HF kiest Richter voor marketing en Feldman voor muziek
De slogan was perfect. Hij werd in diverse vormen gebezigd, maar kwam altijd neer op: ‘Luisteren naaar schilderijen; kijken naar muziek’. Voeg daarbij dat het concept was gebaseerd op een concept uit de koker van een wereldberoemd beeldend kunstenaar, Gerhard Richter, plus postmoderne toverspreuken als ‘multidisciplinair’ en ‘multimediaal’ en je hebt publicitair een perfect openingsprogramma voor het Holland Festival. Omdat het stuk in kwestie, ‘Richters Patterns’, slechts pakweg een half uurtje duurde, was daar nog het bijna vijftig jaar oude ‘Rothko Chapel’ van Morton Feldman aan toegevoegd. Een logische keuze, maar vooral ook een hele goede.
Van alle betrokkenen bij ‘Richters Patterns’ was het de naamgever Gerhard Richter die in de publiciteit vooraf de meeste aandacht trok. Niet onbegrijpelijk. Niet allen door zijn roem, maar ook omdat het hele concept nadrukkelijk is gebaseeerd op een idee van de kunstenaar, waarbij een fragment van een van zijn abstracte schilderijen uit 2016 steeds meer gefragmenteerd wordt, en tegelijk gecopieerd en herhaald tot er na een goed half uur niets meer — of minder — dan een patroon van duizenden flinterdunne horizontale lijnen resteert.
De film is gemaakt door Corrina Belz, die eerder al een bioscoopfilm over Richter maakte. De muziek wordt uitgevoerd door het Keulse Ensemble Musikfabrik, een prima orkest en een vertrouwde naam op het Holland Festival — vorig jaar waren ze nog te horen in een matig geslaagde programma rond het elektronicaduo Mouse on Mars. (1)
Marcus Schmickler
Eigenlijk is componist Marcus Schmickler de grote onbekende in dit gezelschap; althans bij het ‘klassieke’ Holland Festival publiek. Wie echter de pop- en elektronica-avantgarde een beetje volgt zal de negenenveertig jarige, klassiek opgeleide Keulse musicus en componist zeker kennen.
De meeste faam verwierf hij rond de eeuwwisseling met zijn eigenzinnige ‘postrockgroep’ Pluramon, waar zelfs ‘Twin Peaks ster’ Julee Cruise nog een tijdje deel van uitmaakte. Daarnaast maakte hij begin deze eeuw deel uit van de het grensverleggende elfkoppig improviserende, internationale elektronica-orkest MIMEO — Music In Movement Electronic Orchestra. En samen met mede-MIMEOlid en analoge synthesizer-spelerThomas Lehn vormt hij tot op de dag van vandaag een duo. Het album ‘Bart’, dat Lehn en Schmicker in 2000 maakten voor Erstwhile Records, geldt als een mijlpaal in het abstracte elektronicagenre.
Daarnaast maakt Schmickler al sinds halverwege de jaren negentig muziek voor theater, film en hoorspelen, waarmee hij zich echter minder nadrukkelijk onderscheidt dan met voornoemde projecten. Die muziek voor theater en film is primair dienstbaar en iets dergelijks kan worden gezegd van zijn muziek voor ‘Richters Patterns’.
Het is een kleurrijk geheel, letterlijk en figuurlijk. De musici zitten in de Gashouder op het Amsterdamse Westergasfabriekterrein in een grote cirkel rond het publiek. Daardoor ontstaat een akoestisch ‘surround sound’ effect zoals in moderne bioscopen. De door Schmickler geschreven fragmenten komen in golven aanrollen en ebben weer weg. Aangenaam, goed uitgevoerd en welluidend, maar niet opzienbarend. Muziek die qua sfeer meer bij Pluramon past dan bij Schmicklers elektronische improvisatiewerk.
Feldman
Dan is het stuk van Morton Feldman waarmee de avond geopend wordt wel heel andere koek. ‘Rothko Chapel uit 1971 geldt als één van Feldmans ‘Greatest Hits’. Dat zal deels te maken hebben met de ‘ideale’ lengte van pakweg een half uur — in tegenstelling tot bijvoorbeeld zijn urenlange strijkkwartetten — maar ongetwijfeld nog meer met de wijze waarop de Amerikaan de abstractie waarop hij patent lijkt te hebben, hier en daar onderrbreekt voor een enkele maat melodieus spel die de luisteraar een schijn van houvast biedt.
De titel verraadt reeds dat ook ‘Rothko Chapel’ een band met de beeldende kunst heeft. Feldman schreef het stuk in opdracht van het Amerikaanse echtpaar De Menils die een omvangrijke kunstcollectie bezat, waaronder een speciaal gebouwd paviljoen in Texas dat veertien schilderijen van Mark Rothko huisvest. Het is bedoeld als plek voor contemplatie en de muziek van Feldman maakt daar een integraal onderdeel van uit.
Iemand had op het idee kunnen komen om bij deze Holland Festival uitvoering door het kamerkoor Capella Amsterdam in samenwerking met enkele musici van Ensemble Musikfabrik ook beelden van Rothkos werk te projecteren. Maar dat gebeurde niet en is ook niet nodig. De muziek staat volstrekt op zichzelf. Het is ook een ijzersterk hedendaags repertoirestuk. Capella Amsterdam voerde het bijvoorbeeld tien jaar geleden al uit tijdens de grote Morton Feldman 4-daagse in het Muziekgebouw aan ‘t IJ.
Er is in het verleden al heel veel over dit stuk geschreven. Het blijft fascinerend hoe de componist in zijn onnavolgbare schijnbare structuurloosheid iedere luisteraar zijn of haar individuele beleving laat, om tenslotte met slechts enkele maten altviool alsnog een soort muzikale saamhorigheid te scheppen. Op de openingsavond van het Holland Festival, waar het ‘zien en gezien worden’ een niet onbeduidend onderdeel is van het ritueel, groeide de muziek van de volstrekt glamourloze Morton Feldman uit tot de onbetwiste festivalklassieker.
Peter bruyn
Gezien: do 7 juni 2018, Gashouder, Westergasfrabriek, Amsterdam.
Noten:
De webpagina van het openingsprogramma Holland Festival 2018
Lees meer over Morton Feldman op Frnkfrt:
Feldman en Ankersmit: maximalen tussen minimalisten
Morton Feldman: Niks mystiek of geheimzinnigheid. Gewoon ‘go with the flow’
