02 — Gewichtige zaken
Onderweg naar live 2/3
Okee, het domein is geclaimd vanaf de racefiets. Bedankt en doei ooievaars! ‘Postcast’ dus. In de laatste acht kilometer naar huis de podcast uitgezet, want ik had ineens Postcast in het hoofd. Het hebben van een juiste naam voor iets opent allerlei deurtjes naar ideeën, kansen, mogelijkheden, associaties, maar ook gelijk ideeën voor vormgeving, in welke wereld het zou moeten gaan leven, en waar het aan moet voldoen. Acht kilometer verder al kilometers verder met ideeën.
Met Dennis was ik al een tijdje in de weer om wat mensen met elkaar te linken die like-minded zijn, onder de noemer ‘Causatives’. Doenende denkers en denkende doeners. Gelijk al was het ons idee dat Postcast een mooi project zou kunnen zijn als Causatives, om niet weer een praatgroepje te zijn, maar om daadwerkelijk wat te gaan doen. Begin december schreven we dit aan de groep:
Causing new perspectives and sharing views, a Causatives first prototype product: Postcasts
As a first tiny project, we will start PostCasts: single stories as 10–15 minute reads as snail mail pocket books. We have been behind screens too long and too much, so we felt the urge to create something offline. Dennis and I have been working on this idea a little and gave it the nice subtitle ’share the change’. That can be a change in how you do things, a change in perspective, a guide that helps you to change — like an article on a weblog, or a podcast, captured into a book. Co-Causative Martine has been busy making a first mock-up — Stang has been playing with style, design, illustrations. The idea is that we make small runs of about 25; people can subscribe via a website; you don’t know when something will arrive, but it will; the idea is that you don’t keep it, pass it on, that you share the change. We believe we create valuable pass time for people, having something to read on the train, in-between Zooms, with a coffee on a terrace… And it is also a great conversation starter: you can actually see the cover and that someone is reading — the great benefits of an actual book over people maybe-reading-a-book-checking-facebook-instagram-mail-whatever.
Ja, na die fietstocht was een en ander al doende wat verder gevormd in idee, mechanisme hoe het zou kunnen werken en ook de vormgeving kreeg wat vorm. Voor vorm spar ik graag met Stang als het iets moet worden wat je niet per se verwacht. Zijn grote vermogen is om te blijven spelen en niet bang te zijn nieuwe dingen te doen. Samen gingen we op zoek naar een passende vormgeving. Soms ontstaat die vrij direct, maar deze keer niet. Prima, we hadden geen haast immers want het is geen project voor een opdrachtgever, dus als niemand iets verwacht zit er ook niemand op te wachten. Geen haast, of wat goed is of wat klopt, komt vanzelf.
Het optimaal vinden
Martine vroeg ik om wat studies te maken naar een optimale vormgeving. Optimaal, omdat het gaat over prettig lezen, maar ook over post. Aan post zitten een aantal haken en ogen. Omdat het idee is dat mensen gewoon ‘abonneren’ zoals bij een podcast, spelen er ook een aantal praktische zaken een rol. Zoals goede leesbaarheid, maar juist ook gewicht, omdat dat weer gevolgen heeft voor portokosten. Klooiend en proberend zochten we wat we niet konden vinden. Wat geweldig was. Iets vinden is ook fijn, maar samen zoeken ten tijde van corona bleek ook vooral leuk te zijn. Met Postcast was er een extra reden om regelmatig bij elkaar in te checken, eindeloos te filosoferen en te prototypen om de best passende vorm te vinden, zonder de vraag van een klant. We verzamelden voorbeelden van boekjes in series, bestudeerden die om te leren wat er goed aan was, wat niet, wat anders zou kunnen en mogelijk ook moeten omdat het om post gaat.
Online, om offline te kunnen zijn
Om te kunnen ‘abonneren’, hadden we natuurlijk ook een online plek nodig. We vroegen Thomas of hij mee kon denken. Thomas weet als geen ander hoe het allemaal technisch werken moet. Inmiddels hadden we namelijk het onderschriftje ‘share the change’, aangepast naar ‘onverwachte verhalen, voor de verandering’ en in het Engels ‘unexpected stories, for a change’. Onverwacht vanwege de inhoud: verrassende verhalen van verrassende schrijvers om te zorgen voor een fris nieuw inzicht of perspectief of misschien wel een andere verandering. Die veranderingen kunnen klein en persoonlijk zijn, of misschien wel tot grote systeemveranderingen inspireren.
Dat is het mooie van een verhaal, dat je nooit weet hoe het waartoe leidt. Dat je nooit weet hoe het mixt met de gedachten, ideeën, competenties, capaciteiten en doevermogen van de lezer. Daarom is het goed om daar ambitieus in te zijn. Vandaar ook tweetaligheid als optie. Niet om te wijsneuzen, maar omdat grenzen niet teveel zouden moeten belemmeren, en door juist ook Engelse verhalen te delen, je nou eenmaal door meer mensen verstaan kunt worden. Maar ook onverwacht, omdat we niet op basis van vaste regelmaat verschijnen. Wel regelmatig, maar niet voorspelbaar zoals de wekelijkse Donald Duck. Meer vanuit het idee dat wanneer een editie klaar is en iedereen tevreden, dat het dan deelbaar is. Aangezien veel inmiddels voorspelbaar is, is Postcast dat niet.
Thomas ging meezoeken naar vormen voor abonnementen die gebaseerd zijn op aantallen, niet op looptijd. De oplossing was uiteindelijk vrij simpel: pre-paid tegoed. Door verschillende bundels te maken, hebben mensen recht op het aantal dat ze hebben gekozen. Prettig duidelijk. Ook geen gedoe met lidmaatschappen en alles wat daarbij hoort.
Met de P van brievenbus
Intussen ging Maikel aan de slag met hoe het er online uit zou kunnen zien. Dat kon ook, omdat we voor de vormgeving inmiddels een aantal keuzes hadden gemaakt.
Tijdens een wandeling door de Overijsselse weilanden liep ik langs een van de vele boerderijen. Deze had aan de weg zo’n Amerikaanse brievenbus staan. Je weet wel, zo een met een vlaggetje eraan en omhoog. Dat vlaggetje heeft de vorm van een hoofdletter P. Vanaf daar was het simpel.
We namen een lekkere letter, drukten de binnenvorm uit de P, maakten hem rood. Namen een O. Drukten de binnenvorm eruit, knipten de helft eraf, trokken de vorm uit waardoor het een soort lange tunnel werd. Plakten de rode P erop en: Tada! Dat veroorzaakte ook de verdere stijl: luchtpost, de wereld van post in het algemeen dus postzegels, kraftpapier, sluitzegels, ansichtkaarten, etcetera. Basisvorm en regels klaar. Vraag aan Maikel: maak eens een opzetje met dat wat er nu is, hoe dat eruit zou kunnen zien als simpele website. Om later te mixen en finetunen met het werk van Thomas. Die vormgeving voelde gelijk goed. Simpel, compact en ook sexy als postzegel.
Bij PostNL kun je ook je eigen postzegels maken, waarmee we dan gelijk voor de verzending op elke enveloppe iets eigens hebben; als de branding al in de postzegel zit, kan de enveloppe bijvoorbeeld gewoon eenvoudig onbedrukt bruin blijven. Na een beetje modderen in de editor van PostNL bestelden we het eerste testvel om te kijken of het een plausibel idee was. Of die kwaliteit een beetje postzegelwaardig bleek te zijn of misschien een beetje van die laf-doorgekopieerde-menukaart-kwaliteit. Het bleek dikke prima te zijn.
‘Post-first’ design
Na een eerste verkenning voor vormgeving met Martine kwamen we op een vorm voor de boekjes die prettig was. Maar een ding ging hier fout — los van dat het prettig was, waren we spelenderwijs uit het oog verloren wat we ook al weer aan het maken waren: post-cast. Post dus. Post heeft nu eenmaal een aantal bijwerkingen. Het moet namelijk verstuurd worden. Hoe groter, zwaarder en dikker, hoe duurder. Dus besloten we opnieuw te beginnen.
Ik besloot contact te zoeken met een ontwerper waar ik op de academie was geweest voor zogenaamd ‘werkveldonderzoek’. Dat was Koos Staal. Koos was daarmee de eerste echte ‘grote ontwerper’ die ik ontmoette. Koos werkte vanuit Haren aan allerlei moois — maar vooral ook veel aan de vormgeving van kranten. Mijn gedachte was dat wij nu met Postcast met een aantal van dezelfde uitdagingen te maken hadden die kranten hebben. Als je meer letters op een zijde van een vel kwijt kunt, kan je of meer of langere verhalen in een krant kwijt; of heb je minder papier nodig, heeft een bezorger minder zware fietstassen, etcetera. Maar dat mag natuurlijk niet ten koste gaan van de leesbaarheid. Het is dus niet zo simpel dat je kunt zeggen dat je gewoon een kleiner corps gebruikt, want daarmee maak je voor sommige mensen het lezen moeilijker. Door alle kranten, magazines en boeken hebben wij bepaalde patronen ontwikkeld die wij als prettig ervaren om te lezen. Dat gaat over lettergrootte, interlinie, maar ook over welke letters wij het liefst lezen. Koos had daar met het ontwerpen van kranten altijd mee te maken: het vinden van het meest optimale ideaal. En maakte na zijn ervaring en ervaringen daar een boek over.
Gewichtige letters
Ik had onthouden van die tijd dat één specifieke letter misschien wel de ultieme keuze zou zijn: de Gulliver van de Nederlandse letteroptwerper Gerard Unger. Gulliver is namelijk ontstaan uit experimenten met leesbaarheid en ruimtebesparing. Nu wordt het een tikje nerdy. Door een aantal aanpassingen lijkt het zo dat dat Gulliver in 10-punts er veel groter uitziet dan bijvoorbeeld Times in dezelfde maat. Om dezelfde visuele indruk te krijgen als de 10-punts Times, hoeft Gulliver alleen in 8,5-punts te worden gebruikt. Met zijn korte schreven (voetjes aan de letters) staan de letters dicht bij elkaar, waardoor er ruimte op de pagina kan worden bespaard. Dit betekent dat het gebruik van Gulliver — dat in de eerste plaats als lettertype voor nieuwsmedia is ontworpen — een uitgever in staat stelt om ofwel meer tekst op de pagina te plaatsen, ofwel grotere illustraties te gebruiken zonder dat er tekst hoeft te worden opgeofferd. Gulliver wordt niet alleen gebruikt vanwege de goede leesbaarheid en ruimtebesparende eigenschappen, maar ook omdat ze geliefd is bij zowel oudere als jongere lezers (oudere lezers zeggen dat ze de krant opnieuw kunnen lezen, terwijl jongere lezers zeggen dat de krant er modern uitziet). Top dus.
Maar niet per se, afgaande op de feedback van Koos:
Hallo Marcel, Ja, de Gulliver was een zuinige letter. Maar, het was ook wel een marketingdingetje was mijn indruk. De stokhoogte was gereduceerd, maar dat deed de Helvetica ook al. Krantenuitgevers en redacties waren destijds gevoelig voor het argument dat er meer tekst op een pagina kon of dezelfde tekst op minder papier. Ik ken geen fonts waarbij dat argument nog wordt genoemd. Online gelden andere criteria. Maar als je ruimte wilt winnen, is een condensed font natuurlijk ook een optie.
Okee. Martine en ik besloten om voor iets soortgelijks te gaan. Hoe dan ook bleek Gulliver niet een mogelijkheid:
Available exclusively to organisations and companies whose printing work will do justice to its space-saving capabilities. Minimum licence: 20 workstations. To guarantee Gulliver’s exclusivity, no more than 100 licences will be issued worldwide.
Eerste punt: ja, dat was nou het punt. Space-saving. Maar het tweede punt, 20 workstations, ook al zijn we natuurlijk tomeloos ambitieus, dat zal voorlopig niet een realiteit zijn.
We kozen voor Quadraat, van de Nederlandse letterontwerper Fred Smeijers. oorspronkelijk uit 1992, maar recent opgepoetst voor de eisen die worden gesteld voor digitale toepassingen. We wonnen gelijk meer dan vier pagina’s toen we het ontwerp aanpasten naar dit lettertype. Dus minder papier, minder gewicht, zonder leesbaarheid van tekst te verliezen. Hop!
Volgende halte: papier, prototypen, proberen.
