Hoe Esther van der Ham ruimte maakt door in stilte te luisteren
Happyplaces Stories (video)
Hoe maak ik ruimte? Ik heb het gesprek niet voorbereid. Ook een mooie vraag. Dat is al heel veel ruimte op zich die op dit moment nog heel leeg is. En dat is misschien ook wel precies het stuk waarin ik ruimte maak en ruimte probeer te maken, door het niet allemaal in te vullen van te voren. Maar juist in het moment te kijken wat er komt. Wat gebeurt er, welke ideeën komen er in mij op, waar heb ik zin in. Wat ervaar ik en wat voel ik. Wat wil er gezegd worden, wat wil er gedaan worden. En daarom is dit gesprek ook wel interessant, want hoe ga ik deze ruimte die deze camera biedt, hoe ga ik die invullen? Ik merk dat ik er zelf heel nieuwsgierig naar ben. En het heel leuk vind. Een van de manieren die mij heel veel ruimte geeft, en die ik sinds kort ook meer actief probeer toe te passen, is de creativiteit. Mijn eigen nieuwsgierigheid meer de vrije loop laten. Daarom is dit gesprek ook zo leuk, dat we echt geen idee hebben wat we gaan doen en staat er ineens een camera voor je neus en dan maar kijken wat er komt.
Geen verwachting
Waar we het net over hadden, die reis naar Singapore. Ik heb echt alleen een vliegticket en voor de rest geen idee waar ik terecht ga komen en dat vind ik zo leuk. Dat geeft me zoveel, letterlijk, de ruimte om de ervaring vol aan te gaan en te zien wat er in dat moment plaatsvindt. En wie ik dat tegenkom. En wat ik tegenkom. Echt de hele ervaring helemaal in me opnemen. En ik merk dat op het moment dat ik in die vrijheid, dat ervaar ik echt als vrijheid, als ik die er helemaal kan laten zijn, dan heb ik echt de ruimte. Dan voel ik, daar geniet ik echt intens van. Dan is het net alsof je het hele leven in je op kan nemen. Dus dat is wel een ding van hoe ik voor mezelf ruimte schep. En wat is daar nu de, we hadden het net over hoe je dat actionable maakt. Hoe creëer je ruimte: door geen verwachting te hebben. Van zo zou het straks moeten, of dit zou ik straks willen. Of ik weet dat ik straks dit gesprek ga hebben, dus wat moet ik dan zeggen zodat het goed overkomt? Whatever that may be. En dat helemaal loslaten. Ik vind dat nog steeds een interessante ervaring. Ik was echt zo’n enorme control freak. Langzaam, beetje bij beetje, stapje voor stapje, ook letterlijk door het te laten varen, het te laten gaan die verwachting, die voorbereiding en het harde werken, door het loslaten daarvan ervaar ik steeds meer die creativiteit en die vrijheid. Dat is gewoon gaaf. Dat is echt heel leuk. Dat is wel wat er in me opkomt nu, zo, hoe ik ruimte creëer.
Maar ook door alles niet vol te plannen. Dat geeft mij in ieder geval heel veel ruimte. Letterlijk ruimte in tijd. Dat ik kan doen waar ik op dat moment zin aan heb. Dat wat er op dat moment plaatsvindt, de activiteit of de ontmoeting, dat dat ook letterlijk de ruimte krijgt. En niet in alle haast af hoeft of afgewerkt hoeft te worden. Of afgeraffeld. Dat als je een goed gesprek hebt, dat je daar tijd voor hebt. En dan niet van uur tot uur je agenda vol. Dan is het jammer, want om tien uur heb ik de volgende call of meeting. Maar juist de tijd om dat gesprek eens uit te diepen. Om het te laten gaan. Te kijken wat er nou eigenlijk van belang is. In die ruimte zit voor mij ook weer heel veel creativiteit. Dus dat is ook iets dat ik heel bewust probeer toe te passen. Dat lukt niet altijd, maar het is zeker de moeite waard. Ik heb in de kerstvakantie gewoon vier dagen geen afspraken gemaakt. Dat was het einde! Alleen maar kijken, vandaag heb ik gen programma, waar heb ik op zit moment zin in? Niet bezig hoeven zijn met straks… Nee, nu! Heel, heel relaxed, heel fijn.
Luisteren
Wat ik altijd doe. Ik ga met mensen in gesprek. Dan ga ik heel veel luisteren. Dat is letterlijk de ander de ruimte geven. Wat ik meebreng in dat gesprek is eigenlijk het intunen op wat iemand nodig heeft. Wat hoor ik tussen de regels door? Welke vraag hoor ik daar in, proef ik daar in? Wat zie ik gebeuren bij iemand? Als ik daar eens op door vraag, letterlijk die ruimte schep waardoor iemand zijn verhaal weer kan ontdekken en van daaruit weer kan verbinden met de essentie, dat waar het eigenlijk over gaat: ‘Waar ben ik mee bezig? Waar zijn wij mee bezig? In dit team, in dit bedrijf?’ Of: ‘Waar ben ik mee bezig in mijn rol? Is dat wel de rol voor mij? Waar verlang ik naar? Waar heb ik plezier in? Waar ben ik trots op? Wanneer heb ik energie? Wanneer vliegt de tijd? Of ben ik in mijn element?’ Eerst door vooral te luisteren en heel gericht vragen te stellen. Dingen te observeren en daar dan eens op door te vragen: ‘Ik ervaar een spanning hier op.’ Of: ‘Je zegt nu dit of dat, wat betekent dat eigenlijk? Waarom is dat belangrijk?’ En dan weer te luisteren. Steeds ruimte creëren door de vraag te stellen en de ruimte te definiëren, en daarna de ruimte te maken door alleen maar te luisteren het er allemaal te laten zijn. Er geen oordeel over te hebben. Geen mening. Ook daar weer geen verwachting hebben. Daar heel open in te gaan. Mijn ervaring is, doordat ik heel goed verbinden blijf met wat ik ervaar en voel gebeuren in die ruimte, dat ik daar ook de juiste vragen over kan stellen in het gesprek. Om daarmee net een andere kijk te geven, een ander beeld. Of het juist te verbinden met de emotie die er is. Het bewuster maken van de emotie. Of de patronen of processen die ik hoor of zie, onderling. Stilte speelt daar ook vaak een mooie rol in.
Stilte
Stilte biedt ruimte, en mensen hebben vaak de neiging om dat meteen in te gaan vullen. Want stilte is ook wel spannend. Maar door de stilte te laten zijn, krijgt iemand ook letterlijk de ruimte om eens in zijn eigen antwoord te zakken en te ervaren dat het een moment is waar je even kunt nadenken wat er nou eigenlijk plaatsvindt in het hoofd. ‘Wat betekent dat nou eigenlijk? Wat voel ik? Wat ervaar ik?’ Doordat ik dan die context schets waarin iemand ook niet hoeft te praten, ik geeft dat vaak ook actief aan: ‘Laat maar even, voel maar eens even wat er nu plaatsvindt, wees maar even stil.’ Dat iemand, of een groep, ook de mogelijkheid krijgt om in die ruimte te zijn. Met hun eigen verhaal, even te zijn met hun eigen verhaal. En met het verhaal van de ander. En ook dat er helemaal te kunnen laten zijn. Dat is denk ik de essentie van wat ik breng in teams of organisaties, die hele subtiele kwaliteit van de interactie te organiseren. En echt met elkaar dat gesprek aan te gaan. Met elkaar te zijn, in de stilte. De context kan altijd wisselen. Of dat nou een vergadering is, of wat ik vertelde, zo’n development week ergens ver weg. Of in een natuurgebied, waar je mensen mee de stilte in neemt. Even geen verkeer en herrie. Waar de omgeving anders is, waar ze even buiten hun comfort zone gaan. De ruimte opzoeken waar mensen weer verbonden kunnen worden met hun eigen essentie. En elkaars essentie. Wat wil er dan gebeuren? Wat weet je dan? Over jezelf? En wat weet je dan over elkaar? Wat weet je voor elkaar? Dat je daarin je eigen wijsheid makkelijker kan vinden. Daar weer toegang toe hebt.
Buiten
Het reizen sowieso. Maar ook het zijn uit je eigen context, je eigen comfort zone, maakt natuurlijk al dat je dan ook niet weet wat je kan verwachten. Dus ben je opener. Je hebt een opener houding, omdat je wel moet. Dat is een voorbeeld waar ik mezelf vaak aan herinner. Toen ik Arabisch ging studeren in Jemen, toen wist ik echt niet waar ik aan begon. Ik dacht alleen maar: ‘Leuk, interessant, daar ga ik. En ik ga allerlei rare dingen tegenkomen, rare gebruiken en cultuurverschillen.’ Maar omdat ik helemaal niet wist wat ik moet verwachten stond ik daar zo open in dat dat eigenlijk vrij moeiteloos ging. Ik kon me daar makkelijk in aanpassen. Ik was nieuwsgierig, ik was me er heel erg van bewust dat er van alles anders zou zijn. Dus ik was er meer mee bezig en op bedacht en daardoor ging dat heel moeiteloos. Ik ging vanuit Jemen gelijk door naar Londen voor het volgende deel van mijn studie. Toen dacht ik: ‘Dit is westers, dus ik weet precies hoe alles werkt.’ Ik vind de cultuurshock in Londen bijna nog groter dan in Sanaa. En dat was eigenlijk alleen omdat ik het gevoel had dat ik wist waar ik aan toe was en wat me te wachten stond. Doordat je echt even uit je bekende plek bent, dat je niet weet wat je kunt verwachten, maakt dat je opener in de ervaring staat. Dat geeft veel meer mogelijkheden om met een frisse blik te kijken naar dat wat er is, in plaats van kijken door de verwachtingen als brillen die ik al eens op heb gezet om te kijken naar de situatie waar ik in stap. Dat vind ik een belangrijke impact van nieuwe plekken, of onbekende plekken.
Als je met teams of met groepen naar een onbekende plek of op reis gaat, maakt ook dat je gezamenlijk afstand neemt van je dagelijkse zaken. Je dagelijkse proces, sleur, gewoonte, dat je samen in die nieuwe context stapt. Waarin je weer allemaal weer even kijkt wat je gaat doen, wie welke rol heeft, wie neemt welke rol op zich. Dat je met z’n allen ook week of aantal dagen echt bij elkaar bent. Die ruimte probeer ik altijd zoveel mogelijk te creëren; dat mensen hun mobiel, computer en communicatie zoveel mogelijk thuis laten zodat ze in het moment kunnen zijn en met elkaar kunnen zijn. Dan is er geen afleiding van zaken, dingen die je moet regelen, alles wat er buiten die ontmoeting is, is er dan niet. Dat geeft veel meer mogelijkheden om te verbinden, uit te wisselenen van elkaar te leren en samen te ervaren. En echt in die ervaring te zakken. Dan zit er geen of veel minder druk op. En is er ook veel meer ruimte om te laten ontstaan wat er van belang is. Of wat er wezenlijk is. Je ziet ook dat mensen na een dag of anderhalf, twee, min of meer open gaan. Zichzelf meer laten zien. Omdat ze de ruimte hebben gekregen en genomen om zonder afleiding met zichzelf en met elkaar bezig te zijn. Daar tijd en ruimte voor te hebben, zonder haast, zonder drukke agenda, zonder druk programma. Dat vind ik het grote voor deel van een andere context. Dat kan voor sommige groepen een uitdagende context zijn, soms is het juist heel fijn als het een heel comfortabele context is. Waar mensen helemaal kunnen ontspannen en zich veilig weten. Dat er goed voor ze gezorgd wordt, goed eten, goed slapen, dat mensen echt even goed tot rust kunnen komen. Uit kunnen rusten. En doordat ze rust hebben juist weer meer ruimte krijgen voor het proves met zichzelf of met elkaar.
Kunnen zijn bij jezelf
Soms is het juist de context. Reizen in Afrika… vaak in de natuur. Bij de een roept dat meer angst en onzekerheid op dan bij de ander. Maar dat mensen juist doordat er geen input is van buiten en geen afleiding van buiten, geen telefonie, geen telecommunicatie, geen internet — geen input, er is niemand anders die aandacht vraagt dan de gedachten in je eigen hoofd en dat wat er om je heen is, dat mensen heel erg geconfronteerd kunnen worden met hun eigen angst of onzekerheden. En dat de ruimte daar de ruimte voor biedt. Ruimte voor maakt. Dan is er niks anders en dat is echt heel confronterend. En mooi, heel wezenlijk. Omdat het gaat om kunnen zijn bij jezelf. Ook als je bang bent. Ook als je onzeker bent. Welke ruimte geef je daarmee voor jezelf. Dat is voor mij een van de mooiste of meest waardevolle, essentiële contexten of ruimtes die ik kan scheppen of kan mee creëren voor anderen. Voor dat wat ze op dat moment nodig hebben.
Ruimte om jezelf te zijn
Als je kijkt naar de ruimte die mensen innemen en hoe ze die definiëren, besteden we in de programma’s die we aanbieden heel veel aandacht aan: ‘Wie ben je? Als je ’s avonds in je eentje tandenpoetsend in de spiegel kijkt en jezelf eens aankijkt, wie kijkt er dat terug?’ En: ‘Hoe vul je de rol in die je invult in je organisatie?’ Als je het hebt over leiderschapsontwikkeling, is dan diegene die terug kijkt in die spiegel ook degene die ’s ochtends de meeting opent? Of de teams aanstuurt? En hoe kun je er voor zorgen dat die twee personen en die verhalen die je voor jezelf hebt bedacht bij die verschillende momenten, dat die overeen komen. Als je het dan hebt over ruimte en ruimte creëren: dat scheelt veel ruimte! Omdat je niet met twee verhalen in je hoofd loopt. Dat je die ene persoon moet zijn, maar ik ben als ik ’s avonds in de spiegel kijk iemand anders. Of ik laat maar een bepaald gedeelte van mezelf zien. Van wie ik ben, van wat ik belangrijk vind, of wat ik leuk vind of interessant, wat er pijn doet of waar ik ontzettend hard om moet lachen. Kun je ook heel hard lachen in je team meeting? Wie ben je daar? Dat dat misschien wel een van de belangrijkste dingen is: dat je jezelf de ruimte geeft om jezelf te zijn. En die ruimte te scheppen voor mensen om dat te ontdekken. Dat is hoe ik de ruimte creëer.
