Ha ha hoger en la la lager: Poeh poeh Popcorn!

Wat prikkelde waren een aantal zinnen in het programmaboek van het Holland Festival. Om te beginnen al de titel van het concert: Popcorn. En ook de ondertitel: Spannende kruisbestuiving van nieuwe muziek en popmuziek. Er wordt ‘een brug geslagen’ staat even verderop. En als klap op de vuurpijl: Een kruisbestuivend concert waarin de grenzen tussen hoge en lage culturen verdwijnen. Welnu, dat was het dus niet.

Maar eerst een paar alinea’s over wat Popcorn, afgelopen vrijdag in het Amsterdamse Bimhuis, wel was. Want er werd weldegelijk boeiende muziek gemaakt.
Het concept: Uitgangspunt waren zeven songs van respectievelijk Nick Cave, Björk, Daan, Jimi Hendrix, The Cardiacs, Tom Waits en Cindy Lauper. De Belgische rockmuzikant Peter Vermeersch, bekend van ondermeer X-Legged Sally en Flat Earth Society, had ieder van de liedjes van een nieuw arrangement voorzien. Daarnaast waren zeven Belgische en Nederlandse componisten uitgenodigd om een nieuw stuk te schrijven waarbij ze zich zouden laten inspireren door één van die zeven songs. En al die muziek werd vervolgens uitgevoerd door het vier gitaristen omvattende ensemble Zwerm, aangevuld met een violiste, slagwerker en de zanger van de Vlaamse groep Dez Mona, Gregory Frateur. Een behoorlijk ‘rock-georiënteerde line-up dus.
Een interessant uitgangspunt. Niks mis mee. Hoe dat vervolgens uitpakt is een tweede, maar omdat je daar nieuwsgierig naar bent ga je natuurlijk naar zo’n concert.

Het was vrijdag in het Bimhuis niet altijd even duidelijk welke nieuwe compositie nou door welk liedje geïnspireerd was. Maar dat is eigenlijk ook niet zo belangrijk. In ieder geval ging het concert voor menigeen nogal onverwacht van start met een stuk van Stefan Prins dat louter een gevecht met een dozijn effectapparatuur bleek. Uitdagend. En ja, er echode inderdaad wel iets van Björks ‘Hidden Place’ in door.
Van Daan Janssens kwam een ragfijn stuk voor viool dat rustte op een bedje van spaarzame gitaarnoten. Kwetsbaar en delicaat.
Het eerste werkelijke hoogtepunt wat de nieuwe composities betreft stond echter op naam van Hagenaar Luc Houtkamp. Zijn stuk voor vier gitaren stáát en maakt onmiddellijk nieuwsgierig naar hoe het zou klinken in de uitvoering van een postrockband als Explosions in the Sky.
Laat ik echter niet alle nieuwe stukken één voor één doornemen. Een deel is verrassend OK en een ander, kleiner, deel valt tegen. Maar het tweede werkelijke hoogtepunt — en wederom geschreven voor vier gitaren — is dat van de Amsterdammer Yannis Kyriakides en onmiskenbaar geïnspireerd door Jimi Hendrix’ ‘Crosstown Traffic’.

Yannis Kyriakides

Yannis’ compositie bestaat uit vier verschillende gitaarlijnen die ‘asymmetrisch’ langs elkaar glijden als verkeer dat met verschillende snelheden naast elkaar over een vierbaansweg voortraast. Het is muziek die van de eerste tot en met de laatste maat blijft fascineren. Vermeersch bewerking van Hendrix’ stuk is trouwens ook zeer genietbaar en origineel, zoals hij ook een verrassende bewerking van Björks ‘Hidden Place’ heeft gemaakt. Nick Cave’s ‘Mercy Seat’, ‘A little Man and a House’ van The Cardiacs en Cyndi Laupers ‘Girls just wanna have Fun’ blijven dichter bij het origineel of zijn — net als ‘Poor Edward’ van Tom Waits’ — al zo karakteristiek qua meldsie, dat er nauwelijks ‘afwijkend’ tegenaan de arrangeren valt.

Wat ‘Popcorn’ uiteindelijk oplevert zijn twee erg sterke en enkele goed beluisterbare nieuwe composities, plus een handvol covers van songs die toch ver op de alternatieve vleugel van de popmuziek zitten. En dat is dus geen kruisbestuiving tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur. Bij dat laatste denk ik eerder aan het repertoire van Gers Pardoel, Bobbejaan Schoepen, Wolter Kroes, Nick & Simon, Ben Saunders, Birdy of de Vogeltjesdans.
Nick Cave, Björk en Tom Waits zijn van zichzelf reeds ‘Holland Festival-fähig’ en hoe toegankelijk de songs van The Cardiacs ook mogen zijn, in Nederland stond het Britse theatrale rockgezelschap wel op het hyperalternatieve Tegentonen en niet op iets als Paaspop of Concert at Sea.
De termen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur zijn en blijven heikel, al zou je ze wellicht redelijk vast kunnen definiëren. ‘Populaire cultuur’ is al veel minder omstreden, maar ook breder. In het verleden heb ik op Frnkfrt.net al eens geschreven over popmuziek als de volksmuziek van deze tijd. (1) Er is volksmuziek voor kleine (niche)groepen en volksmuziek die iedereen kent. Het enige nummer in het Popcorn-programma dat voor dat laatste in aanmerking komt — en door alle cassières in alle supermarkten onmiddelijk wordt meegezongen is Laupers ‘Girls just wanne have fun’.

Maar waarom zou je die ‘hogere’ en ‘lagere’ cultuur ook zo nodig willen laten ‘kruisbestuiven’?

Guus Meeuwis

Als Louis Andriessen of Yannis Kyriakades die behoeften hadden gehad, zouden ze toch allang liedjes voor Jan Smit of Ilse DeLange hebben geschreven? Maar dat interesseert ze niet. Ze zijn met andere dingen bezig. Andere muziek. En als Guus Meeuwis graag wat ‘hogere cultuur’ bij zijn concert wenst dan weet hij Luc Houtkamp of Peter Vermeersch echt wel te vinden. Maar waarom zou hij? Afgelopen week verscheen het persbericht dat Meeuwis bij zijn aankomende ‘Groots met een zachte G’-concert in het PSV-stadion de miljoenste bezoeker verwacht. Meeuwis redt zich ook zonder ‘hogere cultuur’ wel. Laat die twee alsjeblieft naast elkaar bestaan en steun wie steun nodig heeft.
Kortom, met de muziek van het Popcorn-programma is weinig mis. Er wordt geëxperimenteerd, risico’s genomen. Soms slaagt dat, soms gaat het mis. En de bezoekers weten dat dat kan gebeuren. Mooi. Alleen de wijze waarop de avond in het programma gepresenteerd wordt riekt wel heel erg als een poging om subsidiegevers op een gevoelig plekje te strelen. Vijftien jaar geleden zei je dan dat je graag allochtonen of ‘nieuwe Nederlanders’ bij je kunst wilde betrekken, tien jaar geleden was ‘multimedia’ het sleutelwoord, en vandaag de dag mag je blijkbaar Geerts troeteltjes Henk en Ingrid niet links laten liggen en word er ‘lagere’ cultuur — Au! — bijgehaald.

Het enige dat uiteindelijk telt is de kwaliteit van de muziek — dat zullen weinigen tegenspreken. Wellicht zou het interessanter zijn om de stukken van Houtkamp en Kyriakides daarom juist in een heel andere omgeving dan deze te presenteren. Ik noem met name deze twee nieuwe composities, omdat ze zo nadrukkelijk voor een ‘rockgerelateerde’ elektrische gitaarbezetting zijn geschreven, maar vanuit de attitude van het traditionele componeren. Waarom worden ze niet gespeeld tijdens een ‘gewoon’ concert met twintigste eeuwse muziek, tussen werk van Mahler en Schönberg? Of — om het Nederlands te houden — tussen Louis Andriessen en Jacob Ter Veldhuis? Blijft dit nieuwe werk dan overeind? Dat is spannend. En belangrijk. Niet voor de hogere of de lagere cultuur, maar gewoon voor de cultuur.

Holland Festival, Popcorn. Vr 8 juni 2012, Bimhuis, Amsterdam

Noten:

1 — Pop is folkmuziek, Zea bewijst het

Meer Yannis Kyriakides op Frnkfrt: Kamermuziek terug naar de kamer?

Meer Holland Festival 2012 op Frnkfrt.net:
Song Books van John Cage: Anarchie en een geroosterde boterham
McCartney en Costello probeerden het, Greenwood en Dessner doen het
Smartlap geeft knappe ballonnenpop van My Brightest Diamond betekenis

Originally published at frnkfrt.net on June 9, 2012.