Iedereen is ‘content’ in de wereld van Negativland
We zijn allemaal ‘content’. Dat is de boodschap die het Amerikaanse gezelschap Negativland met de huidige tournee lijkt over te willen brengen. Content in de betekenis van ‘niet nader te omschrijven inhoud’. Omdat de aard van die inhoud er eigenlijk niet toe doet. Contant die verhandeld kan worden. Content om de media mee te vullen. Wat je precies verhandelt, publiceert of uitzendt maakt niet uit, zo lang de euro maar rolt en het dollarbiljet wappert.
Het was een zeldzaam liveoptreden dat de bezoekers van Occii woensdagavond beleefden. Negativland heeft sinds de vroege jaren tachtig geen concerten — als je het zo mag noemen — meer gegeven. En in Nederland nog helemaal nooit. Oprichter Mark Hosler was wel reeds eerder in het land. In 2007 als ‘artist in residence’ bij het Tilburgse Incubate festival en bij die gelegenheid verzorgde hij ook een performance in Museum De Pont. En in februari 2003 gaf hij in het Amsterdamse Paradiso een druk bezochte lezing over het werk van de groep te geven.
Bij die gelegenheid ging het nog vooral over de ideeën achter de collageachtige audiowerken van het door de jaren heen regelmatig van samenstelling wisselende collectief. Hoe je door citaten en fragmenten uit hun vertrouwde context te halen en samen te voegen een nieuw werk met een nieuwe betekenis kon scheppen. Daar hadden het management en de muziekuitgever van U2 echter geen boodschap aan toen Negativland in 1991 I Still Haven’t Found What I’m Looking For verknipt en bewerkt op single uitbracht onder de titel The Letter U And the Numeral 2.
Het leidde tot een lange en slepende rechtszaak die uiteindelijk in 1995 leidde tot een nieuw album van Negativland, Fair Use, bestaande uit een lijvig boek — waarin alle processtukken plus talloze naar aanleiding van de zaak verschenen artikelen zijn bijeengebracht — plus een cd waarop tal van bewerkte opnamen van het proces en andere gerelateerde opnamen. Zo leidde de reactie op de kunst weer tot nieuwe kunst.
Iets dergelijks was enkele jaren eerder al gebeurd naar aanleiding van het nummer Christianity is Stupid van het doorbraakalbum Escape from Noise uit 1987. Een door de groep verspreid persbericht waarin — volstrekt ongegrond — meldde dat een inderdaad plaatsgevonden familiedrama, waarbij een tiener een heel gezin met een bijl had gedood, het rechtstreeks gevolg was van het Negativland-nummer, ging razendsnel een eigen leven leiden en werd nationaal nieuws zonder dat iemand de feiten checkte. Het soort cultuurkritische actie zoals we dat in Nederland wel van A.H.J. Dautzenberg kennen.
Ik schreef er destijds al uitgebreid over in Utrechts Nieuwsblad.
De mannen van Negativland hebben altijd benadrukt dat hun werk in de eerste plaats als kunst beschouwd moet worden en dat het maatschappelijke actie-effect daar slechts een afgeleide van is — ondanks het feit dat Hosler de afgelopen twee decennia een veel gevraagd spreker op conferenties en andere bijeenkomsten over copyright is geworden.
Wat dat betreft is er sinds de jaren tachtig in feite nog niets veranderd, zegt Hosler een paar uur voor aanvang van het Amsterdamse optreden. ,,Voor mij is Negativland altijd onze reactie geweest op de wereld om ons heen. En die wereld bestaan nu eenmaal niet alleen uit bloemetjes, bijtjes en verliefde paartjes, maar ook uit politiek, economie, sociale structuren, misstanden en wat al niet meer. En naarmate we zelf ouder worden wordt het ons alleen maar duidelijker hoe vreemd die wereld eigenlijk in elkaar zit. We gaan steeds beter begrijpen hoe goed en vooral kwaad gestructureerd zijn’’
,,Destijds, in 1980, toen we ons eerste album maakten, waren we daar eigenlijk nog helemaal niet mee bezig. De deden het allemaal alleen voor de lol. En we hebben nog steeds veel lol in het maken van deze muziek — want dat is het toch uiteindelijk. Maar we willen nu wel dat het méér is dan een beetje lol trappen. En onze nieuwe ‘Content’-show is daar volgens mij wel een hoed voorbeeld van. Kijk, kunst mag natuurlijk nooit ondergeschikt zijn aan een manifest of een didactisch doel. Dat is het vreemde koord waarop we balanceren.’’
De opkomst van YouTube, Facebook en andere sociale media heeft de starre, zakelijke opvattingen met betrekking tot het copyright en het recht om uit citaten nieuw werk te maken niet wezenlijk veranderd, meent Hosler. ,,Even leek het er op dat YouTube meer vrijheid bood, maar sinds 2011/2012 zie je dat er weer van alles wordt ‘weg gefilterd’ van YouTube. Zeker als het een beetje kritisch of politiek dreigt te worden.’’
Sinds de eeuwwisseling is de frequentie waarmee er nieuwe Negativland-platen verschijnen iets afgenomen. 2014 bracht nog It’s All in your Head, een dubbel-cd rond het thema ‘geloof’, verpakt in een heuse King James Bijbel. Een teken dat de groep in navolging van de actualiteit de focus verlegd heeft van ‘copyright’ naar ‘religie’?
,,Nou, dat dacht ik niet,’’ reageert Hosler. ,,In 1982 stelden we de religie al aan de kaak in de persoon van Pastor Dick. Het verschil is dat we nu stuk voor stuk aanzienlijk volwassener zijn dan destijds. Daardoor benaderen we het onderwerp tegenwoordig genuanceerder; subtieler. We zijn nog steeds heel kritisch als het gaat om allerlei religies met dogma’s. Maar iedereen probeert nu eenmaal de wereld om ons heen te begrijpen — wij niet minder dan ieder ander.’’
Van de vijf musici die halverwege de jaren tachtig in Negativland actief waren zijn er de afgelopen jaren drie overleven. Tijdens de huidige tournee treedt de groep als trio op. Met Hosler en Jon Leidecker die het geluid verzorgen, terwijl Steev Hise als VJ actief is.
In Amsterdam speelt de groep ruim een uur lang een aaneenschakeling van oude nummers en nieuw werk, ter plekke opgebouwd uit samples van bestaande muziek, op een klein klaviertje gespeelde synthesizerpartijen en toegevoegde drones en beats.
De Amerikanen, alle drie in een zelfde geruit shirt, met bril en kort grijzend haar, hadden broers kunnen zijn. Uit de zaal stijgt gejuich op als een sample herkend wordt. Zoals ‘Michael Jackson’ dat oorspronkelijk op het Escape from Noise-album uit 1987 stond. Michael Jackson, Bruce Springsteen, Tina Turner, het komt allemaal op hetzelfde neer. Allemaal commercieel. Allemaal ‘content’ voor de mallemolen die ‘popmuziek’ heet.
Een groot verschil met de jaren tachtig is dat de groep haar pijlen nu ook veelvuldig richt op de sociale media van het internet-tijdperk.‘
‘Shut your fuckin’ account. Shut your mouth! You people don’t even share the shit I post’ roept op een gegeven moment een Amerikaanse vrouw op het grote videoscherm. En in een ander fragment, een andere stem: ‘America is built on a gun; A gun and The Bible, that’s our nation!’ Of neem deze: ‘It’s easy to imagine the end of the world. But you cannot imagine the end of capitalism.’’ Alsof je naar een film van Michael Moore zit te kijken. Al heeft Negativland meer humor, en swingt de muziek ook meer.
Eigenlijk is de bijna manische sample-stapelarij van Negativland bijna een gewoon popconcert — met de nadruk op ‘bijna’. Een concert als een doldwaze trip door de Verenigde Staten, gezien vanuit een opgevoerde Greyhoundbus. Vervreemdend. Als is het maar omdat het samplebombardement leert dat Donald Trump niet de enige Amerikaan is die bizarre taal uitslaat.
Peter Bruyn
Wo 28 september 2016, Occii, Amsterdam
Website Negativland
Peter Bruyn - ‘Kunst is business, business is oorlog, oorlog is reclame en reclame is kunst.’ (over Negativland) in Utrechts Nieuwsblad 12 feb 2003
