Hoe Erik de Jong ruimte maakt door ruimte te laten
Happyplaces Stories (video)
Ik heb niet zo’n behoefte aan ruimte. Dat is een veronderstelling die bij mij niet per se op gaat. Misschien kun je het vergelijken met de wet van behoud van massa. Er is altijd dezelfde hoeveelheid massa en energie, het is maar net hoe je het rangschikt. Dus wat ik doe is niet ruimte maken, maar het rangschikken van elementen die al bestonden. Die al in me zaten, die alleen opnieuw op volgorde worden gelegd. Door die volgorde, die gedeeltelijk bewuste rationale handeling. Maar dat is maar de helft, misschien zelfs minder dan de helft. De rest is iets waar ik zelf ook niet bij kan en ook niet bij wil. Dat heet dan intuïtie of zoiets. Dat speelt zich allemaal af terwijl je denkt dat je aan het niets doen bent. Een mens is altijd aan het werk. En als je denkt dat je slaapt of dat je je verveelt, of dat je zogenaamd loopt te lanterfanten dan is er intussen van alles aan de hand waar je veel later achter komt dat je dat toen allemaal aan het doen was. Dus, ik heb niet echt ruimte nodig.
Jezelf betoveren
Ik maak liedjes. Een lied is een tekst en muziek. En dat is meteen al de tweede misvatting. Tenminste, vaak hoor ik dat. Dat mensen denken: je schrijft een tekst en daar komt muziek bij. Of andersom. Je maakt muziek en dan stop je woorden op de melodie. Dat is geen van beide aan de hand bij mij. Ik kan alleen maar vertellen hoe ik werk. Dat begint al direct met iets dat ik zelf niet begrijp. Ik ga aan de piano zitten of neem de gitaar. Ik zet meteen de recorder aan, net zoals nu de camera meteen aan staat terwijl ik zit te denken en te praten tegelijkertijd. Ik ga meteen spelen en mummelen. Dan heb ik een soort melodie of een akkoordenschema. Dan ga ik mummelen, dan ga nep zingen, nep taal zingen. Net als een kind zeg maar, die fonetisch Engels nadoet, doe ik een tekst na die nog niet bestaat. En dat neem ik op. En daar ga ik naar luisteren. En als je daar naar luistert, dat is zo suggestief dat je vaak al hele zinnen kunt opschrijven die je wel hebt gezongen, maar niet hebt bedacht. Die bedenk je terwijl je ze hoort dat je ze zelf doet. En dan weet ik nog steeds niet wie nou die teksten heeft gemaakt: is dat degene die ze heeft gezongen of is dat degene die ze heeft geïnterpreteerd? Allebei ben ik het toevallig, dus ik mag mijn naam er onder zetten. Maar het blijft een wonderlijk spel. Het is echt een spel van jezelf betoveren. Een spel van suggestie. En uiteindelijk is het een tekst. En dan weet je ongeveer waar het over gaat. En dan begrijp je ook waar het over gaat. En dan blijkt het dus te gaan over iets waar je al die tijd al mee bezig was. Waar je al jaren mee bezig was. Dat is mijn kapitaal, dat is mijn bron. Dat probeer ik verder niet aan te boren of aan te zitten. Als een soort schaliegas te verstoren. Maar ik ben soms bang dat dat niet meer werkt op een dag. Dat kan natuurlijk. Ik weet ook niet hoe het werkt, dus ik kan het ook niet repareren dan, denk ik. Zo werkt dat ongeveer.
De pit eruit
Wat ik dan doe. Dan weet ik zelf waar het over gaat, uiteindelijk. Ik wist nooit van tevoren waar het over zou moeten gaan. Maar uiteindelijk gaat het ergens over. En wat ik dan doe, heb ik gemerkt, is dat ik daar de elementen die te duidelijk zijn, te figuratief zijn, te nauw, te bepalend voor het onderwerp, die snij ik er uit. Je moet je voorstellen, je hebt een een bal of een cirkel. Met een kern. En die kern snij ik er uit, als een pit zeg maar. En wat je overhoudt zijn alleen maar pijlen, elementen die wel naar die kern wijzen maar die kern die is er uit. Als jij er dus naar luistert, dan kun je dus alleen maar allemaal suggesties horen en zien en beleven. Maar omdat het midden er uit is, ga je zelf daar als luisteraar wat invullen. En dat is voor iedereen anders. Dat is jouw film. Want jij luistert naar die tekst. Die vul je in met jouw associaties, met jouw jeugdherinneringen, met jouw geuren, met jouw liefde, met jouw angsten, met jouw culturele achtergrond, met de boeken die je las, met de films die je zag… voor iedereen is dat anders. Alles wat ik doe is proberen daar een nieuw licht op te zetten. Dat werkt ontroerend.
Ontroering
Ontroering is ook een heel vreemd fenomeen. Een melodie is een abstractie. Een melodie is een aaneenschakeling van frequenties. En toch kan muziek je, mij, alle mensen denk ik wel, het allerdiepste raken van alle kunstvormen. Van alle disciplines is muziek de hoogste muze. Juist omdat die abstractie zo hoog is. Niets wordt je verteld. Het heeft geen onderwerp. Een melodie gaat alleen over zichzelf. En toch raakt het je gigantisch, keer op keer op keer. Je kunt een boek, hoe goed het boek ook is, 20 of 30 keer lezen en dan werkt het niet meer. Of een film. Maar een liedje, of een melodie, of een opera kun je elke dag, heel je leven lang, elke nacht opnieuw horen. En het blijft werken. Omdat je het helemaal van jezelf hebt gemaakt. Dat is wat ik doe. Ik weet niet hoe ik het doe, maar dat is wat ik doe.
Toverachtige dingen
Daarbij heb je al muzikant het ontzettend grote voordeel dat je direct contact hebt met je publiek. Als ik schrijver zou zijn, dan schreef ik een boek thuis en dat wordt dan de wereld in verspreid en mensen lezen dat thuis ook, alleen. In bed. Of aan een tafel. En dan hoor je dat ze het waarderen. Of dat ze het mooi vinden. Dan krijg je brieven. Maar als ik een liedje speel en mensen zijn ontroerd en je ziet het direct, je voelt het direct. Aan het applaus, of aan de fysieke nabijheid van het publiek. Daar gebeuren ook heel ingewikkelde, sociale toverachtige dingen soms in een zaal met mensen die met elkaar een beleving voelen. Daar is ook muziek, je doet het zelf ook met je stem, met je teksten, met je woorden. Het is ook zo oud als de wereld, maar het boort iets aan waar iedereen altijd gevoelig voor is. maar het wil niet zeggen, dat de medicijnman die ik ben, ook weet hoe het werkt. Ik denk er wel over na, maar ik weet ook niet hoe het werkt.
Gedeelde verantwoordelijkheid
Je leunt heel erg op vertrouwen. Het is een afspraak die ik heb. Ik maak dit. Ik weet niet precies wat het is. Maar ik voel wel dat het waardevol is. En ik geef het aan jou. En jij bent als luisteraar ook verantwoordelijk. Een luisteraar moet ook werken. Moet het ook willen. Als dat zo is, dan doen we allebei de helft. Dan maken we eigenlijk samen wat het is. Dat is dan die ruimte zou je kunnen zeggen ja. Hoe maak je ruimte? Dat is dat ik de helft weghaal en hoop dat hij de andere helft aanvult. Misschien is dat die ruimte wel ja. Dat zou je kunnen zeggen.
Ik doe zit werk nu al lang. In eerste instantie was het natuurlijk growing up in public. Je bent getuige geweest! Een man op een zolder, waar alle schijnwerpers opeens op staan. En die moet dan… Een hoop dingen… De relatie met wat je doet verandert, want je muziek verandert want opeens zijn er een boel mensen die er op wachten. Er een mening over hebben. Het heel erg afschuwelijk vinden, heel veel kritiek hebben. Tegelijkertijd sta je opeens op een podium. Dus mensen kijken naar je. Die hebben ook een mening en een oordeel niet alleen over je muziek, maar ook over hoe je er uit ziet. Hoe je het doet, hoe je beweegt, hoe je zingt. Ik kan helemaal niet zingen. Dat zijn allemaal dingen die je langzaam toch gaat… Eerst vind je ze eng, dan begin je te begrijpen en dan pas ga je het waarderen.
Bord spaghetti
Dat is ook zo’n… ‘Het pad wat je gelopen hebt.’ Maar als je goed nadenkt is het feit dat we hier nu zitten, jij en ik op dit moment nu hier, hier in Meppel, alleen een samenloop van omstandigheden van elementen die wij niet hebben gekozen. Die door toeval, omstandigheden, oorzaak en gevolg zo zijn gekomen. Waar word je geboren? Welk gezin? Welke muziek wordt daar gedraaid? Waar ga je naar school? Wie worden je vrienden? Wat worden je interesses? Hoe groei je op? Allemaal zaken die jou vormen en die je niet, waar je niet voor hebt gekozen. Dus dat pad wat je loopt… Eigenlijk hebben we niet zoveel ruimte. Als je goed nadenkt zijn de momenten die echt beslissend waren in je leven, die je zelf kon beslissen in je leven, zijn er misschien een handvol geweest. En de rest is allemaal samenloop van omstandigheden. Alle levens van alle mensen door elkaar zijn allemaal als een bord spaghetti. Soms kom je elkaar tegen. En dan weer niet. je hebt niet zoveel te zeggen eigenlijk. Misschien is dat ook wel wat ik keer op keer wil uitdrukken met die teksten. Dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten.
De chronologie doorbreken
We maken ook allemaal die fases mee. Je bent allemaal een kleuter. Je wordt allemaal een puber. Je wordt allemaal verliefd. Je gaat allemaal trouwen. Je wordt ouder. Je lichaam wordt ouder. Je ouders gaan dood. Het klinkt bijna saai ja. Ja. Ik denk dat de manier om dat niet zo te zien, is om de chronologie te doorbreken. Je moet eigenlijk je leven niet zien als een chronologisch proces. NIet van jaar naar jaar of zo. Maar er zijn andere verbanden. Die over je leeftijd, of over tijden heen stappen. Dat begin ik wel een beetje te bedenken. Dat ik nu weer sporen vind die ik had toen ik heel jong was. En die ik in de tussentijd ben kwijtgeraakt. Die komen nu om een of andere reden weer opduiken. Dus je hebt nu weer meer verbinding met 30 jaar geleden dan met 10 jaar geleden. Als ik goed kijk naar oude mensen, want ik ben nu wel 52, dan denk ik nu wel over hoe ik goed oud ga worden. Hoe ga ik dat doen? Ik wil dat goed doen. Want ik zie zoveel oude mensen die niet tevreden zijn. Of bitter. Of zeuren. Of een kleine bange wereld hebben. Oud worden is wel iets dat je actief moet doen. Je moet wel een plan hebben: hoe ga ik dat doen? Als je niks doet, dan wordt het steeds kleiner allemaal. En dat wil ik niet. Vandaar dat ik daarover aan het nadenken ben.
Het wordt een lange reis
Een lange reis
Het heeft hier flink gestormd vannacht
Maar het klaart al op
Je hoort de vogels weer
Je ruikt de regen nog
Misschien een andere keer
Een andere keer
Want we moeten verder
Hoe dan ook tot het niet meer lukt
Tot het niet meer gaat
Dat zien we dan wel weer
Alles op een rij
Ik blijf bij jou tot aan het eind
Zolang deze auto rijdt
Ik ben een twijfelaar
Maar jij nog meer
Dus dat zijn er twee
Ik ben niet meer heel erg sterk misschien
Maar ik maak je aan het lachen
Dus daar moet het dan maar mee
Het wordt een lange reis
De langste reis
Voorbij de laatste flats over het kanaal
Niemand op de weg
Zet hem in z’n vijf
Dat maakt niet zo’n kabaal
Alles is oké
De horizon en het vlakke land
Ik rij en jij leest mijn hand
Ik ben een waterman dus deze week zit alles mee
We luisteren naar Adamo en praten over alcohol
En de foto’s die je maakt van de grote dag
De grote zon
We stoppen bij een tankstation
Waar de mensen doen alsof het nooit zo is geweest
Ik zie, ik zie wat jij niet ziet
Het is oranjerood en komt ons tegemoet
En alles is nu goed
Alles is oké
Alles is oké
