Athom-energie: Dansen met Yorke — dansen voor de vrede
Thom Yorke danste zondagavond in de Heineken Music Hall zoals alleen Thom Yorke kan dansen. Met spastisch ogende, schijnbaar ongecontroleerde bewegingen. Maar Yorke danste nadrukkelijk, zoals hij het album ‘Amok’ van zijn groep Atoms for Peace nadrukkelijk als een dansplaat beschouwt. En ook het publiek danste, maar met de blikken voortdurend naar het podium gericht. Het bleef een concert.
Zaterdag, de avond vóór Atoms for Peace, was ik bij een heel ander concert dat niets met de muziek van Yorke te maken had. Iets hedendaags klassieks; maar het gaat nu even om het gesprek in de pauze. Op het programma had een experimenteel pianostuk gestaan met héél veel noten. En wie zou een verkeerd gespeelde noot opmerken?
Iemand vertelde over een workshop voor muzikanten waar een stuk van Boulez geanalyseerd werd. De befaamde componist, streng in de seriële leer, bleek ergens een fout te hebben gemaakt. Wie volgens zijn methode met hem meedacht, moest enkele noten anders spelen dan op het papier uitgeschreven was. Tot zover duidelijk. Maar vervolgens brandde de discussie pas echt los: Moet je als musicus het stuk nu spelen zoals het in de partituur staat of zoals het door de componist bedoeld is?
De vraag is hier, zoals zo vaak, interessanter dan het antwoord. Bepaalt de componist wat de definitieve versie van het stuk is, of speelt de luisteraar daar ook een rol in? Natuurlijk hebben twintigste eeuwse vrijdenkende componisten als John Cage die kwestie al tal van keren aangekaart, maar op de één of andere wijze blijft een groot deel van het publiek — en de musici — de componist toch als almachtige autoriteit zien als het om zijn werk gaat.
Niet precies hetzelfde, maar overeenkomstig, is de behoefte bij luisteraars en toeschouwers om van kunstenaars antwoorden te verwachten, terwijl die doorgaans alleen maar vragen stellen. En daarmee ben ik weer terug bij Yorke. Dat bleek ook weer eens uit het interview dat Tom Engelshoven met de Brit had in het februarinummer van Oor (1) — een erg goed interview overigens; wat dat betreft is Tom zo ongeveer de laatste der Mohikanen bij het blad.
In de meeste van het handvol interviews met Yorke dat ik las naar aanleiding van het Atoms for Peace album, wordt niet eens op de betekenis van de muziek ingegaan — alleen op zaken als of er een tournee komt en hoe het is om met Flea te werken. Engelshoven doet serieuze pogingen om zowel de betekenis van de muziek te doorgronden als om het proces van de totstandkoming ervan te analyseren en vangt eigenlijk bij allebei bot. Yorke is nu eenmaal geen componist zoals zijn bandgenoot bij Radiohead, Jonny Greenwood, die volgens een heel concrete, op muzikale principes gebaseerde methode werkt. En ook de lijn van de songs op het ‘Amok’-album naar het bij openbare gelegenheden regelmatig geuite maatschappelijke en politieke engagement blijkt bepaald grillig.
Maar juist daardoor geeft Atoms for Peace weer een mooi inzicht in hoe kunst — succesvolle kunst! — werkt. De groep ontstond toe Thom Yorke enkele jaren geleden muzikanten bijeen bracht om zijn album ‘The Eraser’ live te brengen. Met die band — Flea op bas, Radioheadproducer Nigel Godrich op klavieren en gitaar, sessie-routinier Joey Waronker op drums en Red Hot Chili Pepper-sidekick Mauro Refosco als percussionist — besloot hij drie dagen te gaan ‘jammen’ in een studio in Los Angeles, op basis van een handvol, naar eigen zeggen minimale, ritmische schetsen.
Met de resultaten van die jams sloegen de Radiohead zanger en Godrich — die samen onmiskenbaar de basis van Atoms for Peace vormen — in Engeland aan het knippen, plakken, schuiven en bouwen. Dat was in feite pas het moment dat de songs ontstonden. Het moment dat de muziek ‘betekenis’ kreeg.
Het boeiende is dat vervolgens voor de tournee dezelfde, in de Britse studio ontstane muziek, nogmaals een transformatie ondergaat als de muzikanten de op de computer gemonteerde partijen weer moeten overnemen. Alsof je iemand vraagt spontaan een serie woorden op te schrijven; die woorden vervolgens herschikt tot jouw gedicht of verhaal en die eerste persoon nog eens vraagt om dat gedicht of verhaal mooi in het eigen handschrift over te schrijven.
Maar even terug naar het album, ‘Amok’. Thom Yorke heeft zich laten sturen door het proces, zo blijkt ook heel duidelijk uit het interview met Engelshoven. ‘Go with the flow’. Uit de jams kwamen stromen muziek. En stromen woorden. Het moment dat Yorke — met Godrich — de fragmenten en woorden ordende ontstond de betekenis, die ook weer alles te maken had met Yorkes beleving van dat moment.
Zo gaat dat natuurlijk vaak. Soms is die beleving probleemloos te duiden: A. F. Th. Van der Heijden of P.F. Thomése die een boek schrijven naar aanleiding van een plotseling overleden kind. Zoals natuurlijk ook Claptons ‘Tears in Heaven’ ontstond. Legio zijn de getoonzette belevingen van een relatiebreuk — van Dylans ‘Blood on the Tracks’ tot Marvin Gayes ‘Hear, my Dear’ — die vaak een creatieve piek blijken op te roepen.
Bij Yorke niet van dergelijke ontboezemingen. Zijn teksten, en ook zijn muziek trouwens, verraden veel meer het zoeken van zijn weg in een verwarrende wereld. Zoals het tot stand komen van ‘Amok’ ook al aantoont probeert hij op zijn eigen wijze orde aan te brengen in de grote chaos. Niet door antwoorden te geven maar door nauwgezette vragen te stellen. En hij zoekt naar overeenkomsten, overlappingen, iets wat mensen bindt. Het liefst over barrières van klasse, taal of cultuur heen. Zoals dansen.
Samen met Neil Young was Yorkes Radiohead tot nu toe de enige band in de grote ZiggoDome die het publiek niet een hapklaar ‘feest der herkenning’ bood, maar de luisteraar echt liet ‘werken’. Hoe verschillend onderling ook, zowel bij de complexe avant-rock van Radiohead als bij de gitaar-expedities van Young namen de muzikanten hun publiek mee op een ontdekkingstocht, wat bij sommigen — recensenten en bezoekers — ook voor verwarring of zelfs verontwaardiging zorgde.
Met Atoms for Peace doet Yorke dat ook, maar weer anders. De complexe muziek van ‘Amok’ — en trouwens ook die van Yorke’s soloplaat ‘The Eraser’ — krijgt in de Heineken Music Hall een extra dimensie door de transformatie naar de live-band met de drie Californiërs op bas en percussie. En het is de schijnbare nonchalance waarmee Flea, Waronker en Refosco de struikelritmes spelen, die het concert bijzonder maakt. En een feest.
Dat laatste is behalve bij de wild dansende Yorke vooral goed zichtbaar bij Flea, die zich met Atoms for Peace zondermeer funkiër en avontuurlijker kan uitleven dan tegenwoordig bij zijn eigen band Red Hot Chili Peppers. De twee hebben zichtbaar ontzettend veel plezier. Zij zijn natuurlijk ook de twee musici met de meeste podiumervaring in de groep en doorgaans gewend om in nog aanzienlijk grotere hallen te spelen dan de HMH.
En de aanstekelijke dansbaarheid zorgt er weer voor dat de onverwachte muzikale wendingen zich veel beter laten behappen. De avant-garde is bij Atoms for Peace live simpel gezegd minder ‘streng’ dan op het album. Opeens heeft ‘Amok’ ook niet meer die dreigende en gewelddadige, van oorsprong Maleise betekenis — waarin Engelshoven Yorke in het eerder genoemde Oor-interview mee confronteerde — maar wordt het het ravotten van jonge katjes, zoals beschreven en getekend in een (kinder)boek van Dr. Seuss, waar de zanger de titel aan ontleende.
De groep begint in de HMH met ‘Before your very Eyes..’ en de regels ‘Look out of your window; what is passing you by?’ En in de toegift, in het nummer ‘Atoms for Peace’ zingt Yorke ‘I want you to get out and make it work’. Hij geeft geen kant en klare oplossingen. Hij zegt gewoon ‘Vooruit, ga de wijde wereld in en doe iets!’ Daar is geen partituur voor nodig. En je kunt er ook nog bij dansen, net als Yorke zelf.
Peter Bruyn
Foto’s Paul Bergen
Gezien: Zo 7 juli 2013, Heineken Music Hall, Amsterdam
Noten:
1 — Tom Engelshoven; Atoms for Peace, Het machteloze zoeken van Thom Yorke. Oor (2013) #02
Originally published at frnkfrt.net on July 8, 2013.
