Mogelijke toekomsten ervaren op STRP
Geven we zelf de toekomst vorm of worden we gestuurd door technologie? Allebei, zo leert STRP Biënnale. Technologie ontwikkelt zich stormachtig, maar wij bepalen zelf de richting. Als we ons bewust zijn van de mogelijkheden.
“Technologie is onderdeel van de natuurlijke verhouding tot de materiële wereld en dat is het al eeuwen zo”, zegt Angelique Spaninks, directrice van STRP Biënnale, in een interview met het tijdschrift Metropolis M. Het interview lijkt wel wat op het befaamde interview dat Marshall McLuhan ooit gaf aan Playboy. Interviewster Domeniek Ruyters is kritisch op de rol die technologie speelt en blijft herhalen: is er op STRP wel ruimte voor kritiek? Spaninks laat zich niet uit de tent lokken. Ze pleit voor nuance. Het debat over de toekomst van technologie wordt volgens haar te veel bepaald door twee groepen die tegen over elkaar blijven staan: de technologie-gelovigen die niet kunnen wachten op singulariteit (de versmelting van mens en technologie) en de sceptische critici die menen dat technologie ons verder van de werkelijkheid verwijdert. Er is ook een middenpositie. Of eentje aan de rand van het debat.
Dat was in 1969, in dat befaamde Playboy-interview, ook al het geval. Bijna vijftig jaar geleden en nog steeds actueel. Het is de verdienste van STRP Biënnale dat het debat wordt gematerialiseerd, uit de wereld van papier en polemiek wordt gehaald. Dat is nodig. Alleen in een omgeving die nuance de ruimte geeft, is echte vernieuwing mogelijk. Daarin wijkt STRP af van soortgelijke festival op het gebied technologie, kunst en design. Die zijn meestal negatief kritisch op de rol van technologie. Confronteren ons met de manier waarop wij omgaan met technologie. Technologie is daar ook nog vaak een door de filosofie van Martin Heidegger beïnvloede grootheid die de mens stuurt en opvordert.
Zo’n festival is STRP nooit geweest. Halverwege het vorige decennium lag de nadruk nog vooral op vernieuwende kruisbestuivingen tussen kunst en technologie. Langzaam kreeg het muzikale programma de overhand. Disbalans dreigde. Met STRP Biënnale is het evenwicht hervonden. Op STRP 2017 pakt dat zelfs beter uit dan in 2015: expositie, symposium en randprogramma’s zijn met elkaar verbonden en zijn gevormd rond het thema ‘sense & sensors’. De keynote van technologie-duider en oprichter van het Amerikaanse tech-blad Wired Kevin Kelly vormt niet voor niets het midden van de week. Zijn, tegenwoordig, genuanceerde visie op de manier waarop wij technologie dienen te benaderen staat centraal in de manier waarop STRP met de bezoeker communiceert. Kelly legt de nadruk op nieuwe vormen van interactie waarbij we steeds meer zintuigen tegelijkertijd gebruiken.
Die ontwikkeling is voer voor discussie. In ‘San Junipero’, de derde episode in het meest recente seizoen van de bejubelde Engelse sci-fiserie Black Mirror, uploaden twee ouderen zonder levensvreugde (een is al veertig jaar verlamd, de ander verloor man en kinderen) zichzelf in een virtuele wereld waarin ze terugkeren naar een denkbeeldige plek die gelijkenissen vertoont met de plek van hun fijnste jeugdherinneringen. De simulatie is zo sterk dat ze niet van echt te onderscheiden is. De hoofdpersonen besluiten na hun dood door te leven in San Junipero, zoals de wereld heet. Het is de meest positieve aflevering van de drie seizoenen Black Mirror.
In de vorige week verschenen eerste aflevering van het tweede seizoen van Dark Net, een Amerikaanse serie die vooral de donkere kanten van de recente digitale ontwikkelen laat zien, staat Virtual Reality (VR) eveneens centraal. De aflevering laat zien hoe ver VR nog is verwijderd van een San Junipero en toch al goede resultaten boekt door soldaten met PSD (posttraumatic stress disorder) terug te plaatsen in meegemaakte situaties. De mogelijkheden zijn enorm.
Het is aan de designer of kunstenaar om de nieuwe mogelijkheden niet alleen bespreekbaar te maken maar ook te tonen, menen ontwerpers Antony Dune & Fiona Raby in hun boek ‘Speculative Everything: Design, Fiction and Social Dreaming’ (2015). Zij definiëren speculative design als volgt:
‘Design today is concerned primarily with commercial and marketing activities but it could operate on a more intellectual level. It could place new technological developments within imaginary but believable everyday situations that would allow us to debate the implications of different technological futures before they happen.’
Geloofwaardige alledaagse situaties zijn er niet op STRP. Wel werken die de bezoeker op een geloofwaardige manier laten ervaren welke mogelijke ontwikkelingen op relatief korte termijn gemeengoed (kunnen) worden. Dat kan snel gaan. In een verzorgingstehuis in het Limburgse Elsloo worden ouderen met beperkingen reeds ondergedompeld in voor hen bekende historische situaties. VR, voornamelijk gericht op beeld, helpt ze daarbij. De installaties op STRP gaan nog een stap verder door meerdere zintuigen aan te spreken. al creëren zij nog geen San Junipero.
De installatie van performance-kunstenaar Stelarc is daarvan een goed voorbeeld. De kunstenaar draagt een exoskeleton en HUD (head up display) en verliest alle controle. Bezoekers besturen het exoskeleton, de display toont beelden van iemand anders in een andere stad. Zo verliest de kunstenaar niet alleen de controle over zijn lichaam, maar waant hij zich ook in het lichaam van iemand anders. Jammer alleen dat de bezoekers enkel Stelarc aansturen en niet de installatie zelf kunnen ervaren.
De meeste installaties zijn zelf te ondergaan. Indrukwekkend is ‘The Entangled Body’ van Polymorf. In de installatie wordt op basis van een scan van de hersenactiviteit door middel van onhoorbaar geluid een voelbaar object gecreëerd dat als het ware in het handen beweegt. Een ervaring zoals die centraal stond in de eerder genoemde episode van Black Mirror denkbaar maakt. En zo laat STRP je niet alleen ervaren wat in de nabije toekomst mogelijk is, maar ook nadenken over de nieuwe mogelijkheden van technologie. In wereld van scepsis en dichotomisch negativisme een belangrijk goed.
STRP Biënnale vond tussen 23 maart en 2 april 2017 plaats op STRP-S te Eindhoven. Meer info op strp.nl.
