‘De bruine rat kan niet zonder ons, dus we zijn nooit ratten-vrij’
Stadsecoloog Martin van den Hoorn over de bruine rat in Den Haag.
Zijn er de laatste tijd meer rattenmeldingen doordat er simpelweg veel media-aandacht voor is? Of zijn de ‘overlastknaagdieren’ nu echt drastisch in aantal toegenomen? Stadsecoloog Martin van den Hoorn vertelt over hoe de bruine rat in Den Haag leeft, overleeft en wat er aan hun aanwezigheid gedaan kan worden.
TEKST: Ismay Gossen & Martin van den Hoorn
De Haagse stadsecoloog heeft naar eigen zeggen niet zoveel te maken met de ratten in onze stad, maar ,,als je een plaagdier wil bestrijden, moet je altijd iets weten over de ecologische achtergrond. Ik heb een hoop collega’s hierover geadviseerd en ik probeer voor een realistisch verwachtingsmanagement te zorgen. Je kan ze nooit allemaal weg krijgen. Ratten horen nu eenmaal bij mensen.”
Wat bedoel je als je zegt ‘ratten horen nu eenmaal bij mensen’?
,,Ratten hebben zich 100 procent aangepast aan mensen. De bruine rat in het specifiek heeft zijn hele overlevingsstrategie op ons gericht. Diverse wetenschappers stellen dat het dier niet zonder de mens in de vrije natuur kan overleven.”
Wat hebben wij mensen de ratten te bieden?
,,Bruine ratten eten graag exact hetzelfde als dat wij doen. Uit experimenten uit de jaren ‘50 bleek dat ze gek zijn op roerei, macaroni met kaas, gekookte aardappelen, mais en havermout. Ik denk dat als het experiment nu herhaald zou worden er ongetwijfeld Big Mac’s, hot wings, pizza’s en kapsalon op het menu staan.”
Dus, zoals meer dan eens gezegd is: waar eten is, daar zijn ratten?
,,Dat is zeker waar. Sterker nog, waar veel eten bij de mens tot obesitas en een lager libido kan leiden, spoort het de bruine rat juist aan tot het krijgen van extra jongen. Het blijkt dat het aantal bruine ratten in een gebied direct samenhangt met de hoeveelheid beschikbaar voedsel, mits er beschutting is en graafmogelijkheden voor holletjes zijn.”
Er is dus nooit zoiets als een te veel aan eten voor de bruine rat?
,,De hoeveelheid voedsel heeft een effect op de sociale structuur van een bruine rattenpopulatie. Wanneer er een overvloed aan voedsel is en de bruine rattenpopulatie eenmaal zijn maximale grootte heeft bereikt ontpoppen de dikste vrouwtjes en dikste mannetjes zich tot dominante ratten. Deze overheersers bepalen wie er in de rattenharem eten, paren of vruchtbaar zijn. Uiteraard eten ze zelf het beste voedsel op de beste momenten, ‘s nachts, want dat is veiliger. De ondergeschikte ratten worden gedwongen om hun eten overdag te gaan zoeken.”
Deze (waarschijnlijk) ondergeschikte ratten worden de laatste tijd vaak overdag gezien. Heeft Den Haag een overschot aan eten op straat liggen?
,,Niet Den Haag in het specifiek. Alle grote steden hebben een overvloed aan voedsel. Dat leidt ertoe dat verscheidene diersoorten in grotere mate kunnen leven. Meeuwen, ratten, kauwen — halsbandparkieten waarschijnlijk ook, die worden bewust of onbewust bijgevoerd. Kijk, als je Den Haag vergelijkt met een dorp met één snackbar, dan hebben we hier onze woonomgeving natuurlijk veel meer ratten. Daar tref je ze veel aan in de buurt van kippenhokken of varkenstallen.”
Maar als er geen voedselresten meer op straat worden gegooid door bewoners en bedrijven, dan kan de rattenbevolking wel iets afnemen?
,,Gooi nooit eten naar buiten, breng overtollig brood naar een broodcontainer en breng afval altijd naar een afvalcontainer. Alleen zo kan je de hoeveelheid binnen de perken houden.”
En rattengif? Haalt dat nog iets uit?
,,Wanneer er een voedselbron aanwezig is, bijvoorbeeld een afvalcontainer waar etensresten omheen gezet worden, dan bestaat hun leven boven de grond alleen uit enkele dagelijkse loopjes van hun hol naar de afvalcontainer en weer terug. Voordat een bruine rat zijn of haar hol uitkomt wordt eerst uitgebreid de omgeving gecontroleerd. Elk nieuw voorwerp wordt met de groots mogelijke argwaan benaderd. Daarom is het heel lastig om een rat met een val te vangen. Pas als blijkt dat nieuw voedsel geen negatief effect heeft wordt er meer van gegeten. Dit is ook de reden dat rattengif pas na een paar dagen of een week effect heeft. Zou het direct werken dan zouden de ratten het zeker mijden.
Zodra er ratten komen te overlijden door rattengif, gebeurt er overigens iets opmerkelijks: rattenvrouwtjes stemmen hun voortplantingscycli door middel van oestrogeensynchronisatie op elkaar af. Het voordeel van dit McClintock-effect is dat de rattenvrouwtjes tegelijk hun jongen krijgen. Gaat een van de vrouwtjes dood, dan wordt de zorg door een van de andere vrouwtjes overgenomen. De overlevingskans van een jonge bruine rat stijgt zo van 28 naar 80 procent.”
Oftewel, er zijn altijd veel ratten?
,,Als ik de rattenvanger van de HMS erover hoor, is het altijd zo geweest in bepaalde stadsdelen. De rat hoort ook echt bij de stad en als we nooit meer ergens langs het water een rat zien, is er wat mis met de natuur in de stad.”
Zouden we kunnen stellen dat er geen overlast is?
,,Dat is een gevaarlijke vraag. In theorie is de bruine rat geen parasiet, maar een commensaal. Een dier waarmee je samenleeft, waarvan je geen direct voordeel of nadeel ervaart. Maar ik snap ouders die het vies vinden als hun kinderen tussen de ratten aan het buitenspelen zijn natuurlijk ook wel. Het is vaak psychologisch: loopt er ergens een konijntje, dan is het schattig. Maar een rat ‘leeft in het riool en brengt ziektes over’. In het riool leven doen ze niet zo snel, maar dat ze ziektes kunnen overdragen klopt wel. Tegelijkertijd is de infectiekans erg laag. Maar nogmaals: hoe minder eten je op straat laat liggen, hoe kleiner de kans wordt.”
