Tunku Hasan Di Tiro
Hasan di Tiro, Açe ve Endonezya’nın özgürlüğü için mücadele eden bir ailenin ve dedenin “Tengku Tjik Di Tiro Muhammed Saman” soyundan gelerek 25 Eylül 1925’te Açe’de doğdu.
Darul Islam Hareketi’nin lideri Davud Beuereuh’un gözde öğrencilerindendi. Sigli’de Beureueh’in açtığı okulda öğrenimini tamamladı. Daha sonra Cava Adası’ndaki Yogyakarta hukuk eğitimi aldı. Kazandığı bursla ABD’de eğitime devam eden Tiro, Colombia Üniversitesi’nde Kamu Yönetimi ve Hukuku Bölümü ile Fordham Üniversitesi’nde Siyaset Felsefesi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünde eğitimini tamamladı.
1950'lerin başında New York’ta Endonezya Birleşmiş Milletler elçiliğinde çalıştı ve aynı zamanda iş hayatına başladı.
Açe oldukça çalkantılı bir dönem içerisindeydi ve Endonezya bağımsızlığını yeni kazanmıştı. Bu tarihten sonra Açe, Endonezya’dan bağımsızlık istedi. Halen New York’ta olan Di Tiro, kendisini Darul Islam’ın “dışişleri bakanı” ilan etti. Olayın ardından Endonezya vatandaşlığından çıkarıldı ve birkaç ay boyunca New York, Ellis Adası’nda yasa dışı bir yabancı olarak hapsedildi.
Di Tiro, 1974 yılında Amerikalı eşi Dora ve oğlu Karim’i bırakarak Açe’ye döndü. İki yıl sonra, Özgür Açe Hareket’ini (GAM) kurdu. Hareket, bağımsızlık istediğini bildirerek, Açe’nin doğal kaynaklarını kullanan petrol rafinelerine saldırı düzenlenmeye başladı. Gam, Endonezya’yı gayrimeşru bir devlet olarak gördüklerini ve Hollandalılar tarafından 1873'de istila edilince kaybettikleri bağımsızlıklarını geri almak istediklerini bildirdiler.
1976–1979 yılları gerillalar ile dağlarda verdiği mücadeleyi yazmış olduğu günlükler daha sonra kitap haline getirilerek “Özgürlüğün Bedeli” isminde yayımlandı. 3 yılın ardından 1979'ta İsveç’e gitti ve otuz yıl boyunca yaşamını sürdürdü. Gam’ın lideri olmayı sürdürdü ve lobicilik faaliyetleriyle davası için çalışma devam etti.
Resmi tahminlere göre, GAM ile ordu arasındaki çatışmalar sırasında 15.000 kişi öldü; farklı kaynaklar ise bu rakamın 30.000'e yakın olduğunu belirtiyor.
Başarısız barış görüşmeleri ardından müzakereler 2004 yılının sonlarında tekrar başladı. Ardından Açe kıyılarını vuran deprem ve tsunami sebebiyle 170.000 kişi öldü. Yaşanan felaket sonrası Endonezya hükümeti ve Gam müzakere masasına tekrar döndü ve Ağustos 2005'de Di Tiro tarafından onaylanan bir barış anlaşması imzalandı. Tam bağımsızlık yerine özerklik üzerine anlaşma imzalandı. Eski direnişçilerden de oluşan adaylarla parti kuruldu ve ilk seçim yapıldı. Eski gerilla komutanı olan İrwandi Yusuf, şimdi Açe valisi olarak görev yapıyor.
Uzun yıllar Hollandalılara karşı ülkesinin özgürlüğü için mücadele eden Tengku Tjik Di Tiro Muhammed Saman’ın torunu olan Tiro’nun ataları gibi hayatını Açe’nin özgürlüğü için mücadele ederek geçirdi.
2008 yılında ülkesine dönen Di Tiro’yu büyük bir kalabalık coşkuyla karşıladı. 2010 yılında çoklu organ yetmezliği sebebiyle öldü. Ölmeden bir gün önce Endonezya hükümeti tarafından alınan vatandaşlığı geri verilmişti.
Tengku Tjik Di Tiro Muhammed Saman
Muhammed Saman, Açe’nin Hollandalılar tarafından sömürüldüğü bir dönemde büyüdü. Hac için gittiği Mekke’de, İslami eğitimin yanı sıra emperyalizme ve sömürgeciliğe karşı mücadelede fikri alt yapısı oluştu.
Açe’ye döndüğü zaman Hollandalılara karşı Sabil Savaşı olarak bilinen savaşı başlattı. Hollandalıların kale ve topraklarını bir bir fethetti. Saman’ı durduramayan ve yükselen Açeli ruhunu gören Hollandalılar onu öldürmek istedi. Bir işçi ve kadına para vererek gönderdikleri zehirli yemeği yemesini sağladılar. Yemeği yiyen sultan zehirlendi ve Ocak 1891'de Aneuk Galong Kalesi’nde öldü.
Hollanda sömürgesine karşı savaşta önemli bir figürdü. Sömürgeciliğe karşı anavatanını kahramanca savunduğu için Endonezya Bağımsızlık Kahramanı olarak biliniyor.
Faydalandığım kaynaklar: Dünya Bülteni, Dünya Bizim, BBC, NY Times, Britannica
