“Yanlış Bilgi Çağı” ve Sosyal Medya Platformları

Published in

geppettoio

6 min readJun 5, 2020

Bilgi Çağı hayatımıza birçok yenilik ve değişiklik getirdi. Etkileşim alışkanlıklarımız, öğrenme biçimimiz ve yaşam tarzımız yirmi yıl öncesinden tahmin edilemeyecek ölçüde değişime uğradı. Artık görüşümüzü başkalarıyla paylaşmamız için gerekli tek şey düzgün bir internet bağlantısı. Herkes bilgi üretebilme, görüşünü paylaşabilme ve başkalarının görüşleri hakkında yorum yapabilme imkanına sahip ve bu ifade özgürlüğü açısından harika bir şey. Bize tüm bu ayrıcalıkları sağlamakta ipi göğüsleyen kurumlar Twitter, Reddit ve Facebook gibi sosyal medya platformları oldu. Onlara bu konuda minnettarız ancak herkesin bilgi üretme hakkına sahip olmasının ciddi bir yan etkisi var; yanlış bilgi ve sahte haber. Bunlar etkisini o kadar arttırdı ki artık içinde bulunduğumuz zamanı “Yanlış Bilgi Çağı” olarak adlandırmak zorunda kalabiliriz.

Sosyal Ağların Yükselişi

Yirmibirinci yüzyılın başlarına kadar geleneksel medya platformları revaçtaydı. Bugün genç nesil çağın yeniliklerine ayak uydurmaya başladı ve geleneksel medya platformları eski popülaritesini önemli ölçüde kaybetti. Artık insanlarda yetersizlik ve güvensizlik algısı yaratmış durumdalar. Eskisi gibi kullanılmıyor, takip edilmiyor ve güvenilmiyorlar. Bu yüzden insanlar, görüşlerini paylaşabilmeleri ve ilgilendikleri alanda gelişmeleri takip edebilmeleri için daha özgür bir ortam sunan sosyal medya platformlarını kullanmaya başladı. Sosyal ağların yükselişini ve günümüzde nasıl bir yer tuttuklarını daha iyi anlayabilmek adına istatistiksel verilere bakalım.

Rakamlarla Sosyal Ağlar

3,5 milyardan fazla insan sosyal medya platformlarını kullanıyor, Facebook, Youtube ve Whatsapp’ın her birinin 2 milyardan fazla kullanıcısı var. [1]
“Baby Boomers” olarak adlandırılan 46–64 arasında doğan jenerasyonun yüzde 48.2'si, X jenerasyonunun yüzde 77.5'i ve Y jenerasyonunun yüzde 90.4'ü aktif sosyal medya kullanıcısı. [2]
16–24 yaş arasındaki gençlerin sosyal ağlar ve mesajlaşma uygulamalarında harcadığı ortalama süre 3 saat. [3]
Twitter’da saniyede ortalama 6000 tweet, günde yaklaşık 500 milyon tweet atılıyor.Bu da yılda yaklaşık 200 milyar tweet’e karşılık geliyor. [4]
İnternet kullanıcılarının en az yüzde 50'si haberleri ve son gelişmeleri sosyal medya platformları aracılığıyla duyuyor. [5]

Görüldüğü gibi, sosyal ağlar artık hayatımızın önemli bir parçası. Son dakika gelişmelerine öncelikli olarak sosyal medya aracılığıyla ulaşıyoruz, politikacılar ideolojilerini ve fikirlerini paylaşıyor, taraftarlar takımlarını destekliyor veya eleştiriyor ve kitleler seslerini duyurup kendilerini etkileyen karar süreçlerinde pay sahibi oluyorlar. Yani bizi ilgilendiren veya etkileyen bilgiler sürekli olarak üretiliyor ve karşımıza bir şekilde getiriliyor. Oluşan bu devasa bilgi yığınında, karşımıza çıkan haberlerin ve bilgilerin yanıltıcı olup olmadığını anlayabilme ve doğruyu yanlıştan ayırt edebilme yeteneğimizi de giderek kaybediyoruz.

Yanlış Bilgi Sosyal Ağlar Aracılığıyla Nasıl Yayılıyor?

Yanlış bilginin sosyal ağlar aracılığıyla nasıl yayıldığını iyice kavrayabilmemiz için sahte haberlerin ve yanlış bilginin nasıl ve neden üretildiğini anlamamız gereklidir.

Yanlış bilgi çoğunlukla aşırılık içeren duyguları kışkırtmak, siyasi süreçleri etkilemek veya toplumda güvensizlik ve kaos ortamı oluşturmak amacıyla tasarlanır ve üretilir.[6] Bot, trol, büyük veri, deep-fake vb. teknolojik araç ve tekniklerinin de kullanılması yanlış bilginin hedeflenen kitlelere daha hızlı ve daha etkili ulaştırılmasını sağlar.

Özellikle sosyal ağlarda kullanıcının dikkatini çekmek ve bu dikkati paraya dönüştürmek için bir dikkat ekonomisi (attention economy) yaratmak amacıyla yanlış bilgi tasarlanır ve üretilir. Bu yüzden yanlış bilgi artık bazı kurumlar veya kişiler tarafından bir para birimi olarak görülmektedir.

Sosyal medya ve bugünkü imkanların hiçbirinin bulunmadığı 1710 yılında Jonathan Swift, yazdığı “Politik Yalanlar” adlı makalede[7] yalanların yayılması konusunda önemli teşhislerde bulunurken bilgi ve içerik üretme hızımız ve kapasitemiz bugünle kıyaslanamayacak seviyedeydi. Yine de yalanların gerçeklerden çok daha hızlı yayıldığını görmüş ve düşüncelerini şu şekilde ifade etmişti;

“Çok az yalan mucidinin izini taşır, yazarı tarafından farketilmeden uzun mesafeler kat eder; ayrıca nasıl ki en kötü yazar bile kendi okuyucusuna sahiptir, büyük yalancılar da kendi inananlarına sahiptir: ve şu çok sık olarak gerçekleşir ki, bir yalana bir saat boyunca inanıldıysa o yalan görevini tamamlamış ve daha fazla bir şey yapmasına gerek kalmamıştır. Yalan uçar ve gerçek onun arkasından topallayarak gelir.”

https://github.com/chrismeserole/blog-posts/tree/master/How%20Misinformation%20Spreads

Yalanlar neden gerçeklerden çok daha hızlı yayılır? Buna birçok sebep sayabiliriz ve bunlardan bazılarını şunlardır:

Yalanlar, gerçeklikten daha heyecan vericidir. Gerçeklikten ve rutinden sıkılmış insanları heyecanlandırır.
İnsanlar inançlarını destekleyen kanıtlara daha fazla önem ve dikkat verme, inançlarını desteklemeyen kanıtları ise görmezden gelme eğilimindedir.
Yalanlar genellikle komplo teorileri olarak üretilir ve vücut bulurlar. Komplo teorileri ise her zaman alıcısını bulur.

Özellikle Covid-19 salgını sırasında komplo teorilerinin virüsün kendisinden daha hızlı yayıldığına tanık olduk. Bu yüzden artık yanlış bilgi sorunu sağlığımız açısından bile ölümcül bir tehdit oluşturan önemli bir problem olarak kabul edilmektedir.

Yanlış Bilgiye Karşı Sosyal Medya Platformları

Sosyal medya platformları yanlış bilgiye karşı gerekli önlemleri almakla yükümlüdür ancak bunu yapmak tabii ki kolay bir iş değil. Çünkü yanlış bilgi karmaşık ve çok katmanlı bir sorun. Şimdiye kadar soruna somut ve etkili bir çözüm geliştirilebilmiş değil, ancak bazı kayda değer çabalar da mevcut. Bu çabaları, özellikle koronavirüs infodemisi[8] sırasında sosyal medya platformlarının aldığı önlemleri incelemekte fayda var. Çünkü bu dönemde yanlış bilgi etkilerini ilk defa bu kadar net bir şekilde gösterdi ve yanlış bilginin yayılmasına karşı eskiye nazaran daha somut adımlar bu dönemde atılmaya başlandı.

Microsoft, Google, Facebook, Linkedin, Reddit, Twitter ve Youtube ortak bir bildiri yayınladı ve yanlış bilgiyle mücadele etmek için birlikte çalışma sözü verdi.

Bu bildiriden ayrı olarak, her platform bu infodemi ile mücadele etmek için kendi yöntemlerini oluşturdu.

Bu yöntemlere önemli bir örnek olarak Facebook’un haber akışlarının başına bilgilendirici pop-uplar koyması ve ulusal sağlık otoritelerinden gerçek zamanlı bilgi akışı sağlayan “COVID-19 Bilgi Merkezi” adlı bir sayfa oluşturması verilebilir. Ayrıca Facebook, Reuters ile yaptığı iş birliğinde gazetecilere ve kullanıcılara manipüle edilmiş veya insanları kasten yanlış yönlendiren medya içeriklerini tanımlamalarında yardımcı olmak amacıyla ücretsiz bir çevrimiçi kurs oluşturdu.

Twitter, resmi sağlık otoritelerini reddeden veya görmezden gelen, tehlikeli tedavi yöntemlerini teşvik eden tweetleri kaldırmaya karar verdi. Şirket ayrıca, belirli gruplara veya uyruklara saldıran ve belirli ırkların virüse daha duyarlı olduğunu iddia eden tweetleri yasaklıyor.

Reddit, uzmanların katılımıyla “ask me anything” etkinlikleri düzenledi ve alacakları önlemlerle ilgili planlarını anlatan bir bildiri yayınladı:

“Reddit, kullanıcılarının koronavirüs ile ilgili paylaşımları ararken karşılarına çıkan ilk bilgilerin sağlık otoritelerinden olmasına katkı sağlamak amacıyla, aldatıcı veya yanlış bilgi içeren içerikler paylaşan topluluklara bir kısıtlama uygulayabilir. Bu kısıtlama topluluğu arama sonuçlarından kaldıracak, kullanıcıyı yanlış bilgi içerebileceğine dair uyaracak ve kullanıcının özellikle tercih etmesi durumunda içeriğin kullanıcıya gösterilmesini sağlayacaktır.”

Bunlar tabii ki gerekli ve kesinlikle yararlı adımlar. Fakat yeterli olduğunu belirtmek yanlış olur ve hatta bir nevi alınan önlemlerin henüz yetersiz kaldığı da söylenebilir. Çünkü bu çözümler veya çabalar somut bir çözüm olarak sürdürülebilir değildir. Yanıltıcı içeriğin genellikle sosyal medya platformlarında üretilmesi sebebiyle, bu platformlardan daha fazlasını yapmalarını beklemeliyiz.

Sosyal Medya Platformları Yanlış Bilgiye Karşı Mücadelede Neden Yetersiz Kalıyorlar?

Mevcut sosyal medya platformları günümüzde var olan sorunlar için tasarlanmamıştı. Bu platformların erken kuluçka zamanlarında yanlış bilgi, bu kadar önemsenilmesi gereken bir sorun değildi. Bu nedenle, yanlış bilgi ile mücadele etmek için yapılarında büyük değişikliklere ihtiyaçları var. Ancak bu değişiklikleri yapmak için çok olgun mimari yapılara sahipler ve büyük çapta yapısal değişiklikler onlar için büyük bir risk.
Şimdiye kadar yanlış bilgiye yönelik ana çözümleri genellikle algoritmalardı çünkü bu algoritmalar iyi ölçekleniyorlar. Ancak yanlış bilgi ile mücadele etmek insan emeği gerektirir; algoritmalar henüz karmaşık insan etkileşimlerini analiz etme ve deşifre etme yeteneğine sahip değildir. Fakat insan emeğine gelince de bir güven ve ölçeklenme sorunu bulunmaktadır.
Yanlış bilgi sorununa çözüm geliştirmek, bu platformlar için finansal fedakarlık gerektirir. Çünkü ana finansal gelirleri bu platformların etkileşim trafiğine bağlıdır. Manipüle edilmiş bilgiler de bu trafiği en iyi besleyen kaynaklardır. Dolayısıyla, bir sosyal medya platformu olarak yanlış bilgiye karşı harekete geçmek için finansal çıkardan önce sosyal etki odaklı olmaları gerekir.

Sosyal medya platformlarının yanlış bilgi ile etkili bir mücadele ortaya koyabilmelerinin en önemli şartı bağımsız ve şeffaf kurumlar ile iş birliği yapmalarıdır. Yanlış bilgi tek başına bir kurumun veya kuruluşun çözebileceği basit bir problem değildir. Yanlış bilgiye karşı somut çözümlerin temeli doğru ve fayda odaklı iş birliklerinde yatmaktadır. geppetto.io doğruluğun internetini inşa etmek ve sosyal etki odaklı olmak üzere tasarlanmış bir proje olarak, sosyal medya platformlarına ve internet kullanıcılarına yanlış bilgi ile mücadelede yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

Topluluğumuzun bir parçası olmak ve projemiz hakkında güncel ve detaylı bilgilere sahip olmak için bizi takip edin.

Website : http://geppetto.io/

Twitter : https://twitter.com/geppettoio