STRP 2019: er is een toekomst voor iedereen
Laten we het hebben over een positieve toekomst, spreekt de tweede editie van de STRP-biënnale vol vertrouwen uit. Dat lukt uiteindelijk slechts ten dele. Artistiek zijn er intrigerende vergezichten te beleven, maar de conferentie weet zich niet te ontworstelen aan het technologisch doemdenken.
Een zucht van verlichting was te horen toen Maxim Februari de conferentie tijdens de afgelopen editie van de STRP Biënnale afsloot met licht optimisme. “Er is een toekomst voor iedereen”, vatte hij samen. En: “Be more like a cat, the 3D God”, “Claim a local future” en “Let’s be messy”. In de uren daarvoor was de moed de aanwezigen langzaam in de schoenen gezakt. Andrew Keen deelde in zijn keynote de genadeklap uit: “mensen in de industriële samenleving waren véél gelukkiger en beter af dan wij nu”.
Wat?
Nog eens dan.
“mensen in de industriële samenleving waren véél gelukkiger en beter af dan wij nu”.
Klinkt absurd en is absurd, maar als onderdeel van het betoog van Keen leek het die donderdagmiddag eigenlijk heel logisch. En deprimerend. En negatief. Keen verwijderde de schellen van onze ogen: deze tijd is de vreselijkste ooit.
Daar waren we niet voor gekomen. ‘To hell with future phobia, here’s to the future!’, beloofde STRP ons. ‘STRP explores scenarios for a positive future. We will guide you through a time in which technology seems to offer the solution for everything, and doom-scenarios are leading.’ Dan ken je Keen nog niet. Vorig jaar verscheen ‘How To Fix The Future’. Keen, die door zijn eerdere boeken en felle lezingen bekend stond als de anti-christ van Silicon Valley, maakte een ommezwaai. In zijn boek komt de in Californië woonachtige Brit inderdaad met halfslachtige oplossingen. In zijn lezingen is daar echter weinig van terug te vinden. Positivisme past ook niet bij zijn Britse stugheid. Grumpy als altijd fileert hij iedereen die iets met nieuwe technologie doet. Dat is de Keen die iedereen al kent. Niets ommezwaai, bij Keen weet je wat je krijgt: zuur maar oh zo lekker technologie-pessimisme.
James Bridle opende de conferentiedag met een licht pessimistisch verhaal over hoe technologie en met name ‘computational thinking’ ons terugwerpen in donkere tijden. De relatief jonge denker wordt gezien als een frisse wind die door de technologie-kritiek waait. Terecht is dat niet. Zijn eerdere werk over op internet ontstane cultuurstromingen als the new aesthetics is verfrissend en open. Zijn vorig jaar verschenen boek ‘New Dark Age: Technology and the End of the Future’ is minder positief. Inmiddels is onze maatschappij gaan denken en handelen zoals computers doen: we duwen alles in formules en overzichtelijke systemen én halen daar de betekenis voor het leven uit. Inmiddels laten we dat laatste steeds meer over aan artificial intelligence (AI) en algoritmes. Die zijn beter in het denken in vaste systemen dan wij en dus begrijpen wij ze niet meer. Oh, wat een fraaie paradox.
Bridle eindigt licht optimistisch met drie ‘manoeuvres in the dark’, acties om het tij te keren. Die blijven abstract: geef bestaande technologie een ander doel, begrijp technologie beter en decentraliseer de distributie en educatie van technologie.
Manoeuvres die in praktijk worden gebracht door Floris Kaayk (Next Space Rebels), Geert-Jan Bogaerts (Public Spaces) en Ruben Verborgh (Solid). Ieder vanuit een ander veld — kunst, media en technologie — bouwen zij nieuwe manieren om technologie te decentraliseren. Next Space Rebels heeft eveneens een plek op expo. In een fraaie door Watershed en Robin Berkelmans gemaakte podcast wordt duidelijk dat het idee achter het project van Kaayk een diepere betekenis heeft: oppervlakkig gaat het over individuen die ieder hun eigen satelliet-raket bouwen en die in een kring rond de aarde brengen om de eigen communicatie te beheersen, onder de overvlakte spelen de decentralisatie van technologie en macht én het terugnemen van het eigenaarschap over de toekomst door het individu de hoofdrol. Mooi voorbeeld van hoe kunst inzicht kan scheppen in de mogelijkheid van het werken aan verkieslijke toekomsten.
De meeste werken zijn minder direct. Bij binnenkomst stap je in de installatie Between Mind and Matter van Salvador Breed en Nick Verstand: een bewegende sculptuur van lasers die laveert tussen licht en hard én warm en subtiel. De nuance die ontbreekt in het technologie-debat is hier voelbaar. Promenade van Quayola heeft hetzelfde effect. In de film vliegt een drone door de bossen van Vallée de Joux en vertaalt de natuur visueel in technologische processen. Emotioneel gebeurt het omgekeerde: de natuur wordt plots begrijpbaar. Vervreemdend en confronterend. Ook in Why Not Hand over A ‘Shelter’ to Hermit Crabs? van Aki Inomata vervaagt de grens tussen natuur en technologie. Krabben maken er hun een eigen keuze tussen een natuurlijke schelp of een transparante 3d-geprinte variant. Voorzichtige conclusie: het maakt de krab niet veel uit. In tegenstelling tot wij mensen ziet hij geen direct verschil tussen technologie en natuur. In NRC benadrukte curator en adjunct-directeur van STRP Gieske Bienert dat opwekken van zin in het bedenken van alternatieve toekomsten een van de drijfveren van STRP is. Dat lukt met de expo meer dan aardig, al blijft die toekomst als vergezicht nog behoorlijk vaag.
De tweedaagse conferentie, die mede wordt georganiseerd door de onderzoeksgroep Creative Economy van Fontys Hogeschool, is daarin minder succesvol. De paneldiscussies blijven vooral hangen in het geven van kritiek op het hier en nu. Enkel Ruben Verborgh, professor semantisch web aan de Universiteit van Gent, weet zich aan de discussie te ontworstelen door de vinger op de gevoelige plek te leggen: er wordt te veel gedacht in twee tegengestelden. De werkelijkheid is nu eenmaal niet alleen of goed of slecht. Wie over de toekomst nadenkt zal daarvan los moeten komen en daarvoor zijn nieuwe manieren van denken en definiëren nodig. Die ontbreken echter op STRP.
Een paar honderd meter verderop toont de tentoonstelling Design Nonfiction hoe het ook kan: een handjevol techneuten, ontwerpers en sociaal wetenschappers beschrijft hoe zij zich de toekomst voorstellen. De vergezichten vormen een mooie aanvulling op STRP. Dat geldt in mindere mate voor de tentoonstelling Diagrams of Power bij Onomatopee waarin kunst en design data gebruiken om dominante verhalen te ondermijnen en macht te geven aan gemarginaliseerde groeperingen.
Meer concreet en artistiek positivisme had het op STRP makkelijker gemaakt om de weg naar de toekomst te vinden.
STRP Festival, 30 maart tot en met 7 april, Klokgebouw Eindhoven, www.strp.nl. Design Nonfiction is nog tot en met 22 april in Mu te bezoeken: www.mu.nl. Diagrams of Power is nog tot en met 5 mei te zien bij Onomatopee: https://www.onomatopee.net/exhibition/diagrams-of-power/.
Noten
1. FRNKFRT schreef over de vorige editie van STRP in 2017 het volgende: https://frnkfrt.net/mogelijke-toekomsten-ervaren-op-strp-1858183a2cb0
2. Tijdens STRP schreven een aantal bloggers mooie verhalen over hun ervaringen. Ze zijn hier te lezen: https://medium.com/heres-to-the-future
