Twintig jaar Kompakt, succes door klein te blijven

Kompakt is jarig. Het Keulse platenlabel is twintig geworden en trakteert Amsterdam tijdens Amsterdam Dance Event (ADE) op een hippe pop-up store. Zo revolutionair als rond de eeuwwisseling is het label niet meer, maar last van de crisis heeft Kompakt nauwelijks. Met dank aan het unieke business model van het platenlabel. “We zijn een bedrijf dat gerund wordt door artiesten. Bij ons staan inhoud en kwaliteit altijd centraal.”

Zomaar een doordeweekse dag aan de Werderstrasse in Keulen. Op de begane grond van het kantoorgebouw van Kompakt schaalt de nieuwe plaat van Kölsch door een nagenoeg lege winkel. Twee klanten lopen heen en weer tussen platenbakken en platenspelers. “In het weekend is het wel een stuk drukker hoor”, legt de bedrijfsvoerder van de winkel uit. “Mensen komen ook langs om alleen te kijken. De meeste platen verkopen we inmiddels via internet.”

De Kompakt-winkel bevindt zich in een straks jaren vijftig-gebouw dat vijf etages telt. Op de begane grond zit dus de winkel en de platenopslag. Beneden in de kelder bevinden zich de vier inmiddels beruchte studio’s, het platenlabel houdt kantoor op de eerste en tweede verdieping. De rest van het gebouw wordt voor van alles en nog wat gebruikt. Sinds 2001 is Kompakt hier gevestigd. Voor het Britse webzine The Quietus schreef ik eerder dit jaar uitgebreid over het twintig jarig bestaan van het label (voor link zie onderaan dit artikel). Het artikel dat je nu leest is geen vertaling, maar focust op de combinatie van esthetiek en bedrijfsvoering. Wat maakt Kompakt zo veel geroemd, geliefd én succesvol? Wie meer wil weten over de geschiedenis van het label kan dus terecht bij The Quietus.

Voor dat soort vragen moet je in Keulen bij Hans Nieswandt zijn. Nieswandt is vast meubilair in muzikaal Keulen en Duitsland. Hij is ambassadeur van het Goethe Instituut, schreef meerdere boeken over housecultuur, was redacteur van popblad Spex, scoorde een dijk als Whirlpool Productions met ‘From Disco To Disco’ en heeft tegenwoordig een eigen radioshow. Nieswandt ademt Keulen al bekend hij me tijdens het ontbijt bij café Franck in de hippe wijk Neuehrenfeld dat hij de stad wil verlaten. Het is tijd voor iets anders. Een stap die Kompakt nooit heeft overwogen, al heet het label een vestiging in Berlijn.

“Dat is een krachtig statement geweest. Terwijl iedereen naar Berlijn trok, bleef Kompakt Keulen trouw. Dat vergeten mensen hier niet snel. Toch is het opmerkelijk dat Kompakt nog steeds bestaat, terwijl ongelooflijk veel labels die in het begin van de jaren 1990 werden opgericht inmiddels ter ziele zijn gegaan. Misschien zijn ze op het juiste moment gestart, aan het begin van een nieuwe music cultuur. Techno had nog geen geschiedenis en de dynamiek en energie in de dancecultuur waren enorm. Vergis je niet: oprichters Wolgang Voigt en Jörg Burger waren al in de dertig, ze wisten wat ze deden en hadden een lange termijnvisie.” En dan is er nog het esthetische karakter van het label. Kompakt is dit jaar niet voor niets uitgenodigd voor Art Cologne, een van de grootste kunstbeursen van Europa, benadrukt Nieswandt. “De winkel ziet eruit als een kunstgalerie, het is ruimtelijk en minimalistisch ingericht. Het ontwerp is strak, doet denken aan Bauhaus en Braun en grijpt terug op een soort jaren 1950 futurisme. Als je in Toronto of Mexico City woont is dát het beeld dat je hebt van Duitse techno.”

Maar Kompakt is eigenlijk altijd meer pop geweest dan house of techno. En dat maakt het label interessant voor buitenstaanders, gaat Nieswandt door. Kompakt is ook veel meer dan label, meent hij. “Er hangt nog steeds die jaren 1990 sfeer waarin iedereen met elkaar samenwerkte en geloofde in het veranderen van de wereld. Misschien is Kompakt tegenwoordig niet meer zo revolutionair of populair als aan het begin van deze eeuw, maar het label heeft nog steeds een enorm aanzien in binnen- en buitenland. In Keulen zelf wordt er flink wat geroddeld over het wat sektarische karakter van het label. Lachend: “Kompakt wordt gezien als een sekte: iedereen die er werkt eet vegetarisch, niemand rookt en ze staan zichzelf voor op hun goede smaak.”

Dat valt reuze mee. Althans, dat is mijn ervaring. De afgelopen jaren spraak ik een aantal maal uitgebreid met Wolfgang Voigt en Michael Mayer. Ik kreeg een uitgebreide rondleiding, mocht rondsnuffelen in de kelderstudio’s en at mee. Voigt noemt Kompakt en de mensen die er werken steevast z’n familie. Mayer spreekt van een broederschap. Past bij de rollen van beide eigenaren. Voigt ontfermt zich als een vader over Kompakt en bewaakt de artistieke en esthetische koers, Mayer neemt de bedrijfsmatige zaken op zich. Die twee bijten elkaar nauwelijks, benadrukt Mayer. “De kleine meningsverschillen die we in die twintig jaar hebben gehad zijn op de vingers van één hand te tellen”, lacht hij. De drie huidige eigenaar, naast Voigt en Mayer completeert Jörg Burger het drietal, zijn nog steeds volledig aansprakelijk, ook privé. “Dat is de essentie van Kompakt”, meent Mayer: “bij ons koop je muziek direct van makers. We zijn een firma die geleid wordt door muzikanten.”

Dat is een bewuste keuze, benadrukt hij. “Het ‘boerderijmodel’ heeft altijd centraal gestaan. We zijn Kompakt ooit begonnen omdat niemand onze muziek uit wilde brengen, dus besloten we alles zelf te gaan doen. En dat doen we nog steeds. We maken de muziek in de studio’s beneden en verkopen ze in onze winkel. Dat is in al die jaren nooit veranderd. Al hebben we tussen 2007 en 2011 in zwaar weer gezeten. In die tijd gingen partners failliet en verkeerde de muziekindustrie in crisis. We hebben het hoofd boven water weten te houden door te doen wat we altijd al hebben gedaan: goede muziek uitbrengen.” En dat betekent bij Kompakt nog altijd vinyl. Zal niet snel veranderen, weet Mayer. Kompakt loopt niet voorop in de digitale revolutie, geeft hij toe.

Toch klopt dat niet helemaal. Midden vorige decennium was Kompakt een van de eerste platenmaatschappijen met een eigen digitale webshop. Doet het nog steeds erg goed, vertelt Mayer enthousiast. Kompakt maakt eveneens veel gebruik van Soundcloud en, in mindere mate van Mixcloud. Andere streamingdiensten als Spotify worden genegeerd. “Ik voel dat niet, het zit niet in mijn DNA. Ik ben niet bepaald een digitaal mens. Ik weet dat technologie handig kan zijn voor muziekliefhebbers, maar ik moet juist nadenken over hoe ik de belangen van de muzikanten die bij Kompakt zitten kan ondersteunen. Daarbij vind ik niet sexy en ik voel me comfortabeler wanneer ik me concentreer op zaken die ik sexy vindt.”

Mayer mag de manier waarop Kompakt zich staande houdt in de veranderende muziekindustrie ouderwets vinden, er zijn steeds meer kleine platenmaatschappij die juist kiezen voor soortgelijk model. Mayer heeft in het verleden wel eens een parallel getrokken tussen Kompakt en The Factory van Andy Warhol. Die vergelijking is zo gek nog niet. Beide zijn door sterke waarden gedreven en door artiesten gerunde mini-samenlevingen. Juist door bedrijfsmatige aspecten, esthetiek en inhoud in elkaar over te laten lopen, wist The Factory zo succesvol te zijn. Datzelfde geldt voor Kompakt.

In Nederland gebeurt er iets vergelijkbaars. Het netwerk van kleine onafhankelijke platenmaatschappijen voelt als een eenheid. De labels afzonderlijk worden geleid door muzikanten die schoonheid boven geld verkiezen. Vinyl voert er de boventoon, Bandcamp is er populairder dan Spotify. De keuze om klein en integer te blijven is een juiste in een wereld die steeds meer bestaat uit gebakken lucht. De muziekconsument die labels als Kompakt omarmt, voelt dat feilloos aan. En vormt de voorhoede van een belangrijke ontwikkeling in de consumptie van muziek waarbij de artiest direct in contact staat met de muziekliefhebber. Intermediairs — zowel grote, zakelijke platenmaatschappijen als in essentie nutteloze diensten als Spotify — zullen uiteindelijk verdwijnen.

In mijn artikel bij The Quietus noem ik Kompakt een ‘kleine utopia middenin de dramatisch veranderende muziekindustrie’. Dat is wellicht wat overdreven, maar Kompakt bewijst, wat mij betreft, dat oprechtheid en eerlijkheid niet haaks staan op geld verdienen met waar het hart sneller van gaat kloppen.

Kompakt Pop-Up Store is tot en met zaterdagavond 20u te bezoeken aan in studio en project space Oz. aan de Oudezijds Achterbuurtwal 66 te Amsterdam. Tevens vindt het Amsterdam Dance Event plaats. Zaterdagavond vindt het ’20 Years Kompakt’-feest plaats in de NDSM Docks (helaas al uitverkocht).

Meer over Kompakt lees je bij The Quietus: ‘A label on a Mission: two decades of Kompakt‘.

Foto’s: Anne Vlaanderen.

Originally published at frnkfrt.net on October 16, 2013.