasyon teknolojisi olarak konumlanmasına katkı sunmuştur.
Bu teknolojik gelişmelere bağlı olarak devasa operasyonlarını yürüten firmalar, RPA teknolojisinin gelişimi ve devamlılığı için bir nevi öncülük yapmaktadır. Teknolojik altyapılarıyla her geçen gün manuel süreçlerden uzaklaşarak dijitalleşme yolcuğunda olan birçok sektör, RPA’nın getirmiş olduğu verimlilik potansiyelinden faydalanmak için adeta birbirleriyle yarışmaktadır. Firmalar RPA ekiplerini BT çatısı altında konumlandırmaktadır. Geniş bir yelpazede RPA süreçlerini hayata geçirebilecek, olabildiğince çok sayıda ve katma değeri düşük operasyonel süreci robotlara vererek yeni iş yapış modellerine ve müşteri kazanımına odaklanmayı tercih etmektedir.
Gartner’ın 2020’nin Eylül ayında yayınladığı RPA pazar payı araştırmasına göre küresel ölçekte 2019’un bir önceki yılına göre %62.93 büyüme gerçekleşmiştir (Tablo 1). Araştırmada COVID-19 krizinin yarattığı pazar baskısına rağmen çift haneli rakamlarda büyümesini sürdürdüğünün ve 2024’e kadar da bu şekilde devam edeceği beklentisinin altı çiziliyor.
2016–2028 yılları arasında RPA yazılımlarının ve servislerinin büyüme oranlarını öngören bir araştırma, 2021 yılının Nisan ayında Grand View Research tarafından yayınlanmıştır. Yapılan araştırma sonucu elde edilen veriler Gartner araştırmasını desteklemektedir. Araştırma sonuçlarına göre 2020’de 1,57 milyar dolar olan pazar büyüklüğünün 2028 yılına kadar %32.8 büyümesi beklenmektedir (Grafik 1). Pandemi döneminde değişen alışkanlıklar ve iş yaşamı düşünüldüğünde otomasyona yönelimin artacağı, işletmelerin daha az maliyet, zaman kaybı ve insan gücü ile olan bu çalışma modelini tercih edeceği beklenmektedir.
Büyüme tahminlerine bakarken küresel anlamda yaşanan pandeminin etkilerine odaklanan bir araştırma da McKinsey & Company tarafından yayınlanmıştır. Yapılan araştırma, hem müşterilerin hem de şirketlerin çarpıcı şekilde dijital kanallara yönlenmesi ile COVID-19 krizinin dijitalleşmeyi 3–4 yıl arasında hızlandırdığını göstermektedir.
Sektörlerin dijitalleşmesi ve teknolojinin de gelişmesiyle RPA kendine yeni uygulama alanları yaratırken mevcut uygulama alanlarını da genişletmiştir. Bu sektörlerden bazıları şu şekildedir:
o Bankacılık ve finans,
o Sigortacılık,
o Sağlık ve ilaç,
o Bilgi teknolojileri,
o Haberleşme ve telekomünikasyon,
o Perakende,
o İnsan kaynakları,
o Kamu hizmetleri,
o Gayrimenkul,
o Ulaşım ve lojistik,
o İmalat,
o Enerji sektörleri.
Neden RPA?
o RPA, mevcut BT sistemlerine göre daha az zaman, sermaye ve altyapı ile uyarlanabilir
o Operasyonel görev ve süreçlerin çevikliğini, verimliliğini, düzenlemelere ve standartlara uygunluğunu artırır
o Hata ve risk payını minimuma indirir
o 7/24 çalışabilir
o Özellikle büyük hacimli işlerde kayda değer şekilde maliyet ve iş gücü tasarrufu sağlar
o Kaynakların katma değerli işlere ayrılmasına olanak tanır ve verimlilik artışı sağlar
o Diğer yazılım geliştirme aşamalarına göre iş süreçlerinin otomasyonunu kolaylıkla sağlar
o Daha iyi müşteri hizmeti için süreçlerde katkı sunar
RPA Nasıl Çalışır?
RPA teknolojisinin nasıl çalıştığını anlamak için özelden genele gidebiliriz. Öncelikle bileşenlerine göz atalım.
RPA yazılımları genellikle iş süreçlerinin oluşturulduğu bir geliştirme ortamı, o işleri gerçekleştiren sanal işçiler yani robotlar ve bu işlerin kontrol edildiği bir kontrol panelinden oluşur.
Geliştirme ortamı, iş süreçlerini adım adım oluşturmaya ve ölçeklenebilir düzeyde görevleri tanımlamaya izin verir. Masaüstü / bulut tabanlı çalışır ve robotik süreçleri kodlamak için kullanılır.
Robotlar, önceden tanımlanmış görevleri yerine getirmek için uygulamalarla entegre olarak çalışan ve geliştirme ortamında oluşturulan bot’ların çalıştırıldığı uygulamadır. Bot’lar görev yürütmenin her adımında kapsamlı günlükler (log kayıtları) tutar. Bunlar denetleme ve izleme gibi analiz çalışmalarında yardımcı olur.
Kontrol paneli, kontrol odası veya orchestrator / bot controller gibi farklı adlandırmalara sahip ve tüm sistemin kontrol merkezi olan yapıdır. Bot türleri, sürüm versiyonları, uygulamaların ve sunucuların kimlik bilgileri gibi çeşitli bilgileri tutan bir depo görevi görmektedir. Ayrıca bot kodlarının yönetildiği ve aktivitelerinin denetlenip analiz sonuçlarının gösterildiği paneldir.
Geliştirme ortamında oluşturulan robot komut dosyaları, doğruluğu kontrol edildikten sonra robot sunucusu üzerinde tutulur. İşi gerçekleştiren birim veya geliştirici tarafından robot tetiklendiğinde çalışmaya başlar.
RPA, yazılım robotlarını kullanarak web, masaüstü veya citrix ortamlarında kural veya yazılım tabanlı görevleri gerçekleştirebilir. Bu görevlere örnek olarak;
o Excel tablolarından veri alıp işleme veya işlenen verileri excel formatında sunma,
o FTP bağlantıları üzerinden dosya transferleri,
o PDF veya metin belgelerinden veri alma,
o E-posta oluşturma, yönetme,
o Fatura, bordro gibi bankacılık ve finans uygulamalarını gerçekleştirme verilebilir.
Sektörde RPA Uygulamaları Nelerdir?
Tüm bu özelliklere sahip olan RPA yazılım ve servislerinin sektörde ilk tedarikçisi 2001 yılında kurulan Blue Prism şirketidir. Ardından 2003 yılında şirketler için uçtan uca otomasyon sunacağını söyleyen Automation Anywhere şirketi sektöre giriş yapmıştır. Kısa bir süre sonra, 2005 yılında kurulan ve mevcut şirket altyapısıyla kolay entegre edilebilen platformlar sunan UiPath şirketi hızlı bir büyüme yakalamıştır. Gelişen yenilikler ve pazarın büyümesiyle küresel ve yerel ölçekte birçok RPA şirketi kurulmuş veya RPA servisi sağlamaya başlamıştır. Everest Group araştırmasında RPA tedarikçilerinin ürünlerini teslim etmelerine ve pazardaki etkilerine bakarak şirketleri sıraladığı araştırma Şekil 3’te görüldüğü gibidir.
Fibabanka olarak bizler de Robotik Süreç Otomasyonu ve Uzmanlık Merkezi bünyesinde sektörde lider olan UiPath ve Automation Anywhere firmalarının ürünlerinden destek almaktayız. Bankamızın dijital dönüşüm yolculuğunda otomasyonun öneminin farkında ve RPA’nın önemli dijital yardımcılarımızdan biri olduğunun bilincindeyiz. Bu bilinçle “anlarız hızla, çözeriz hızla” mottosuyla yolculuğumuza devam etmekteyiz.
