#FHDEBAT De schaduwzijden van de platformeconomie: wie betaalt de prijs van ons gemak?
--
Digitale platformen zoals Airbnb, Deliveroo en Uber maken ons leven een stuk makkelijker, goedkoper, sneller en efficiënter. Maar wat zijn nu eigenlijk de schaduwzijden van de platformeconomie? Bij wie ligt de verantwoordelijkheid om met een oplossing voor de negatieve kanten van platforms te komen, en hoe ziet onze toekomst er met én zonder platforms uit? Tijdens de derde editie van #FHDEBAT discussieerden we hierover met panel en publiek.
Als je de markt echt op z’n kop wil zetten met je platform, dan zit daar hoe dan ook een keerzijde aan. Daar moet je ook over nadenken, vindt Wout Withagen — algemeen directeur van Freshheads. “Als we als designers alleen maar na zouden denken over het maken van mooie plaatjes, dan brengen we de maatschappij natuurlijk geen stap verder.”
Platformen: here to stay?
Op dit moment zijn er maar weinig mensen die geen gebruik maken van platformen. Websites en apps zoals Markplaats, Tinder, Thuisbezorgd.nl of nieuwkomer Picnic: ze zijn gewoon niet meer weg te denken uit onze huidige maatschappij. Blijft dat zo? Joost Gielen, panellid en oprichter van Werkspot.nl, denkt van wel: “Maar volgens mij is het veel simpeler dan of het één of het ander. Platformen en offline markten blijven beiden bestaan. Gewoon, naast elkaar, zoals dat nu ook het geval is.” Ook vanuit het publiek klinkt een positief geluid als het op het voortbestaan van platformen aankomt: “De transactiekosten voor producten en diensten worden zodanig gedrukt door aanbod via platformen, daar kun je gewoon niet meer omheen. Teruggaan naar hoe het eerst was is niet meer mogelijk. Maar ik verwacht wel dat er gereguleerd zal gaan worden.” Op die laatste opmerking haakt panellid Erik Pentenga (sectorbestuurder FNV Flex) graag in. Hij is niet zo zeker van het voortbestaan van de platformeconomie, met name waar het om vraag en aanbod van arbeid gaat. Tenminste, zeker niet zoals het nu gaat: “In ons land is duurzaamheid erg belangrijk: hoe gaan we met mensen, met werknemers om? Het is niet voor niets dat werknemers hier goed beschermd worden. Maar waarom gaat een bedrijf als Uber dan ineens zo anders met zijn mensen om? Sommige chauffeurs hebben een redelijk salaris, dat klopt. Maar daar moeten ze wel 80 uur in de week voor werken.”
De maatschappelijke tijdbom die gig economy heet
Pentenga haalt een heikel punt aan. Natuurlijk is het hartstikke fijn dat je thuis op de bank een pizzaatje kunt bestellen via Deliveroo, maar hoe zit het dan met de slechte arbeidsvoorwaarden van die bezorger? “Een discussie die veel eerder plaats had moeten vinden moeten we nu, door de opkomst van de gig economy, eindelijk echt gaan voeren,” zegt panellid en internationaal platform expert Martijn Arets. “Platformen leggen een harde vinger op de pijnlijke plek. En die pijn ligt dan vooral bij de banen die iedereen wel kan uitvoeren, zoals die van bezorger of chauffeur. Mensen in dat soort markten worden zo voor elkaar ingewisseld. Bij banen waarbij een bepaalde expertise van belang is ligt dat genuanceerder.” Panellid Pim Graafmans is directeur van YoungOnes — een digitaal platform waarmee jonge freelancers makkelijk aan kortlopende klussen kunnen komen. “Via deze constructie kunnen jongeren veel beter zelf kiezen wat ze met hun geld doen. Pensioen is vaak nog een abstract begrip, terwijl honderd euro extra voor die nieuwe iPhone, dat spreekt veel meer aan.” Erik Pentenga reageert: “Prima, maar zo’n platform als dat van jullie moet zich net zo goed aan de regels houden. Het is niet zo dat omdat er iets nieuws is ontwikkeld voor vraag en aanbod, dat we ineens alle regels overboord kunnen gooien.” Graafmans: “We houden echt wel rekening met de belangen van jongeren op ons platform. Zo hanteren we onder meer een minimumtarief. Maar als we echt met alle CAO’s rekening moeten gaan houden, als we al die bergen formulieren in moeten vullen, tsja, dan is ons platform helemaal niet interessant meer.” Joost Gielen reageert optimistisch: “Kijk: we zijn zo slim geweest om iets te bedenken waarmee we betrouwbare taxichauffeurs kunnen kiezen, waarmee we een pizza aan de deur kunnen laten bezorgen of waarmee we voor een redelijk prijs een vakantie appartement kunnen huren. Dan zijn we écht wel zo slim om hier een oplossing voor te vinden.”
En wie is dan verantwoordelijk?
Volgens Martijn Arets zou de overheid een centrale rol moeten spelen, bijvoorbeeld als het aankomt op regulering, maar dat doen ze nu vaak nog niet. “Wat je vaak ziet is een afwachtende houding, terwijl je je als overheid zou moeten afvragen: wat voor samenleving willen we, en hoe kunnen we platformen daar in passen? Niet afwachten, maar streng zijn.” Pim Graafmans ziet dat de gebruikers van zijn platform heel goed in staat zijn om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Zo verenigen ze zich bijvoorbeeld om kennis — waar die niet voorhanden is — met elkaar te delen. “We hebben een whatsapp groep waar zo’n tweehonderd jongeren inzitten. Ze wisselen daar tips uit over belastingaangifte doen, over tarieven, over werk. Ze worden niet op alle punten geïnformeerd, dus ze informeren elkaar. Ze gaan zelf op zoek naar wat ze missen, en dat is een goede ontwikkeling denk ik.” Joost Gielen sluit zich daarop aan: “Nu wordt vaak met de vinger naar de bedenkers van een platform gewezen voor het nemen van maatregelen, maar het ligt volgens mij veel gecompliceerder dan dat. De overheid, aanbieders en afnemers: iedereen is verantwoordelijk. Je kunt dat niet zomaar op de oprichters alleen afschuiven.” Onderzoeker Martijn Arets besluit: “Het is gewoon echt zoeken, voor iedereen. Bij Airbnb zie je bijvoorbeeld hier en daar initiatieven ontstaan van onderaf, zoals vanuit een wijk of stadsdeel. Huiseigenaren verbieden elkaar dan om hun pand op Airbnb aan te bieden. De overheid probeert ook wel wat: een goed voorbeeld is Amsterdam, waar de gemeentelijke coalitie een plan heeft om Airbnb in toeristische buurten te verbieden. Maar ja, de volgende vraag is dan: hoe handhaaf je dat? Dat is een discussie die nu nog volop gevoerd moet worden. Wat dat betreft zijn we er nog lang niet.”
Ook discussiëren over de platformeconomie? Freshheads denkt graag met je mee. Neem contact op met Wout.
