Hoe Floor Siegler ruimte maakt door stil te zijn, en de ruimte te laten aan een ander
Happyplaces Stories
We filmden niet. Dat besloten we direct bij binnenkomst toen ik Floor opzocht op haar woonark in Amsterdam. Wat prima is, want van de 928 mensen die ik sprak tot en met Floor nam ik zeker de helft niet op. Dan kwam het er gewoon niet van, wegens wat voor reden dan ook. Zo ook nu niet. De films zijn een mooie bijvangst van de ontmoetingen én voor mij de beste manier om diep te leren. Editten, post-productie en ze uitschrijven maakt dat ik elke film een keer of 15 zie. Op die manier blijven ze verhalen heel goed in mijn hoofd plakken heb ik geleerd. Video’s maken is nooit het doel geweest, maar om diep te kunnen leren wel een enorm handig middel. Terug kunnen kijken is zoals Spinvis zingt ‘het voordeel van video’, dan heb je de meest rijke context van het moment ineens weer beschikbaar. In plaats van filmen hadden we nu een mooi gesprek, waarin Floor ook mij bevroeg en uitdaagde op het hoe, wat en waarom ik dit eigenlijk doe.
Allereerst over mijn intentie — of het doel is dat ik alleen ervan wil leren, of dat de mensen die ik de ruimte geef wil laten leren als we samen in die ruimte zijn. Die ruimte is in dit geval dat moment in de tijd, met die vraag van hoe diegene ruimte maakt als aanleiding tot gesprek. De realiteit is dat beide meestal gebeuren op dat moment. Dat ik ervan leer, maar ook dat de ander ervan leert omdat iemand heeft tijd vrijgemaakt in de agenda en daarnaast in meer of mindere mate al heeft nagedacht over wat ruimte betekent. Het feit alleen al dat er ruimte in de agenda is, voor een moment om na te denken over een vraag of over mogelijke antwoorden of reflectie, is vaak al voldoende om dat aan te zetten. Soms ken ik de ander wel, maar in de meeste gevallen ken ik die ander nauwelijks of niet, los van de compacte voorbereiding die ik doe. Ik laat het liever van het moment afhangen. Gewoon kijken wat er gebeurt, en tot nu toe gebeurt er altijd wat. Ik ben niet op zoek naar de standaard antwoorden, maar ben voornamelijk geïnteresseerd in wie die ander is en natuurlijk hoe die ander welke vorm van ruimte dan ook maakt.
Van Floor bijvoorbeeld is al verschrikkelijk veel te vinden of mee te maken. Ze heeft een podcast waarin je met haar kunt meelopen terwijl ze op straat mensen bevraagt, maar ze staat ook veel op podia om dingen voor elkaar te krijgen of om verhalen te delen. Het liefste leer ik van haar wat dat allemaal stuwt en aanjaagt. Afhankelijk van hoezeer mensen verstrengeld zijn met wat ze doen, is uit de rol die ze hebben of het werk wat ze doen wel een en ander over iemand te leren. Maar dat zijn aannames, waarnemingen, projecties. Ik vind het mooi dat van iemand zelf te horen, liefst terwijl iemand denkt, zodat je die ander echt ziet. Niet het routineverhaal, de hoogtepunten, dat is vaak wel te vinden ergens. Ook niet het bedrijfsverhaal. Daarom is erbij zijn wanneer de ander naar aanleiding van mijn vraag dat voor zichzelf verkent, een moment waarin die ander ook leert — en dan leer ik zomaar mee als ik daar dan toch ook ben.
Vragen stellen aan anderen, dat is ook wat Floor dagelijks doet. Altijd met de intentie om iets van hen te leren en ze direct te koppelen aan iets concreets of bijvoorbeeld een maatschappelijk thema. Overeenkomstig hebben we dat we mensen vragen om zich te verhouden tot het vreemde en onbekende. Om dan in die ruimte die er tussen twee mensen ontstaat de ander echt te zien en te erkennen. Maar anders (nog) dan Happyplaces als artistiek onderzoek, zet Floor dat vaak direct om in handelen, in iets concreets doen, dingen doen voor de wereld, zodat het ook direct ergens toe leidt. Ik ben bezig met mijn eigen ‘learning journey’, maar anderen zijn op veel manieren van harte welkom om die reis met mij mee te maken, met me mee te leren. Wat ook voor een deel makkelijk kan, omdat ik alle verhalen voor zover die zijn vastgelegd, deel in mijn voor iedereen toegankelijke openbare bibliotheek online.
Floor vindt het ongelofelijk dat ik zoveel gesprekken heb gevoerd zonder direct specifiek doel anders dan voor eigen ‘voeding’. Dat, omdat ik zoveel mooie mensen spreek, het doel zou kunnen zijn die gesprekken met zoveel mogelijk mensen te delen. Dat kan zeker ook, maar dat is niet mijn drijfveer, dat is niet waarom ik ermee begon. Het gaat zoals eerder aangegeven niet om de video’s. Wat ik heb vastgelegd deel ik met wie het wil bekijken, lezen, raadplegen. Dat staat allemaal online, en is ook door iedereen te bekijken en lezen. Die gesprekken kunnen veel waarde hebben voor een ander, op verschillende manieren, dat heb ik inmiddels wel geleerd. Maar voor mij zit de echte waarde in het kunnen leren en zien van verbanden, leren kennen van andere, nieuwe, verschillende perspectieven, daar lessen uit te halen die ik kan meenemen waarheen ik ook ga. Of dat nou een project is voor een opdrachtgever, een goed gesprek met iemand, of een project vanuit een eigen initiatief. Samen zijn die gesprekken een deel van mijn bron waar ik uit kan putten, en kan ik wat ik ervan leer en wie ik erdoor heb leren kennen meenemen in alles wat ik doe. Een beetje vergelijkbaar met wat Harry Starren doet, waar ik eerst was in de ochtend voordat ik Floor bezocht. Harry organiseert kleine bijeenkomsten met koffie en een croissant waarin hij anderen uitnodigt om antwoord te geven op de vraag ‘wat houdt je op dit moment bezig?’, dat te delen in gezelschap van anderen. Zonder oordeel, gewoon luisteren en delen. Daarnaast bezoekt bij naar eigen zeggen twee keer in de week een bioscoop, een keer een museum en ook een keer het theater. Zo blijf je bij, op de hoogte, fris, actueel, verwonderd, denk ik.
Bij Floor zit dat anders in elkaar. Alles wat ze doet moet direct wezenlijk bijdragen aan de wereld. Ze is een wereldverbeteraar die eindeloos geïntereseerd is in mensen. Die wereld die verbetering nodig heeft staat momenteel gigantisch in de fik. Ze vraagt zich af of we in de ruimte die we (nog) hebben het ons kunnen permitteren om te reflecteren op ruimte — of dat we daar iets mee moeten doen, om de wereld te helpen. Dus meer zoals Elvis ooit zong ‘A little less conversation, a little more action’. Dit thema, of deze vraag, is ook een belangrijke vraag voor haarzelf. Omdat Floor al veel op podia en voor groepen staat, voelt een gesprek hebben als deel van een ‘concept’, in dit geval mijn project, als decadent omdat het hebben van zo’n gesprek eigenlijk natuurlijk zou moeten zijn én zou moeten bijdragen aan het oplossen van problemen in de wereld. Als ze voor groepen of in zalen staat, limiteert ze haar tijd voor de groep tot maximaal tien minuten, om vervolgens de mensen uit te nodigen vooral met anderen buiten in gesprek te gaan.
We stellen vast dat communiceren driekwart van ons werk is. Dat het een talent is dat we moeten inzetten als kracht om de wereld te verbinden, mensen elkaar beter te laten begrijpen. Om daarmee mensen te helpen die dat niet kunnen, of die dat niet vanzelfsprekend vinden. Floor vindt dan ook dat wij, zij en ik, dat niet met elkaar zouden moeten doen, maar juist voor die anderen. Daar kan ik me in vinden, én tegelijk is het ook waar en nuttig dat we uitwisselen met elkaar, zodat die inzichten en de vermogens die we hebben een rol kunnen spelen in andere contexten waarin we ons begeven met ons werk. Ik merk hoe dat werkt in mijn dagelijkse praktijk. Alle verhalen van anderen waarvan ik heb geleerd, samen met mijn vermogen om te kunnen verbeelden, heb ik altijd bij me. Ik heb inmiddels wel geleerd dat niet iedereen diezelfde nieuwsgierigheidsdrift heeft als ik om al die moeite te doen die ik doe, maar dat veel mensen wél nieuwsgierig of geholpen zijn met de moeite die ik erin stop. Ik kan zo ook helpen te realiseren en concretiseren, kan zo mensen ook laten zien welke andere werelden en mogelijkheden er nog meer bestaan, naast die werelden die zij zelf al kennen, of waarin ze zich begeven. Pablo Collada vatte mij ooit eens zo samen:
“The difficult part is that there is a lot of knowledge and information out there. The hard part is to do the translation to make it meaningful. Most people are locked into a set of prejudice. You come in and say: ‘Okay, I will listen to you.’ You listen and say: ‘I understand your point of view, and I understand where your point of view is coming from. What if we open a small door and let some other ideas come in and see what happens; let’s put it out there and see what happens.’ This opens the space to reflect on and understand other points of view that will complement what you think and maybe bring you to another place you didn’t expect to go, to places where people see beyond what they see. Your role is to curate realities, mix them with your knowledge acquired through following your curiosity, and build a better understanding. And you use language and design as a tool to do that.”
En, en. En leren van elkaar, en in gesprek met anderen, daar diep en goed naar luisteren om dat om te kunnen zetten in concrete, tastbare actie. Anders, maar hetzelfde. Ik kom vaak in omgevingen waarin mensen beperkt geïnformeerd zijn, vaak werken vanuit hun eigen silo van werk, kennis, cultuur, overtuiging of wat dan ook. En vanuit dat perspectief de wereld bekijken en besluiten nemen. Op die momenten kan ik hen dan een aanvullend perspectief aanreiken geleerd vanuit een van de verhalen van iemand met wie ik heb gesproken dat tegelijkertijd net zo waar is als het andere perspectief. Vaak heeft dat impact op de besluiten en worden aannames bijgesteld.
We verkennen verder. Floor vertelt dat ze nu de wereld in de fik staat, er van alles aan de hand is, er vlakbij oorlog is, ze steeds minder de behoefte voelt om op een podium te gaan staan om te vertellen hoe ‘het’ zit. Het wekt zelfs een gevoel van weerstand bij haar op. ‘Ondanks dat de ruimte gigantisch is, heb je dagelijks maar een bepaalde aandacht en energie voor dingen. Dat kan je benutten door elkaar de hele dag door te vertellen hoe je naar de wereld kijkt, maar inmiddels voelt ze dat je in die ruimte steeds meer stil moet zijn, en moet gaan luisteren,’ zegt ze. ‘Ik besteed die ruimte voornamelijk aan mensen die nooit gehoord worden. Aan mensen die waanzinnige dingen te vertellen hebben, maar die niet zo snel aan tafel worden uitgenodigd om hun verhaal te delen.’ Herkenbaar. Het is precies de reden waarom ik met zoveel mogelijk en zo uiteenlopende mensen in gesprek ben geweest, op allerlei plekken in de wereld. Sommige zijn ‘bekend’, maar dat blijkt vaak maar relatief. Floor moedigt me aan me nog meer in te spannen om met mensen in gesprek te gaan die niet of weinig gehoord worden, een aanmoediging die ik zeer ter harte neem. Ik ben nog lang niet uitgeleerd want ik sprak immers nog maar met een heel kleine groep mensen, die wat mij betreft ook nog veel gevarieerder mag zijn, waar ik hard aan werk.
‘We zijn op een punt gekomen in de wereld, maar ook in Nederland, op social media waar iedereen zo overtuigd lijkt van zichzelf. Waar we anderen vertellen hoe het allemaal zit. Ik geloof dat het zaak wordt dat we veel en veel meer gaan luisteren naar elkaar. Stiller worden. Maar misschien is dit ook wel mijn inzicht na tien jaar heel veel voor zalen staan en veel praten. Vertellen hoe ik de wereld zag. Misschien is het ook wel de leeftijd. Dat ik nu veel meer het overzicht heb en heb geleerd dat de ander die ik mogelijk niet ken veel meer kennis en wijsheid heeft dan ik.’ Samen zijn we even stil en kijken naar de voorbijgangers op de kade. Waarna ze vervolgt: ‘Ik had dit niet zo van tevoren bedacht, maar ik voel dit heel sterk. In die ruimte bij de ander liggen eigenlijk alle antwoorden al. Alles is al in die ruimte, als we ons er maar voor gaan openstellen, en gaan luisteren. Dat moeten we beter gaan benutten. Er is al zoveel.’
‘Je hebt in ons werk wat ik altijd benoem als ‘tussenruimte’, waarin we de verbinder zijn tussen de systeem- en leefwereld. We maken in ons werk fysieke ruimte waarin mensen elkaar kunnen ontmoeten, waarvan ze zelf de eigenaar zijn. Het gaat daarom altijd over ruimte geven aan de ander, in mijn werk. Maar je hebt ook de spirituele ruimte. Ik liep laatst in het bos en zag tussen de bomen door het koren wuiven. Toen zag ik op een gegeven moment niet het koren meer, maar de ruimte ertussen. Ik heb dat ook een keer gehad bij het horen van een draaiorgel op het Buikslotermeerplein. Toen was het net alsof ik een tussenruimte instapte. Ik had het ook een keer op een perron. Toen had ik het gevoel dat ik in het heden en het verleden tegelijkertijd was. Ik kan blijkbaar dergelijke ervaringen hebben. Als je in die ruimte komt, dan ben je helemaal stil. Daar zijn geen woorden. En ook geen woorden voor. dat maakt je heel stil. Dat zijn ervaringen waarbij je ervaart dat alles met elkaar verbonden is, en dat je onderdeel bent van dat enorme grote geheel. Zonder grenzen, dat zijn eindeloze dimensies. Daar kan ik soms beelden in zien die ik herken van wat wij doen. Een soort verbinding van allerlei zwermen, van allemaal puntjes die licht lijken te geven. Dat zijn een soort ervaringen die zich niet echt met woorden laten beschrijven. Het is helemaal niet zo dat ik heel spiritueel ben als het gaat om dergelijke ervaringen en verschijnselen, maar ik denk dat iedereen wel eens een dergelijke ervaring heeft die niet direct zijn te verklaren, maar wel iets met je doen. Ik ben dus vaker stil omdat ik denk dat iets niet te verwoorden is, of omdat ik graag ruimte laat aan de mensen die het echt nodig hebben nu.’ Gelukkig was ze even niet stil om deze reflectie te delen. ‘Het is de kunst en de uitdaging van deze tijd dat we elkaar beter gaan begrijpen. Ik denk dat mensen die heel geïnteresseerd zijn in mensen en goed kunnen luisteren, zoals jij en ik, dat die heel hard nodig zijn. Maar die moeten niet tegenover elkaar gaan zitten. Want de wereld heeft zo hard mensen nodig die luisteren naar mensen die totaal anders zijn. Dat moet er natuurlijk, als vanzelfsprekend zijn. De ander is zo prachtig, zo wonderschoon en hebben zulke geweldige ideeën en oplossingen. Daar is zoveel te vinden. Daarvoor hoef je alleen maar te luisteren, maar dat lijken we steeds minder goed te kunnen. Mensen die geïnteresseerd zijn in mensen, empatisch kunnen luisteren, echt open kunnen staan, dat nu heel veel moeten gaan doen. De wereld vraagt om verbinders, zodat de kloof tussen mensen wat kleiner wordt gemaakt en we elkaar weer wat beter gaan begrijpen. Ik heb al vaak het podium, dus graag mij de volgende keer overslaan,’ zegt ze lachend. ‘Dan heeft mag iemand anders mijn ruimte gebruiken.’
Helder.
