De kapper van Furgell is dood
Ward Karssemeijer & Milan Nieweg
Brazilians are a happy, creative, excessively friendly people, yet – because of the country’s social problems they live with levels of murder and violent crime almost equivalent to a country in civil war. – Alex Bellos
De 28ste verjaardag van Furgell is op 28 maart. Een bijzondere dag die hij op een bijzondere manier wilde vieren: door naar de kapper te gaan en zich van zijn dreads te ontdoen. De haarstijl die hem zeven jaar lang karakteriseerde en waarmee hij niet zonder leek te kunnen. In de Braziliaanse metropool Fortaleza zijn we daarom niet alleen op zoek gegaan naar het voetbal op de pleintjes, maar ook naar een goede kapper voor Furgell.
Bruna – ons contact in Fortaleza en regelmatig in de schoonheidssalon te vinden – raadde ons haar vaste kapster aan. Een dag later horen wij echter dat de kapster is omgekomen bij een schietincident. “Waarschijnlijk door een afketsende kogel.” Hetzelfde lot treft veel inwoners van de stad. Net zoals deze kapster zijn zij de dupe van de bendeoorlogen die – voornamelijk in en rondom de favela’s – worden uitgevochten.
Op zoek naar een nieuwe kapper dus. Maar dat niet alleen. Het incident heeft ons nieuwsgierig gemaakt naar het leven in deze op het oog zo gewelddadige stad en de rol daarin van het pleintjesvoetbal.
“Brazilië is een land van extremen”, constateerde Furgell al snel. In de bus van Belém Airport naar het centrum schuiven twee oudere dames onze handbagage prompt onder hun stoel en nemen twee jonge meiden het initiatief de bagback van Furgell op schoot te nemen. Enkele minuten later – wanneer we te voet verder gaan – maken de behulpzaamheid en het enthousiasme plaats voor waakzaamheid: een jongen zegt ons dichter bij elkaar te moeten lopen. Drukke en levendige straatjes lijken in mum van tijd te veranderen in ideale aanvalszones.
De gesprekken die wij hebben met onder andere voetballers, docenten, vrijwilligers en jongeren uit de favela’s lijken een doos van Pandora te openen.
Een greep van wat wij hoorden, zagen en lazen: “Fortaleza staat zevende op de wereldranglijst van gevaarlijkste steden” , “Het afgelopen weekend zijn in Fortaleza 67 mensen vermoord”, “Hier dichtbij om de hoek ben ik een paar dagen geleden in een vuurgevecht terecht gekomen”, “Ik heb een maand in de favela gewoond en op de dag dat ik vertrok lag er zowel aan het begin als einde van de straat iemand dood op straat”.
Deze verhalen hebben ons niet koud gelaten. Tijdens onze tweede avond in Cumbuco, een randgemeente van Fortaleza, willen wij op zoek naar een pleintje in de buurt voor een potje straatvoetbal. Het pleintje is twee straten bij ons huis vandaan. ‘Verstandig’ besluiten wij al onze waardevolle spullen thuis te laten en enkel met een bal en een paar Braziliaanse Reais op pad te gaan. Achteraf een beslissing die – ons op het eerste gezicht – duur is komen te staan. Furgell was op dreef en met behulp van een aantal weergaloze acties wist hij in één avond zowel de spelers als het publiek voor zich te winnen. Aan het eind van de avond geeft iedereen elkaar een high five en een boks.
Met frisse blikken, geluchte schoenen, een nieuw truitje en onze camera’s gereed zijn wij een dag later weer op hetzelfde pleintje te vinden. De voetballende gringo’s (buitenlanders) hebben de aandacht getrokken. Op en rondom het pleintje staat het vol met mensen. We maken vijf teams van vijf in plaats van vier spelers, om iedereen aan de beurt te laten komen. We spelen ‘ winnaar blijft staan’, dus het team dat het eerst scoort mag blijven staan. Het andere team wisselt door.
De partijen gaan er fel aan toe. De meeste jongens spelen met hun blote voeten op steen. Buiten de lijnen staat het publiek en de niet spelende teams. Sommigen aandachtig kijkend met hun vingers hangend in het kippengaas. Anderen zittend op de grond, wachtend totdat zij zelf weer in actie mogen komen. Gejoel is er na mooie passeerbeweging en vreugde na het maken van de doelpunt. Het moment dat je als wisselspeler direct weer in actie komt of het aantal rondes wachten met een is afgenomen.
Aan de ruige manier van spelen van de jongens, het ontbrekende schoeisel onder hun voeten en de vaak strakke blik in hun ogen zien wij dat het jongens van de straat zijn. Jongens die zeker niet allemaal zelf direct betrokken zijn bij overvallen, drugshandel en geweldincidenten. Maar wel jongens die zijn opgegroeid in buurten waar het leven hard is en je tegen een stootje moet kunnen om te overleven. Volgens Rolf – onze alleskunner: vertaler, chauffeur, fixer, maar vooral belangrijk bij het in perspectief plaatsen van wat wij zien – staan aan aantal jongens op en om het pleintje waar je – normaliter – voor moet oppassen.
Een dag later delen wij onze ervaringen met Dodo, een jongen die zich vanuit de favela Sâo Miguel heeft opgewerkt tot sportleider en nu personal trainer. Dodo weet zeker dat het voetbal ons veiligheid heeft geboden. Zodra de jongens weten wie je bent zullen ze je niets meer doen. Doordat Furgell een hele goede voetballer is, dwingen we ook veel respect af en iemand waarvoor ze respect hebben gaan ze niet overvallen.
Maar wat zegt dit nu echt: dat voetballen op een pleintje met jongens uit de favela je in relatieve veiligheid kan brengen? Helemaal als je zelf goed kunt voetballen? Nog steeds ben je veiliger als je überhaupt niet naar het pleintje gaat. Mocht je toch willen voetballen, dan huur je een veldje met een paar vrienden.
Wat wij bijzonder vinden is dat je door twee dagen voetballen op hetzelfde pleintje een band op kunt bouwen met een groep jongens die zo’n ander leven leiden dan wij. De skills van Furgell versnellen dit proces. Dat is hetzelfde wanneer je als nieuweling bij een voetbalteam komt. Je integreert makkelijker als je aardig een balletje kunt trappen. Maar alleen met skills kom je er niet. Zeker zo belangrijk is het met een open houding en oprechte interesse het pleintje te betreden.
Furgell heeft zijn kapper uiteindelijk gevonden in Natal, de tweede halte in Brazilië op weg naar Rio de Janeiro. Zijn dreads leiden hun leven tijdelijk in een plastic tas, zodat hij er in Suriname een hoofdkussen van kan maken.
Originally published at nieuwspost.nl.
