Border Sessions 2013: Tussen techno-snack zapfeestje en old school nuance
,,Het gaat in de discussie over technologie om mee dan alleen risicoanalyse,’’ zei Tsjalling Swierstra, hoogleraar filosofie in Maastricht en specialist in het filosofisch en ethisch benaderen van de technologie, tijdens Border Sessions 2013. Technische ontwikkelingen beïnvloeden de samenleving vaak subtieler en breder dan je denkt, voegde hij er aan toe. En die ontwikkeling gaat ook altijd anders dan je in eerste instantie verwacht. ,,Kijk maar naar de mobiele telefoon. Die zou zoveel vrijheid brengen, maar is vooral een ‘gadget’ gebleken.’’
Swierstra is één van de deelnemers aan het door het Rathenau Intstituut — de inhoudelijke ‘partner’ van Border Sessions — georganiseerde ‘speed debate’, onder de titel ‘Capturing Technology’. Het debat waarmee het middagprogramma van de conferentie geopend wordt ontpopt zich als één van de hoogtepunten van de dag. Het heeft, zij het relatief, precies die drie elementen die het merendeel van het programma ontbeert: Er is tijd om wat de diepte in te gaan, er worden nadrukkelijke verbanden gelegd met de samenleving en er is ruimte voor discussie.
Hoewel, ‘conferentie’? Border Sessions wordt, net als Crossing Border, gepresenteerd als ‘festival’. Vorig jaar, de eerste editie (1), nog als festival voor of over Techonoly & Society. Ditmaal, in 2013, nadrukkelijk als ‘International Technology Festival’. Een subtiel, maar niet mis te verstaan verschil. Alsof het niet teveel over ‘society’ mag gaan. Want zodra je de maatschappelijke impact van technologie er al te nadrukkelijk bij haalt, kom je al snel in politiek vaarwater. En politiek lijkt iets waar in deze tijd van schaarser wordende subsidiestromen en beoordeeld worden op het aantal ‘likes’ dat je scoort, steeds minder mensen de vingers aan willen branden.
Vergeleken met vorig jaar blijkt Border Sessions 2013 — althans in eerste instantie — ook meer een combinatie van een technologiebeurs en een TED-conferentie. Dat wil zeggen dat in de foyer van het Theater aan het Spui ruim een dozijn
Model van aanbasis, gebouwd met behulp van 3D-printing
jonge technologen hun project mogen presenteren en uitleggen aan de voorbij wandelende bezoekers, terwijl een aanzienlijk deel van de sprekers zich moet beperken tot twintig minuten — twee meer dan bij TED — en er in de meeste gevallen geen ruimte is voor vragen of discussie. Zo praat de psycholoog Matthijs Pontier (2) over emotioneel gevoelige apps en robots. Zo presenteren medewerkers van het European Space Agency samen met een architect hun plannen voor een basis op de maan waarbij gebruik gemaakt kan worden van 3D printing (3). Zo vertelt een Zwitserse arts over de mogelijkheden van een bank voor persoonlijke gezondheidsdata (4) en houdt de Noor Joakim Hauge een peptalk over het Sahara Forest Project (5), het energieneutrale irrigatieplan voor woestijngebieden waar hij zijn ziel en zaligheid aan verbonden heeft.
Wie een beetje over het web surft ziet snel genoeg dat de meeste van deze sprekers exact hetzelfde verhaaltje ook voortdurend op TED- en vergelijkbare conferenties afdraait. Je knikt eens als luisteraar, zegt in het beste geval dat het inspirerend is, en gaat weer over tot de orde van de dag. Dat is ook wat de TED-conferenties zo vrijblijvend maakt. Projecten, passies en plannen gaan pas echt leven als de makers ervan inhoudelijk doorgezaagd, gewogen en binnenstebuiten gekeerd worden. Het liefst door mensen die ook specialist zijn op het betreffende terrein. En het liefst langdurig. Blijven ze dan overeind, dan krijgt hun boodschap impact.
Border Sessions zelf onderstreept dat met een handvol programmaonderdelen. Om te beginnen met het hiervoor reeds genoemde, door het Rathenau Instituut (6) geïnitieerde ‘speed debate’. Niet zo vreemd, want dat instituut heeft juist tot taak om het debat over wetenschap, technologie en samenleving levend en op niveau te houden. En als je dat wilt is
een uurtje voor twee onderwerpen natuurlijk nog erg kort. Maar het blijkt in ieder geval genoeg om beide items — synthetische biologie, vooral bekend door de genetische modificatie, en ‘e-coaching’, zeg maar een app die je gedrag kan sturen of minstens adviseren — van verschillende kanten te belichten. Zonder nu op de details in te gaan, blijkt het met name hoogleraar Tsjalling Swierstra een aangenaam nuancerende inbreng heeft. Maar niet alleen hij. Ook Rob Nijhoff, medewerker van het wetenschappelijk bureau van de Christen Unie biedt een eigen invalshoek.
Wat het uurtje ‘speed debate’ echter vooral oplevert, is dat de twee of drie vragen waarmee de sessie begon zijn uitgewaaierd tot een veelvoud daarvan. Een compleet spectrum aan aspecten die om studie en discussie vragen. Het is natuurlijk lekker om in een puntige ‘TED-pitch’ van een kwartiertje en zonder tegengas je punt te scoren, maar het inzicht dat het zelden om zwart-witkwesties gaat, maar vrijwel altijd om een vaag verloop van grijs, leert je wel meer over de realiteit.
Paul Collier
Het hoeft trouwens niet per se een debat te zijn. Een goed interview met een geïnformeerde en kritische ondervrager kan hetzelfde effect hebben. Dat toont Volkskrantjournalist Fokke Obbema, die de Britse hoogleraar economie en ‘armoedespecialist’ Paul Collier doorzaagt over zijn recente boek ‘Exodus: How Migration is Shaping our World’ (7). Niet alleen is er nèt wat meer tijd — een half uur — maar ook voorkomt Obbema dat de Brit een promotiebabbel voor zijn boek afdraait. Hij trekt het gesprek naar de actualiteit — Griekenland, Lampedusa — maar laat Collier langs die weg ook uitkomen bij de voor velen ‘politiek incorrecte’ conclusie dat de Europese grenzen wellicht hermetischer gesloten moeten worden dan nu het geval is.
Juist door de samenspraak met de interviewer prikkelt het verhaal van Collier méér dan wanneer de econoom een kwartiertje voor de vuist weg had gepraat. Daarbij gaat het niet om de competitie, niet om wie het debat ‘wint’, maar om de noodzaak om scherp — of zeg maar ‘urgent’ — te blijven, omdat je met een kritische gesprekspartner te maken hebt. Een gesprekspartner die méér ingevoerd is dan een vragen stellende congresganger in de zaal — uitzonderingen daargelaten, natuurlijk.
Wat dat betreft hinkt Border Sessions 2013 toch nog op twee gedachten. Enerzijds de ‘hippe’ zapformule van TED en flitsende audiovisuele presentaties zonder ruimte voor verdieping. En daar tussendoor toch een handvol sessies die genuanceerder zijn. ‘Old School’ ook vaak. Maar die tegelijk langer door je hoofd blijven spelen. Wat dat betreft was er met de afsluitende Duitse ‘anti beeldscherm provocateur’ Manfred Spitzer een boeiende polemist in huis gehaald. Net als Andrew Keen vorig jaar, mocht Spitzer de rol van ‘ technologiecriticus’ spelen. Maar vergeleken met Keen deed de Duitser dat zowel genuanceerder als gefundeerder.
Psychiater en psycholoog Spitzer, auteur van het door velen bekritiseerde boek ‘Digitale dementie; Hoe wij ons Verstand kapot maken’ (8) — over de ‘verdomming’ van de jeugd door het voortdurend bezig zijn met pc, laptop, tablet, games en smartphone — is de enige tijdens deze Border Sessions 2013 die serieus met kritische vragen uit de zaal te maken krijgt en daar ook op in gaat. Hij is niet anders gewend, zegt hij. En inderdaad scheurt hij keer op keer behoorlijk kort door de bocht met zijn argumentatie. Tegelijk blijkt uit die discussie, dat zijn standpunt een stuk genuanceerder is dan bijvoorbeeld zijn belangrijkste opponent in Nederland, Maurice de Hondt — initiatiefnemer van de zogenaamde ‘Steve Jobs-scholen — betoogt (9). Spitzer zegt nadrukkelijk geen tegenstander van laptops of internet te zijn. Hij is, naar eigen zeggen, juist een fanatiek gebruiker. Zijn kritiek betreft alleen — zo beweert hij althans met klem — de gigantische hoeveelheid verslavende rommel die middels de digitale media over volgens onderzoek vele uren per dag aan het scherm gekluisterde jongeren wordt uitgestort.
Op de vraag van interviewer Chris van der Meulen of zijn boek ook als e-book verkrijgbaar is — en dus van zo’n vermaledijd schermpje gelezen kan worden, antwoordt Spitzer zonder aarzelen ‘Uiteraard!’. Niets mis met e-readers, wat hem betreft. Een goed boek blijft een goed boek, hoe of waar je het ook leest. Maar, kan hij niet nalaten om daar aan toe te voegen, je moet er voor waken dat het niet weer zo’n tekst met daarin allerlei ‘doorklikbare’ links wordt. Voor je het weet zit je via een toelichtende tekst en een volgende referentie, via nog een link en nog een, gewoon weer op Facebook. Vakantiefoto’s van je vrienden en de jonge katjes van de buurvrouw bekijken, dus. Dan slaat de verdomming weer genadeloos toe.
Peter Bruyn
Border Sessions 2013, do 14 november 2013, Theater aan het Spui, Den Haag.
Website Border Sessions 2013
Noten:
1 — Border Sessions 2012 op Frnkfrt: Border Sessions: Het circus van zingeving en 21e eeuws gemaksdenken
2 — Mathijs Pontier
3 — Multi-dome lunar base being constructed, based on the 3D printing concept.
4 — Daten und Gesundheit
5 — Sahara Forest Project
6 — Rathenau Instituut
7 — Paul Collins — ‘Exodus: How Migration is Shaping our World’ (Allen Lane Books, 2013)
Nederlandse vertaling: Exodus; hoe migratie ons leven veranderd. (Unieboek uitg. Het Spectrum, 2013)
8 — Manfred Spitzer — Digitale Dementie; Hoe wij ons Verstand kapot maken (Uitg. Atlas Contact, 2013)
9 — Maurice de Hondt op The Post Online, 25 juni 2013: ‘Anti-iPad-psychiater Manfred Spitzer is een dwaallicht’
Originally published at frnkfrt.net on November 15, 2013.
