Tasarımda Kullanıcı Özerkliği Nedir?
Kullanıcıların ürünlerimizi zorunda oldukları için mi yoksa istedikleri için mi kullanmalarını tercih ederiz? Yazımızda bu soruya cevap ararken özerklik kavramını ele alıp kullanıcı deneyimi tasarımında uygulayarak nasıl sürdürülebilir deneyimler oluşturabileceğimizi inceleyeceğiz.
Özerlik, bir kişinin kendi değerleri, kararları ve iradesi doğrultusunda hareket etme yeteneği ile ilgilidir. Eski Yunancadan da gelen bu kelime “kendi kendini yasama” ve “kendi kendini yönetme” anlamına gelmektedir.
Özerklik, temel psikolojik gereksinimleri açıklayan bir teori olan Self Determination Theory’nin (Kendi Kaderini Tayin Etme Teorisi) ana başlıklarından biridir. Bu teoriye göre özerk bir birey eylemlerini kendisinin kontrol ettiği ve kendi adına karar verebildiğini hissettiği bir davranış sergiler. İnsanlar sürekli gelişme eğilimindedir, tekrar tekrar çaba göstererek zorlukların üstesinden gelir ve yeni deneyimler kazanır. Bu şekilde hareket edebildiklerinde yaşama motivasyonları artar, daha mutlu ve istekli şekilde hareket ederler.
Gelin bir örnekle yüksek ve düşük düzeyde özerklik kavramına bakarak aradaki farkı inceleyelim.
Yüksek düzeyde özerkliğin olduğu bir ortamda bireyler kendi başına kararlar verebilir ve tercih özgürlükleri bulunur. Alternatif yollar deneyebilir, kendini ifade edebilir ve seçimleriyle orada var olur. Böyle bir ortam, bireylerin tatmini ve motivasyonu yüksek bir ruh haline sahip olmasına katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda seçim yapabildiğini hissetmek de aitlik ve sahiplik hissiyatını pekiştirir. Düşük düzeyde özerklik ise baskı altında bir kişi veya kişiler tarafında yönetilen bir ortam yaratır. Seçimlerinin ve fikirlerinin herhangi bir önemi olmadığını hisseden kişi ise daha isteksiz ve mutsuz bir ruh haline bürünür.
Peki kullanıcı deneyiminde özerklik kavramını ürünlerimizde nasıl ele alabiliriz?
Bireylerin seçme özgürlüğünün bulunması ve farklı tercihleri deneme seçeneğinin olmasının özerkliği arttırdığından bahsettik. Seçim yapabildiğini hissetmek deneyim açısından kullanıcının ürünle kurduğu aitlik ve sahiplik duygusunu pekiştirir, uygulamayı kullanma motivasyonu arttırır. Kullanıcı deneyimi açısından özerkliği, seçimlerimiz olarak tanımlayabiliriz. Kullanıcıların ürünlerimizi tercih ederek kullanmalarını sağlayabilmemiz için onlara seçim alanları sağlamak önemli bir konu olarak karşımıza çıkıyor. Ürünlerimizle duygusal bir bağ kurmaları, kendilerine ait bir şeyler bulmaları seçim alanlarına sahip olmasının çıktılarındandır.
Özerkliği bir arayüzü, ürünü veya hizmeti kişisel tercihler ve önceliklerle uyumlu olacak şekilde kullanma seçeneği olarak ele alabiliriz. İnsanların bir uygulamayı severek kullanacağı uzun süreli bir deneyim için yüksek motivasyonda olmaları önemli bir faktördür. Kullanıcılar istedikleri gibi gezinme ve keşfetme konusunda neredeyse tamamen özgürlüğe sahip olmak isterler. Bu keşfetmeye açık ortamlar seçimlerine enerji kattıkça özelleştirilmiş kullanımlara da güçlü bir şekilde bağlanırlar. Buradaki önemli bir durum da uygulamanın ana çerçevesini bozmadan nasıl kullanacaklarını seçmelerine izin vermeyi sağlayarak kullanıcı motivasyonunu arttırmak ve uygulamanın bir parçası olmalarını sağlamaktır.
Özerklik içeren tasarım, kullanıcıların kontrol sahibi olmasını sağlar. İnsanların bir birimi nasıl kullanacaklarını seçmelerine izin vermek, bu deneyimi sahiplenmelerine yardımcı olur. Sonuç olarak kullanıcılar ürünü özelleştirdiklerini hissederler ve ürüne daha fazla kişisel değer verirler. Gelin beraber iki ana başlık altında bu özelleştirme seçeneklerini nasıl sağlayabileceğimizi inceleyelim.
Kullanıcılar uygulamaya kişisel bir şey ekleyerek özelleştirmeler yapabilir. Burada en önde gelen fonksiyonlardan biri profil fotoğrafımızı eklemektir. Bizim seçtiğimiz bir fotoğrafı uygulamaya yükleyerek kendimize ait bir değerle özelleştirme yaparız. Instagram, WhatsApp gibi uygulamalarda bu özelliklerin uygulamaya olan aitliği arttırdığını görüyoruz.
Uygulama tarafından sunulan seçenekler de özerklik katkı sağlar. Gelin üç başlıkta bu yapıları beraber inceleyelim.
- Temayı/görünümü özelleştirmek
- Listeleme tercihleri değiştirmek
- Kısayollar oluşturmak
Temayı ve Görünümü Özelleştirmek
Temayı ve görünümü özelleştir başlığında, uygulamayı koyu ve açık temalarda kullanmak en çok tercih edilen bir kişiselleştirme olarak karşımıza çıkıyor. Burada kullanıcının alternatif bir seçeneğinin bulunması bu temayı desteklemeyen uygulamalarda çokça aranan bir özellik olarak karşımıza çıkıyor.
Coinbase Wallet
Bazı uygulamalarda karşımıza çıkan belirli tema renkleri arasında kullanıcıların tercih edecekleri şekilde değiştirebilmeleri sağlanıyor. Coinbase Wallet içerisinde sunulan bu özellik de uygulama sınırlarını ve yapısını bozmadan kullanıcının tercih edebilmesine güzel bir örnek oluşturuyor.
Instagram ile de popülerleşen sohbetlerde arka plan değişiklikleri yapılabilmek de kişiselleştirmeyi sağlayan eğlenceli bir kullanım yöntemi olarak karşımıza çıkıyor.
Harita uygulamalarından da farklı görüntüleme seçeneklerinin sunulduğunu görmüşüzdür. Burada da farklı kullanıcı ihtiyaçları ve tercihleri göz önünde bulundurularak oluşturulması alternatif görüntüleme seçenekleri sağlıyor.
Listeleme Tercihleri Değiştirmek
Listeler aradığımızı kolayca bulabilmek, gezinirken zorlanmamayı sağlayabilmek için farklı görüntüleme seçenekleriyle karşımıza çıkıyor. Bu listeler nasıl daha kullanıcı odaklı ele alınabilir gelin örneklerle beraber inceleyelim.
Google Drive
Bilgisayarlarda sıkça kullandığımız klasörler farklı görünümler sunarak nasıl kullanmak istediğimize göre şekilleniyor. Hem bizim daha rahat aradığımızı bulabilmemizi hem de kendi tercihlerimizi yapabilmemizi sağlıyor.
Listelerde sıralamaları değiştirmek, filtrelerle farklı şekilde listeleme imkanı sunmak da bir diğer kişiselleştirme seçeneklerindendir. Yapılan ufak dokunuşlar olarak görünse bile kullanıcıya seçenek sunmak burada hem farklı ihtiyaçları karşılıyor hem de kullanıcının özelleştirme yapmasına olanak tanıyor.
Kısayollar oluşturmak
Uygulama tarafından sunulan kişiselleştirme seçeneklerinden biri de kısayollara olanak tanımak olarak karşımıza çıkıyor. Kısayollar bizim kullanım tercihlerimize, alışkanlarımıza ve ihtiyaçlarımıza göre şekillenip özelleşebiliyor. Buna bilgisayarlardaki ve telefondaki kısayolları örnek verebiliriz. Burada kullanıcıya belirli özelliklerle önceden tanımlanmış şekilde gelmesi ve değişikliğe olanak tanınması hem önceden düşünüldüğü hissiyatı oluşturuyor hem de bizim tercihlerimizin de önemli olduğunu gösteriyor.
Google’ın en çok ziyaret edilenlere göre kısayolları sizin için eklemesi ve tercihlerimize göre ekleme, silme, düzenleme gibi seçeneklere olanak tanıması iyi bunun iyi bir örneği.
Birçok farklı uygulamada karşımıza çıkan favoriler alanı kısayollara örnek gösterilebilir. Beğendiğiniz ürünleri ayrı bir yerde tutabilmek listeler içerisinde boğulmamanızı sağlıyor ve bizim tercihlerimize göre şekilleniyor. Bu sayede aranılan bir ürüne erişim daha kolay sağlanıyor.
Özetle, örneklerle incelediğimiz gibi kullanıcılara kişiselleştirebileceği alanlar tanımamız, ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak özelleştirilebilecek fonksiyonları eklememiz kullanıcıların uygulamaya olan aitlik ve sahiplenme hissiyatını arttırıyor. Bu sayede kullanıcılara uzun süreli bir deneyim oluşturarak uygulamayı tekrar tercih etme motivasyonuna katkı sağlıyor.
Uygulamamızın sahipleri olan kullanıcılarımıza kişiselleştirilebilir alanlar sunmak, farklı seçenekler sağlamak, uygulamayı kullanımındaki istek ve motivasyonlarının artmasını sağlamakta önemli rol oynamaktadır.
Designers should help people use interfaces in ways that align with personal preferences and priorities.
Kaynaklar
https://www.nngroup.com/videos/self-determination-theory-autonomy-relatedness-competency/
https://www.nngroup.com/articles/increase-user-autonomy/
https://www.nngroup.com/articles/autonomy-relatedness-competence/
https://www.onething.design/blogs/ux-experience-design-to-increase-user-autonomy/
https://www.teachthought.com/learning/a-definition-of-intrinsic-motivation/
https://medium.com/@daily.design/what-is-user-autonomy-1142a1e9aea3
