Yapay Zeka: Bugün ve Gelecek
OpenAI tarafından ilk defa 2022 Kasım ayında kullanıma sunulan ChatGPT kısa sürede sadece teknoloji uzmanlarının ilgi odağından çıkıp günlük hayatlarımızı ve iş dünyasını derinden etkiledi ve etkilemeye de devam etmektedir. Microsoft, Google, Amazon gibi teknoloji devlerinin de katılımıyla yapay zeka 2023 yılının en çok ses getiren, konuşulan ve tartışılan konular arasında kendine sağlam bir yer edindi. Teknoloji dünyasının öncüleri, yapay zeka konusundaki sınırları zorlarken, bu evrimsel değişimle birlikte beraberinde getirdiği potansiyel faydalar ve etik sorunlar da gündemimizi meşgul etmektedir.
Yapay zeka, bir bilgisayarın ya da bilgisayar kontrollü bir robotun genellikle akıllı varlıklarla ilişkili görevleri yerine getirme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Yapay zeka büyük veri kümelerini sezgisel işleme algoritmalarıyla birleşerek çalışır. Veri seti içindeki davranış kalıplarını öğrenerek bu algoritmaları manipüle edebilen, soruları çözebilen ve sonuçlar önerebilen tam bir makine öğrenimi sistemidir. Fakat makine öğrenimi, algoritmaların veri üzerinden öğrenerek görevleri gerçekleştirmesine odaklanır. Yapay zeka ise, bilgisayar sistemlerine insan benzeri zeka ve düşünme yetenekleri kazandırmayı amaçlayan geniş bir kavramdır. Yapay zeka, problem çözme, öğrenme, dil anlama, görüntü tanıma gibi bir dizi görevi içermektedir.
Üretken Yapay Zeka (Generative AI (Gen AI)) ise, makine öğrenimi ve yapay zekâ dallarının bir alt kategorisı olup, veriler arasındaki karmaşık ilişkileri modellemeyi ve bu modelleri kullanarak öğrenilmiş veriye benzer yeni veriler üretmeyi amaçlamaktadır. Bu tür bir yapay zeka, verileri analiz ederek bu veriler arasındaki desenleri ve yapıları anlar ve bu öğrenilen yapıları kullanarak benzer ama özgün yeni veriler yaratmaktadır. Geleneksel yapay zeka algoritmaları, eğitim veri setindeki desenleri belirleyip tahminler yapmak üzere kullanılırken, üretken yapay zeka, makine öğrenimi algoritmalarını kullanarak eğitim veri setine dayalı olarak yeni çıktılar oluşturur.
2023 yılında ChatGPT ile büyük dil modellerini yakından tanıyarak günlük ve iş hayatımızda kullanım fırsatı bulduk. Son zamanlarda, dil ile ilgilenen yapay zeka uzmanları arasında, bilinen ve yaygın olarak kullanılan bir terim olan Doğal Dil İşleme (Natural Language Processing (NLP)) kavramına ek olarak, üyük Dil Modelleri (Large Language Models (LLM)) terimi de sıkça duyulmaktadır. NLP, bilgisayarların ve yapay zekaların insanların kullandığı Türkçe, İngilizce gibi doğal dilleri anlamalarına ve işlemelerine yardımcı olmak amacıyla tasarlanmıştır. NLP’nin temel amacı, insanların doğal dilini anlamak ve makine ile etkileşim kurmayı kolaylaştırmaktır. Bu nedenle, NLP teknolojisi, sanal asistanlar, sohbet robotları ve dil çeviri hizmetleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Diğer bir yandan, büyük dil modelleri (LLM), üretken yapay zekanın insan dilindeki girdilere dayalı içerikler üretmesi için kullanılan bir teknoloji olarak ortaya çıkmıştır. Bu modeller, büyük miktarda veri üzerinde önceden eğitilmiş derin öğrenme modelleridir ve bir metin dizisinden anlam çıkarmak ve kelimeler arasındaki ilişkileri anlamak için kullanılır. Büyük dil modelleri, doğal dildeki metinleri anlama ve oluşturma konusunda oldukça yeteneklidir. Bu modeller, cümleleri, paragrafları ve hatta hikayeleri mantıklı bir şekilde üretebilmektedir.
2023 yılı itibariyle teknoloji firmaları, yapay zeka alanındaki hızlı gelişmelerin ardından rekabete girmişlerdir. Bu dönemde öne çıkan yapay zeka modellerinden biri de OpenAI’nin sunmuş olduğu ChatGPT’dir. ChatGPT, genel kullanım için ücretsiz olmasıyla önemli bir avantaja sahiptir. Metin tabanlı bir dil modeli olması, geniş bir uygulama yelpazesine olanak tanımaktadır. Örneğin, genel bilgi edinme, yaratıcı metin tamamlama ve üretmenin yanı sıra müşteri hizmetleri süreçlerini hızlandırmak için de kullanılabilir. Microsoft, Şubat 2023'te Microsoft Copilot ürününü tanıtmıştır. Microsoft Copilot, büyük dil modellerinin gücünü Microsoft Graph ve Microsoft 365 uygulamaları tarafından oluşturulan kurumsal verilerle birleştiren yenilikçi bir yapay zeka ürünüdür. Yazılım geliştiricileri hedef alan GitHub Copilot modeli de bağlam duyarlı kod parçacıkları önererek kod yazma sürecini hızlandıran bir yapay zeka programı sunmaktadır. Microsoft Copilot’un faydaları arasında kişiselleştirilmiş yardım bulunmaktadır. Ayrıca, zaman tasarrufu sağlamak amacıyla bilgi teknoloji süreçlerini kolaylaştırıp otomatikleştirerek çalışanların temel görevlere odaklanmalarını destekler. 2023 yılının son aylarında da Google, Gemini ürününü kullanıma sunmuştur. Gemini şu an sadece İngilizce olarak destek vermektedir. Gemini, yalnızca tek bir yapay zeka modelinden ibaret olmayıp Gemini Pro, Ulta ve Nano gibi modelleri bulunmaktadır. Gemini Ultra, Google’ın şimdiye kadar geliştirdiği en güçlü büyük dil modeli (LLM) olarak öne çıkmaktadır. Genellikle veri merkezleri ve kurumsal uygulamalar için tasarlanmış gibi görünen Gemini Ultra Gemini’nin en temel modelleri metin ile çalışmaktadır, ancak Gemini Ultra gibi daha güçlü modeller görüntüler, video ve sesle ile de çalışabilir3.
OpenAI açıkladığı verilere göre; haftada 100 milyon kullanıcı ChatGPT’yi kullanmaktadır. Bu veri, ChatGPT’nin sadece bilgi ve eğlence kaynağı olmanın ötesinde kullanıcıların günlük sorularına cevap bulma, öğrenme ve iletişim kurma gibi konularda hayatlarını zenginleştiren bir araç haline geldiğini göstermektedir. Özellikle Gen AI uygulamaları iş dünyasının ilgi odağı haline gelmiş ve hızla kullanımı artmıştır. Eğitim, sağlık, finans, üretim lojistik gibi sektörlerde yapay zeka çözümleri iş süreçlerini optimize etmek, verimliliği artırmak ve daha iyi kararlar almak için kullanılmaya başlandı. Otomasyon, yapay zeka destekli kararlar ve müşteri hizmetleri gibi alanlarda yapay zeka kullanımının artması, iş süreçlerindeki değişiklikleri beraberinde getirdi. İş dünyasının bu değişime uyum sağlaması ve yapay zekayı etkin bir şekilde kullanabilmesi için yapay zekanın getirdiği fırsatları ve zorlukları belirleyerek bu alanda stratejiler geliştirmelerine teşvik etti.
McKinsey’in Ağustos ayında yayınladığı araştırma sonuç raporuna (The state of AI in 2023: Generative AI’s breakout year) göre, Gen AI araçlarının iş dünyasında kullanım gerekliliği vurgulanmış oldu. Raporda Gen AI araçlarının iş ve iş dışında dikkat çektiği ve üst düzey yöneticilerin neredeyse dörtte biri yapay zeka araçlarını kişisel olarak özel ve iş hayatlarında kullandıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, araştırmaya katılan çalışanların %40’ı şirketlerinde yapay zeka yatırımlarının artacağını söylemekle birlikte yapay zekanın zaten yönetim kurullarının gündemlerinde olduğunu da ifade etmişlerdir.
Rapordaki diğer verilere göre, yeni yapay zeka araçlarını aktif bir şekilde kullanan iş işlevleri genellikle pazarlama, satış, ürün ve hizmet geliştirme ile müşteri hizmetlerini içermektedir. Bu araçların yoğun olarak bilgi tabanlı çalışan sektörlerde daha fazla benimsenmesi, bu sektörlerin daha büyük avantajlar elde etmesine ve potansiyel olarak daha değerli hale gelmesine neden olabilmektedir. Araştırmaya katılanların üçte dördü önümüzdeki üç yıl içinde yapay zeka araçlarının sektör rekabetinde önemli veya yıkıcı değişikliklere yol açmasını beklerken, teknoloji ve finans sektörlerinde çalışanların, yapay zekadan kaynaklanacak yıkıcı değişikliklerden etkilenecek en olası grup olarak öne çıkacaktır. Rapora göre, teknoloji şirketleri yapay zekadan en yüksek etkiyi beklerken; bununla birlikte bankacılık sektörü (%5'e kadar), ilaç ve tıbbi ürünler gibi bilgi tabanlı endüstriler (%5'e kadar) ve eğitim (%4'e kadar) de önemli ölçüde etkilenecektir.
Bankacılık sektöründe yapay zeka modelleri kullanmak finansal kurumların operasyonlarını optimize etmelerine, müşteri hizmetlerini geliştirmelerine ve risk yönetimini iyileştirmelerine gibi çeşitli alanlarda yardımcı olabilir. Özellikle kredi değerlendirme ve risk yönetimi, müşteri hizmetleri ve iletişim, hesap ve işlem izleme ve kişiselleştirilmiş finansal hizmetler alanlarında fırsatlar sunmaktadır. Finans sektörüne baktığımızda; 2023 yılında finans kurumları piyasa trendlerini analiz etmek, hisse senedi hareketlerini etkileyici bir doğrulukla tahmin etmek, müşterinin finansal ile müşterinin finansal hedefleri ve risk toleransını anlayarak kişisel finansal ürünler ve hizmetler sunabilmek ve ticaret stratejilerini optimize etmek için Gen AI’den yararlanmışlardır. Bu teknoloji odaklı yaklaşım, ticari kârlılıkta %25'lik bir artışa ve daha bilinçli yatırım kararlarına yol açmasına olanak sağlamıştır.
Startup ekosistemine de baktığımızda 2023 yılında dünyada faaliyet gösteren startupların %31,95 yapay zeka ve büyük veri analitiği alanlarında hizmet vermekte olduğu görülmektedir5. Yatırım dünyasında 2023 yılında dünyada teknoloji yatırımları düşerken yapay zekaya yapılan yatırımlar yükselmiştir. Özellikle Google, Amazon, Microsoft ve Meta gibi teknoloji devleri yapay zeka yatırımlarına büyük sermaye ayırmaktadırlar. Bu şirketlerin toplam yapay zeka alanındaki alt yapı yatırımları 2015’te $25 milyarı bile değilken 2023’te bu rakam $125 milyarı geçmiş durumdadır6. Türkiye’de de yapay zeka alanında yatırımlar yükselmiş bu alanda faaliyet gösteren startupların sayısı artmıştır. Türkiye startup ekosistemi yatırım raporuna göre; 2023 yılının ilk yarısında yatırım yapılan sektörler arasında yapay zeka ve makine öğrenimi alanları başı çekmektedir.
Bu yıl yapay zeka ile gündeme gelen bir diğer konuda regülasyonlar ve etik konulardır. 2023 yılında yapay zeka sistemlerinin kullanımında ortaya çıkan güvenlik, mahremiyet ve adalet konuları toplumun dikkatini çekerek, yapay zekanın etik kurallara uygun ve toplumsal değerlere saygılı bir şekilde kullanılmasıyla ilgili önemli tartışmaların odağı haline gelmiş, ahlak ve etik tartışmalar ile birlikte regülasyon düzenlemelerini gündeme getirmiştir.
Yapay Zekanın Geleceği
Önümüzdeki yıllarda da yapay zekadaki gelişmeler fazlasıyla konuşulmaya ve tartışmaların odağında olmaya devam edecek gibi görünmektedir. 2024 yılında, özellikle etik ve regülasyon konularında devam eden tartışmaların yanı sıra, yeni düzenlemelerin hayata geçirilmesiyle birlikte konuşmaların ve değişikliklerin artması beklenmektedir.
2024 yılında da yeni Gen AI modelleri geliştirilmesi beklenmektedir. Makine öğrenimi ve derin öğrenme algoritmalarının gelişmesi, daha akıllı ve adapte olabilir yapay zeka sistemlerinin ortaya çıkmasına yol açacaktır. Müzik sektörü, video düzenleme ve tasarım gibi yaratıcılığa dayalı sektörlerde de yapay zekanın kullanılması beklenmektedir. Yaratıcı yapay zeka fiziksel ürün ve hizmetlerin tasarımında ve video yapımında da hızlıca adapte olacak ve kullanılacaktır. Tasarımcılar ürün tasarlama sırasında istedikleri sayıda prototipi hızlı bir şekilde oluşturabilecek ve bunları hızlı bir şekilde test etmelerine olanak sağlayacak bu da sağlam, etkili ve sürdürülebilir ürün tasarımlarının yapılmasını sağlayacaktır. Gen AI belirli stil ve kriterlere göre görüntüler, tablolar veya tasarımlar üretebilecek ayrıca müzik sektöründe mevcut şarkılara ve orijinal müzikler yaratma tekniklerine dayalı olarak müzik üretilmesine olanak sağlayacaktır.
2024 yılına kadar kurumsal uygulamaların %40’ına yerleşik bir özellik olarak konuşmaya dayalı yapay zeka özelliği gelmesi beklenmektedir. Örneğin, Snapchat, kullanıcılarının kişi listelerine soruların yanıtlarını almak veya yalnızca sanal bir arkadaş gibi davranmak için kullanabilecekleri üretken bir yapay zeka botu eklemektedir.
Önümüzdeki yıllarda yapay zeka modelleri daha kişiselleştirilmiş deneyimler sunmak için özellikle e-ticarat platformlarında kullanılacaktır. Yapay zeka araçları, kullanıcı davranışını ve tercihlerini analiz ederek, e-ticaret platformlarının, arama geçmişlerine ve önceki satın alma işlemlerine göre belirli kullanıcılara hitap etme olasılığı en yüksek ürünleri önermesine olanak tanıyarak sadece kullanıcı deneyimini artırmakta kalmayacak müşteri memnuniyetini ve sadakatini de arttırmış olacaktır.
Gartner’ın yayınladığı 2024 yılı en önemli 10 stratejik teknoloji trendlerinden biri de demokratikleştirilmiş üretken yapay zekadır (Democratized Gen AI). Demokratikleştirilmiş üretken yapay zeka, Gen AI teknolojilerinin geniş çapta erişilebilirliğini ve uygulanabilirliğini ifade eder ve teknik geçmişleri veya kaynakları ne olursa olsun, bunları geniş bir kullanıcı yelpazesinin kullanımına sunmaktadır. Gen AI’nın demokratikleştirilmesi mevcut süreçleri iyileştirerek işin yapılma şeklini yeniden keşfedilmesine yol açacak ve üretkenliği, verimliliği ve inovasyonu arttıracaktır.
Gelecek yıllarda iş dünyasında yapay zekanın etkilerini oldukça belirgin bir şekilde hissedeceğiz. Gartner’a göre; 2026 yılına gelindiğinde işletmelerin %80'inden fazlası üretken AI API’leri ve modelleri kullanmış olacak veya üretim ortamlarında Gen AI özellikli uygulamaları entegre etmiş olacaktır (bu oran 2023'te %5'in altındaydı).
İş dünyasında Gen AI kullanılması gelecekte yeni ve yıkıcı fırsatlara yol açarak gelirlerin artmasına, maliyetlerin azaltmasına, üretkenliği iyileştirmede ve riskleri daha iyi yönetilmesine olanak sağlayacaktır. Gartner’a göre, gelecekte Gen AI modellerini benimseyen şirketler gelir ve maliyet yönetimi, verimlilik ve risk yönetimi konularında bir dizi fırsatlar elde edebilir. Gen AI kullanan şirketler, yeni gelir kaynakları bulma ve ürün geliştirme süreçlerini hızlandırma konusunda avantaj sağlayabilir. Gen AI içeriği özetleme, basitleştirme, sınıflandırma; yazılım kodu oluşturma, çeviri ve doğrulama ve chatbot performansını iyileştirme gibi bir dizi görevi gerçekleştirerek çalışanlara destek olabilecek aynı zamanda çalışanlar, yapay zeka ile birlikte işbirliği yaparak fikirleri, projeleri, süreçleri ve hizmetleri tasarlama, yürütme ve iyileştirme yeteneklerini artırabilecektir. Böylece, yetkinlik kazanma süreçlerini hızlandırarak çalışanların kapsamını ve yeteneklerini büyük ölçüde genişletmelerine olanak sağlayabilecektir. Ayrıca, Gen AI iş süreçlerine etki ederek maliyetleri düşürme potansiyeline sahiptir. Son olarak, Gen AI müşteri işlemleri ve potansiyel hatalı yazılım kodu gibi verileri analiz ederek daha geniş ve derin bir görünürlük sağlama yeteneği geliştirir böylece kuruluşa yönelik potansiyel riskleri daha hızlı tanımlama yeteneğini arttırabilir. Gen AI işletmelerin sürdürülebilirlik düzenlemelerine uymalarına, sürdürülebilirliğin karar alma, ürün tasarımı ve süreçlerine entegre etmelerine yardımcı olabilir.
Yapay zeka, sınırsız faydalara sahip olmasıyla teknolojinin kritik bir yönü haline gelmiştir ve hayatımızın birçok alanında belirleyici bir rol oynamaya devam edecektir. Ancak, bu teknolojinin kullanımı konusunda toplumsal bir uzlaşı sağlanması ve etik standartların oluşturulması, yapay zekanın olumlu bir şekilde gelişmesi için kritik öneme sahiptir. Yapay zeka, geleceğin teknolojisini şekillendirmeye devam edecek, bu nedenle şirketler bu değişime adapte olabilmek için çeşitli stratejiler geliştirmeye devam edeceklerdir. Yapay zeka alanındaki bu gelişmeler, gelecekte daha da ivme kazanacak gibi görünmekle birlikte önümüzdeki sene ve sonrasında da gündemden hiç düşmeyecek ilgi çekmeye devam edecektir.
Kaynaklar
1. https://www.britannica.com/technology/artificial-intelligence
2. https://turkiye.ai/wp-content/uploads/2023/10/Gen-AI-Raporu-Ekim-2023.pdf
3. https://www.theverge.com/2023/12/6/23990466/google-gemini-llm-ai-model
6. https://www.ben-evans.com/presentations?utm_source=substack&utm_medium=email
7. https://bigg.tubitak.gov.tr/tr/rapor/2023-h1-turkish-startup-ecosystem-investment-report
9. https://www.gartner.com/en/articles/generative-ai-can-democratize-access-to-knowledge-and-skills
