De beste erwtensoep ter wereld — Berlijns Dagboek 15

De vloerinstallatie van Max Eastley blijkt weer gerepareerd, als ik op zaterdagmiddag besluit om nogmaals even bij de daadgalerie in de Oranienstrasse te gaan kijken. ’12 Stones’ heet het ding en is ruim veertig jaar geleden voor het eerst door de Engelsman getoond. Op een bodem van zand is een cirkel van twaalf stenen (uit Wales!) gelegd met een diameter van ongeveer drie meter. De onderlinge afstanden, van steen tot steen variëren wat. Als een beetje ‘slordige klok’ dus. Vanuit een motortje in het centrum van de cirkel draait een soort hengeltje rond dat een stukje metaal aan een touwtje voortsleept, precies over de stenen. Een fascinerend geluid.

Max Eastley — 12 Stones

Ik ben op weg naar de Lichtblick-kino in Panzlauer Berg, met een tussenstop in het hart van de stad, waar de Hanf Parade (1) plaatsvind. Ik had er nooit van gehoord — vrijdagmiddag zag ik in Kreuzberg de postertjes hangen. De Love Parade is alweer meer dan tien jaar verleden tijd. Gay Pride en de Canal Parade zijn typisch Amsterdamse fenomenen. En bij deze Hennep Parade stel ik mij een paar honderd alternativo’s met een spandoek en een joint voor.

Wat kan een mens zich vergissen? Als ik bij het kruispunt Unter den Linden / Friedrichstrasse ben, zie ik de stoet aankomen, voorafgegaan door politieauto’s met zwaailichten. Tienduizenden mensen. Sommigen bont uitgedost, anderen onopvallend. Sommigen uitdragend dat een tevreden roker geen onruststoker is. Anderen benadrukken de medische verdiensten van een joint bij bepaalde chronische aandoeningen. En er zijn auto’s met muziek.

Opeens een bekend gezicht: De Haarlemse reggae-DJ Tjarda van het Nederlandse Shamba Lion Soundsystem (2) is met een heel clubje naar Berlijn gekomen. Hij ziet mij, groet en duwt mij een flyer in handen. ,,We geven een feestje vanavond, kom je ook? Ik zet je op de gastenlijst.’’

,,Hoe laat begint het? Want ik heb al concertplannen,’’ antwoord ik.

,,Oh, pas na elven,’’ reageert Tjarda en ik weet dat het dan nog wel heel wat later zal zijn.

Zaterdag 15:30 uur

Een half uurtje later ben ik bij de Lichtblick-Kino (3) in de Kastanien Allee, een van de leukste alternatieve filmhuisjes van Berlijn. Pakweg dertig stoelen. En traditiegetrouw vertonen ze er wekelijks nog typisch Berlijnse films als ‘Der Himmel uber Berlin’ of ‘Berlin Alexanderplatz’, terwijl iedere zaterdag om middernacht steevast ‘Casablanca’ op het programma staat.

Maar ik kom voor ‘Beuys’ (4), de nieuwe docu van Andres Veiel over de belangrijkste Duitse kunstenaar van de twintigste eeuw. De film begint om half vijf, ik ben ruim drie kwartier te vroeg. Tijd dus voor koffie bij het kollektief café Morgenrot (5) dat touwens ook het punkpodium Kastanienkeller (6) herbergt waar ik afgelopen voorjaar nog was, maar dat is weer een heel ander verhaal.

Het mooie van Veiels film is dat er nergens een ‘belerende bezorger’ aan het woord komt. De hele docu is een collage van beelden, geluids- en filmfragmenten van Beuys zelf, afgewisseld met hele korte interview-snippers met mensen uit zijn omgeving. Deze nieuw gefilmde stukken zijn eigenlijk ver in de minderheid.

Het is dus Beuys zelf die zijn eigen verhaal vertelt, voortdurend hamerend op de taak van de kunstenaar die — en hier parafraseert hij Picasso — de wereld niet moet decoreren, maar veranderen. Ook Beuys beroemde en vaak misverstane uitspraak ‘Jeder Mensch ist eind Künstler’ komt uitgebreid aan bod. Hij benadrukt dat niet ieder mens een dichter, schilder of componist is, dat zijn ambachten waarop je hard moet studeren. Maar net als de kunstenaar heeft in zijn visie ieder mens de taak om zijn of haar creativiteit in te zetten voor een betere wereld.

Ik had het nodige van en over Beuys gelezen en nogal wat van — wat overgebleven is van — zijn werk gezien. Maar ik had er nooit bij stilgestaan dat de kunstenaar zo grappig kon zijn als deze film toont. En evenmin dat hij politiek zo radicaal was. Dat maakt wat mij betreft de vele negatieve reacties op de documenta 14 nog raadselachtiger (7). Juist omdat geen kunstenaar zo verbonden is geweest met de vijfjaarlijkse kunstmanifestatie in Kassel als Beuys. En juist veel van de meest ‘Beuysiaanse’ werken aldaar bestookt werden met kritiek.

Zaterdag 18:30 uur

Ik fiets van Penzlauer Berg naar het zuidelijke deel van Neuköln, nabij Tempelhof. Toch een drie kwartier onderweg, maar het weer is goed en het is altijd mooi om te zien hoe het karakter van een stad van wijk tot wijk verandert. Mijn doel is Sowieso, een van de leukste een zonder meer meest integere impro-jazzpodia in Berlijn.

Sowieso (8) is in de Wiesestrasse, parallel aan de drukke Hermannstrasse met z’n dönerrestaurants, Turkse supermarkten en sportcafé’s. De club, gevestigd in een voormalig winkelpandje, wat het een huiskamersfeer geeft, en wordt al jaren draaiende gehouden door de Nederlander Marc van der Kamp. Hij is echter met vakantie. Maar Sowieso gaat ook in augustus gewoon door met een vervangster en een tropenrooster.

Vanavond spelen cellist Tristan Honsinger — bekend van het ICP-orchestra — de Duitse trompetpionier Axel Dörner en de in Berlijn wonende Mexicaanse vibrafonist en percussionist Emilio Gordoa. Er zijn een kleine twintig bezoekers op afgekomen en de entreeprijs naar de beste Berlijnse traditie variabel, naar keuze en draagkracht.

V.l.n.r. Dörner, Honsinger en Gordoa

Honsinger neemt het initiatief, provocerend krassend over de snaren. De twee anderen krassen probleemloos mee. Al spoedig laten de drie echter steeds meer melodie in de muziek sluipen, om uiteindelijk bij een warme drone uit te komen.
Dan begint de cellist te zingen over de beste erwtensoep ter wereld. ‘The best pea soup in the world’. Opeens wordt het echt een song, een lied, met een prachtige melodie. En — verrassend — Dörner blijkt ook veel melodieuzer te kunnen spelen dan ik altijd gedacht had. Meestal rommelt hij vooral wat met valse lucht. In de tweede set neemt het theatrale aspect nog toe — Honsinger en Dörner verstoppen zich om beurten achter het podiumgordijn. Dat is voor de Mexicaan Gordoa wat lastiger — hij staat min of meer gevangen achter zijn vibrafoon. Maar hij speelt wel opvallend goed.

Rond elven is het trio uitgespeeld. Mijn volgende doel is een benefietfestival in noisecafé Loophole (9), vijfhonderd meter verderop in Neuköln. Volgens de website zou het om half tien beginnen. Maar er staan negen concerten vermeld, dus dat is ongetwijfeld nog bezig. Sterker nog, als ik tien minuten later het kale, onttakelde pandje binnen stap is het nog niet eens begonnen. Ook hier een vrijwillige bijdrage naar draagkracht. De eerste ruimte na binnenkomst is de bar — waar op een oude leren bank de DJ-zit met zijn laptop voor zich — aan sommige ambachtelijke ontwikkelingen kan ik maar moeilijk wennen.

Het concertzaaltje is in de volgende kamer — amper vier bij vier meter en met een dik gordijn in de deuropening ter isolatie. Het publiek — enkele tientallen mensen — is vriendelijk, de mensen achter de bar zijn dat ook. De voertaal is -zoals overal in alternatief Berlijn — Engels. Duits is ver in de minderheid.

Angelic Sintesis

Om half twaalf begint het programma eindelijk met Angelic Sintesis (10), een vrouw achter een tafel elektronische apparatuur. Geluidslaag op geluidslaag stapelend met tegen de achterwand videobeelden. Soms zingt ze ook wat, maar dat is amper verstaanbaar. Een optreden van een minuut of twintig dat beslist niet tegen valt.

Daarna twee vrouwen en een man. De laatste heeft een baard, een hoedje en dikke brilleglazen. Het trio, waarvan de naam mij ontschoten is, neemt de term ‘noise’ letterlijk en produceert al knoppen draaiend een ongelofelijke herrie, waarbij met name de man in het gezelschap op een bijna Catweazle-achtige wijze in het rond springt.

Het derde concert van de avond is van een andere orde. Du Champ (11) is de artiestennaam van een in Berlijn wonende Italiaanse — alweer een vrouw — die subtiele drones speelt. Maar aanzienlijk muzikaler dan gebruikelijk in het genre. Als ik haar na afloop spreek vertelt ze afgelopen voorjaar ook in Nederland getourd te hebben. Ondermeer in de Ruimte in Amsterdan, Worm in Rotterdam en Moira in Utrecht. Helemaal gemist.

Het is inmiddels over enen. Nog zes concerten te gaan in Loophole, maar ik heb het plaatje nu wel voor ogen. En eigenlijk wil ik ook nog wel heel even bij het reggaefeestje van Tjarda kijken. Bij het verlaten van Loophole raak ik aan de praat meet de jongen die de club coördineert. Hij vertelt over de plotselinge huurverhoging met 300% die voor Loophole onbetaalbaar is. De vloek van de gentrificatie die overal toeslaat in Berlijn — nu ook al in Neuköln — zodat spannende en creatieve initiatieven naar de steeds verder van het centrum verwijderde rafelranden van de stad gedrongen worden.

De benefiet is niet bedoeld om de huurverhoging te betalen — daartoe zijn die paarhonderd euro die vanavond ingezameld worden niet toereikend. Maar wellicht is het net genoeg om een goede advocaat in te kunnen schakelen om de huurverhoging aan te vechten.

Zondag 01:30 uur

Het reggaefeestje met Shamba Lion Sound System is weliswaar niet helemaal aan de andere kant van de stad, maar toch wel een klein half uurtje fietsen — op een industriegebiedje op de grens van Lichtenberg en Friedrichhain, precies in de driehoek tussen drie spoorlijnen. Kulturhaus Kili (12). Als ik het gevonden heb en meld dat ik op de gastenlijst sta, krijg ik te horen dat er geen gastenlijst is. Tja, ik had eigenlijk ook niet anders verwacht. Ik betaal de paar euro entree, ga de zaal in waar een stuk of veertig mensen dansen op loodzware dub uit torenhoge speakers. Terwijl ik mijn broekspijpen rond mijn kuiten voel trillen bestel ik bier. Even later, onderweg naar het toilet, kom ik in de gang Tjarda tegen. Duizendmaal excuses wat die gastenlijst betreft, natuurlijk. Hij vertelt dat ze hier al een paar jaar met de Hanf Parade een feestje geven. En we hebben het over Haarlem — hoe kan het ook anders als je in Berlijn een Haarlemmer tegen komt. Hoe jammer het is dat de Spaarnestad absoluut geen scene voor een reggaesundsystem heeft. Behalve dan het Houtfestival, waar ze eens met heel veel plezier gestaan hebben. Het wordt later. Tegen vieren fiets ik via de Revaler Strasse en Waschauerstrasse weer richting Kreuzberg terug. Nog altijd druk op straat.

Zondag 13:00 uur

Op de koffie bij Daniëlle De Piciotto en Alexander Hacke in hun mooie, lichte studio in het Noord-Berlijnse Wedding. We hebben het over het veranderende Europa. Hoe Nederland ooit voor andere landen het toonbeeld was van progressiviteit, Maar dat inmiddels niet meer is. Over hoe Danelle en Alex een jaar of zeven geleden Berlijn verlieten, teleurgesteld door de toenemende commercialisering, om er vervolgens achter te komen dat dat elders niet anders is. We hebben het over yoga, over yuppen en over noise. En we praten over hun album ‘Perseverantia’, maar daarover binnenkort meer in Het Parool.

Als we ruim een uur hebben zitten praten gaat plots de deur open en komt David Eugene Edwards van Wovenhand binnen. Hij blijkt in Berlijn om in Hacke’s studio een nieuw album op te nemen. We schudden handen, nemen afscheid. Lieve mensen.

Ik besluit met een omtrekkende beweging rond het centrum richting Friedrichshain terug te fietsen. Een beetje parallel aan de S-bahn lijnen 41/42, voor wie de stad kent. Het is prachtig weer. Op het kruispunt Frankfruter Allee en Warchauer strasse, waar je mooi zicht hebt op de fraaiste architectuur uit de DDR-jaren — brunch ik met een Bauernommelet. Een late brunch, ik heb geen haast.

Het is drie uur geweest als ik bij XB Liebig (13) aanbel, een paar honderd meter verderop in de Liebigstrasse. De deur is doorgaans gesloten, omdat het een opvanghuis betreft en men wil voorkomen dat iedereen in en uitloopt. Maar de sfeer is extreem vriendelijk. Een grote voorkamer op de begane grond is gestript tot een bar en theaterruimte. Boven de bar een bord dat racisme, seksisme en andere vormen van onbeschoft gedrag niet getolereerd worden. En een vriendelijk verzoek om niet te fotograferen — ook om de kwetsbare bewoners te beschermen. Maar verder is de sfeer extreem open. Vrouwen zwaaien hier de scepter. Gratis eten en muffins op de bar, omdat het vandaag precies twee jaar geleden is dat de maandelijkse zondagmiddagsalon begon.

Ik had er al eerder over gelezen, maar was nog nooit in de gelegenheid er eens naartoe te gaan. Nu dus wel.

Stel je geen volle zaal voor: Het publiek loopt in en uit. Veel huisgenoten, veel buurtgenoten, veel vrienden, peuters, babies. Opvallend veel Italianen, ook op het programma. Voortdurend zijn er tussen de tien en twintig mensen aanwezig.

Tatsumi Ryusui

Ik zie een duo met accordeon en ukelele: Marilyn and James. Ik zie en hoor een fantastisch goede ‘gitaardroner’ — op z’n hurken zittend, met zijn rug naar de toehoorders: Tatsumi Ryusui (14). Ik zie een Italiaanse singersongwriter , Irene Graziadei (15) — een achternaam waar iedereen wel mee geboren zou willen worden — met een rauw stemgeluid, waardoor de associaties met Gianna Nanini onvermijdelijk worden.

Het is Berlijn, dus het programma is een uur te laat begonnen. Het is nog niet eens halverwege als ik tegen zessen toch besluit op te stappen. Ik wil mijn Hacke/De Piciotto-verhaal schrijven en heb voor vanavond nog andere plannen.

Zondag 20:30 uur

Spectrum (16) is het belangrijkste Berlijnse podium voor nieuwe elektronische muziek. Ook al een gedeeltelijk Nederlands initiatief, trouwens, want mede-opgericht door de Utrechtse Lieke Ploeger. Als ik vijf voor half negen bij het pand in de Bürknerstrasse, op de grens tussen Kreuzberg en Neuköln aankom, zit en staat iedereen nog rustig meet een drankje buiten. Kortom voldoende tijd voor een snel pizzapuntje op de Kottbusser Damm om de hoek, want eten is er nog niet van gekomen vanavond.

Als ik tien minuten later terug ben, wordt er nog steeds geen aanstalten gemaakt om te beginnen, Ik zal nooit wennen aan de vage aanvangstijden in Berlijn, denk ik. Maar enfin, om kwart over negen is het toch zover. De pakweg dertig bezoekers in het bijzondere, vijf meter hoge concertzaaltje van Spectrum zien eerst een audiovisuele performance van Federico Foderaro (17) — geluid en beeld digitaal gekoppeld — en vervolgens een presentatie van RASK collective (18), waar geluid via sensoren wordt gekoppeld aan beweging. In feite is het zo’n beetje wat Michael Waizsvis in ons land decennia geleden reeds deed, maar tegenwoordig gebeurt dit ongetwijfeld via meer geavanceerde technieken. Wat dat betreft wordt het wiel telkens opnieuw uitgevonden.

Artistiek heeft het nog niet zoveel om het lijf. Maar tijdens een vragen-forumpje na afloop — de performance zelf duurt amper een kwartiertje — leggen de makers uit dat ze nog in de fase verkeren van het optimaliseren van de apparatuur.

Om tien uur sta ik weer buiten. Geen plannen voor wilde en late feesten deze zondagavond. Wel nog even een van de beste falafels van mijn leven gegeten bij een Libanees in de Falckensteinstrasse. En vooruit, nog een biertje bij Wendel in de Schlesische Strasse. Omdat ze daar van die lekkere leunstoelen hebben. Kaartjes schrijven. Zonder mij was de Deutsche Post al lang failliet.

Peter Bruyn

Noten:

1. Website Hanf Parade
2. Facebook Shamba Lion Soundsystem
3. Website Lichtblick-Kino
4. Bekijk hier de trailer van ‘Beuys’ van Andres Veiel
5. Website Cafe Morgenrot
6. Facebook Kastanienkeller
7. Lees: Peter Bruyn — documenta 14: het paradigma uitgedaagd
8. Website Sowieso
9. Facebook Loophole
10. Angelic Sintesis op Soundcloud
11. Website DuChamp
12. Website Kulturhaus Kili
13. Website XB Liebig
14. Tatsumi Ryusui op Bandcamp
15. Irene Graziadei op Bandcamp
16. Website Spectrum
17. Website Federico Foderaro
18. Facebook RASK collective

Lees ook de eerder verschenen Berlijnse dagboeken:

— “Het experiment is hier de mainstream” — Berlijns dagboek 1
— De Neubauten-bedevaart: Oudere mannen en hun nostalgie — Berlijns Dagboek 2
— Zweten in de Raster-Noton sauna — Berlijns Dagboek 3
— Microtonaal in de koeienstal — Berlijns Dagboek 4
— Bier met Blixa (hij betaalt) — Berlijns Dagboek 5 (slot)
— Neubauten Karaoke — Berlijns Dagboek 6
— Adidas, Bild en travestie — Berlijns Dagboek 7
— Camera macht alles wieder Neu! — Berlijns Dagboek 8
— SO36 van Kippenberger tot Stiff Little Nu — Berlijns Dagboek 9
— ‘Nick Cave speelt Hans Teeuwen die Nick Cave speelt’ — Berlijns Dagboek 10
— Een gitaarheld op Crocs en de geest van Franz Biberkopf — Berlijns Dagboek 11
-Improvisationen und Zitronen — Berlijns Dagboek 12

-De WC-rol van zenmeester Theuerkauf — Berlijns Dagboek 13

-Max Eastley en Bei Ruth — Berlijns Dagboek 14