Kunst mag leuk zijn bij Christian Marclay

Soms is kunst gewoon leuk. Gewoon met plezier naar iets kijken of luisteren, zonder dat je voortdurend met je neus op het ‘concept’ gedrukt wordt. Zoals donderdagavond, toen Christian Marclay tijdens het Holland Festival zelf als ‘draaitafelaar’ aan de bak moest in het Muziekgebouw, nadat het Nederlandse Ensemble MAZE zich de dag ervoor diep in zijn concepten ingegraven had.

Inleider Bart Rutten benadrukte het nog eens: Nadat Marclays spectaculaire werk ‘The Clock’ de Gouden Leeuw had

gewonnen bij de Biënnale van Venetië van 2011 dreigde de kunstenaar vereenzelvigd te worden met dat ene werk. Zeker toen hij ook nog ‘lijstjesfähig’ werd, want genoemd als één van de tien invloedrijkste kunstenaars van deze tijd. (1)

Reden voor Marclay om er alles aan te doen om niet als ‘one trick pony’ de geschiedenis in te gaan. Dus greep hij de uitnodiging van het Holland Festival aan om zich weer nadrukkelijk als multimediakunstenaar te manifesteren — inclusief zijn muzikale performance, waarmee hij zijn loopbaan zo’n dertig jaar geleden ook begon, als ‘turntablist’. Hij geldt zelfs als een van de onbetwiste pioniers van het genre.

Eén van de eerste albums waarop Marclay als ‘draaitafelaar’ te horen was, is ‘The Big Gundown’ uit 1985 (2), de destijds spraakmakende LP met Morricone-interpretaties door de downtown New York jazzkoning John Zorn. Sindsdien heeft hij nog veelvuldig met Zorn samengewerkt, maar — vooral in de jaren tachtig en negentig — ook met talloze anderen uit de jazz en new music scene van Manhattan en rond de destijds roemruchte club The Kittig Factory.
De laatste jaren verblijft Marclay veel in Londen, waar hij aansluiting heeft gevonden bij de musici rond de avantgardeclub Café OTO (3). Met vier van hen vormde hij enkele jaren geleden de groep die al improviserend bij zijn filmbeelden de performance ‘Everyday’ uitvoert. Dat zijn pianist Steve Beresford, de muzikale omnivoor die even gemakkelijk met Han Bennink speelt als met meidenpunkgroep The Slits en ooit bij een soort toeval hitsucces proefde met de groep Flying Lizards. Verder saxofonist John Butcher, een zeer geroutineerde improvisator die graag soloconcerten speelt en zich regelmatig in de omgeving van The Ex ophoudt. En tenslotte slagwerker Mark Sanders en Trombonist Alan Tomlinson, beiden zeer actief in het Londense improcircuit.

De avond ervoor had MAZE (4) uiterst serieus en integer, maar ook erg formalistisch Marclays stukken’The Bell and the

Glass’, ‘Shuffle’ en ‘Screenplay’ uitgevoerd. Boeiend, maar ook inspannend voor de luisteraar.
‘Everyday’ blijkt veel losser. Het stuk dat een kleine twee jaar geleden in Londen in première ging is minder partituur gebonden. Spontaner en méér ‘soundtrack’. De films roepen — het is onvermijdelijk — toch weer sterke associaties op met ‘The Clock’: Een dozijn fragmenten achter elkaar gemonteerd waarin mensen op deuren bonken. Een tiental verschillende fragmenten waarin een plaat op een platenspeler wordt gelegd, enzovoort.

Maar het mooie van de performance is het speelse. Musici die gewoonlijk vooral de grenzen van hun instrument verkennen, zich niets aantrekkend van de dwang der welluidendheid, schrikken er plots niet meer voor terug om een lekker deuntje of een potje swing te laten horen. En gestuurd door de beelden harmonieert het ook allemaal feilloos, want die klasse hebben deze musici. Hilarisch wordt het zelfs even als op driekwart van het stuk de zijdeuren van de zaal plots open gaan en een heuse fanfare al spelend voor het publiek langs marcheert. Een gimmick? Ja absoluut. Maar het speels omgaan met populaire cultuur is altijd een essentieel onderdeel van Marclays werk geweest.

Peter Bruyn

Donderdag 20 juni 2013, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam. (Holland Festival)

Noten:
1 — The 10 Most Important Artists of Today (in 2011 in Newsweek)
2 — John Zorn — The Big Gundown
3 — Café OTO
4 — Ensemble MAZE

Meer MAZE en Holland Festival 2013 op Frnkfrt:
— MAZE: Integer naar de compositie, daar gaat het om
— Morton Feldman: Niks mystiek of geheimzinnigheid. Gewoon ‘go with the flow’

Originally published at frnkfrt.net on June 21, 2013.