Hoe Sander Duivestein ruimte bewaakt voor het echte
Happyplaces Stories (video)
Op een event van Buro Zorro raakte ik naderhand met Sander aan de praat, die net in een XXXL Pecha Kucha stijl presentatie met een hele berg slides in een volgbaar en moordend tempo vertelde over de impact van nieuwe technologie op mensen, bedrijven en de samenleving. Anders gezegd, in Sander’s woorden: ‘We leven in exponentiële tijden. Versnelde verandering is de enige constante in dit nieuwe tijdperk. Sciencefiction is een science fact geworden. De toekomst is nu. Dit vergt een compleet andere mindset…’
Pfoe. Klinkt als soms wat bangmakerij en toekomst, maar steeds slechter is echt van nep te onderscheiden. Inmiddels zit AI in al heel veel diensten en spullen, en schrijven, brainstormen, ontwerpen, visualiseren, animeren, componeren we ermee. De camera waarmee we zijn visie op ruimte in relatie dit thema opnamen voor Happyplaces Project heeft AI aan boord om zelf Sander’s ogen te tracken en in focus te houden. Kortom, het komt niet, het is al. En je hoeft er niets voor te kunnen of te leren om het te kunnen gebruiken en dat maakt nogal spannend.
Het is dat ook niet vreemd dat Sander een veelgevraagd spreker is voor conferenties, strategiesessies en andere zakelijke bijeenkomsten. Want dan heb je in weinig tijd ietsje meer grip op de verandering die intussen vaak alweer oud nieuws is, want zo snel gaat de ontwikkelingen momenteel.
Het transcript is licht bewerkt om de leesbaarheid te verbeteren.
Nepruimte
Ik ben onderzoeker naar de impact van nieuwe technologie op mensen, bedrijven en onze maatschappij. Dat doe ik voor het Verkenningsinstituut Nieuwe Technologie van ICT dienstenleverancier Sogeti. Ruimte. Ik heb er wel even over moeten nadenken, wat dan ruimte voor me inhoudt. Maar dat is met name de ruimte die wordt ingenomen in mijn hoofd. En de laatste jaren is die voortdurend bewoond, bevolkt, door de impact van die nieuwe digitale technologie en kunstmatige intelligentie hebben.
Rond 2016 zag ik met mijn collega’s opeens de opkomst van allerlei nieuwe technologieën, deepfakes, maar ook samenzweringstheorieën. Je kon het zo gek niet bedenken, of er werd een loopje genomen met de werkelijkheid. Daarover zijn we gaan praten en nadenken. Die wereld is sindsdien geëxplodeerd, nu nog steeds. Dagelijks ben ik daarmee bezig. Rond 2016 waren er presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. Op de dag van de inauguratie van de president explodeerde het. Trump ‘had meer bezoekers dan Obama’. ’s Avonds werden woordvoerders geïnterviewd. Op de foto’s en beelden zag je heel duidelijk dat Trump echt minder bezoekers had. Maar toch vertelden zijn woordvoerders dat die waarneming niet waar was, omdat zij beschikking hadden over alternatieve feiten. Zij claimden dat het allemaal leugens waren, en je niet moest geloven wat in de media gebeurde, dat dat het allemaal ‘nepnieuws’ was. Dat moment is denk ik kenmerkend geweest voor hoe mijn ruimte momenteel bevolkt wordt. We zijn erover gaan nadenken. Over nepnieuws, over deepfakes, over samenwerkingstheorieën, over kunstmatige intelligentie. Daar hebben we vervolgens het boek ‘Echt Nep’ over gepubliceerd.
De ruimte op de schermen wordt steeds groter en dreigt onze werkelijkheid te overbruggen. Daar word ik blij en gelukkig van. En, ik word er af en toe heel droevig en kritisch van.
Het blijft mijn gedachten maar bezighouden. OpenAI, ChatGPT, Midjourney, het genereren van teksten, het genereren van beelden, genereren van audio, genereren van videobeelden. Iedere dag gebeurt momenteel wel iets op dat gebied. Waarbij je verdurend bij jezelf moet afvragen wat waar is, wat niet waar is, wat feit of fictie is en wat echt of nep is. Het spel dat gespeeld wordt met de realiteit blijft me tot in het oneindige bezighouden.
In hoeverre worden we misleid, gemanipuleerd, zijn we nog oprecht, echt, authentiek? Dat spel, de ruimte die daarmee wordt ingenomen blijft me bezighouden.
Het is hectisch, want het is niet alleen de ruimte in mijn hoofd. Ik denk dat iedereen het momenteel meemaakt. De ruimte op de schermen wordt steeds groter en dreigt onze werkelijkheid te overbruggen. Daar word ik blij en gelukkig van. En, ik word er af en toe heel droevig en kritisch van. Het baart me af en toe enorm veel zorgen. Vandaag werk ik bijvoorbeeld aan een opinie artikel over Donald Trump. Er worden foto’s verspreid door zijn volgers, aanhangers en supporters, waar hij omringd wordt door donkere mensen. Al die foto’s zijn nep, maar zo wordt er geprobeerd zieltjes te winnen. Zoals we allemaal weten is 2024 het jaar van de verkiezingen. In november zijn de presidentsverkiezingen in Amerika. Dus in hoeverre worden we misleid, gemanipuleerd, zijn we nog oprecht, zijn we nog echt, zijn we authentiek? Dat spel, de ruimte die daarmee wordt ingenomen blijft me bezighouden. We worden wat dat betreft geradicaliseerd. Sommige mensen worden extremistisch. Iedereen vertelt zijn eigen verhaal. Dat blijf ik maar proberen te duiden. Dat is de ruimte die wordt bevolkt in mijn hoofd.
Grip
Een vraag die mij heel erg bezighoudt is hoe we op al deze materie grip krijgen. Niet alleen ik, want je ziet dat ook het World Economic Forum een paar weken geleden een rapport heeft gelanceerd over de grote risico’s en bedreigingen voor onze wereldwijde maatschappij. Op nummer 1 staat de verspreiding van mis- en desinformatie. 2024 is hét verkiezingsjaar. In meer dan 76 landen gaan meer dan 2 miljard mensen de stembus om te gaan kiezen wie hen leiding gaat geven de komende jaren. Als je daarin gemanipuleerd of bedrogen wordt, wat moet je daar dan mee? Hoe krijg je daar grip op?
Iedereen kan nu spelen met de realiteit. Iedereen kan die media inzetten om zijn eigen verhaal of werkelijkheid te creëren. Dat betekent dat we in een tijdperk terechtkomen waarbij je per definitie niet meer kunt vertrouwen op je eigen ogen of oren.
Een van de bevindingen die we ook in ons boek duiden is dat het ontbreekt aan de juiste instrumenten, aan het juiste mediabewustzijn, aan de juiste digitale geletterdheid. Want als je goed kijkt, zie je dat kunstmatige intelligentie nu zo ver is gekomen dat iedereen kan spelen met de realiteit. Iedereen kan die media inzetten om zijn eigen verhaal te creëren, of om zijn eigen werkelijkheid te creëren. Dat betekent dat we in een tijdperk terechtkomen waarbij je per definitie niet meer kunt vertrouwen op je eigen ogen of oren. Dat je niet meer kunt vertrouwen op wat je van het internet afhaalt, wat je leest of ziet. Dat vraagt iets van ons als mensen. We moeten heel kritisch worden, digitaal geletterd en mediabewust. Niet alleen wij, de volwassenen. Maar ook de jonge generaties.
Vertrouwen is wereldwijd enorm gedaald. In allerlei instanties, in bedrijven, in merken, in mensen, in politieke leiders. Wat dat betreft leven we in een een heel spannend tijdperk.
Ik ben vader van twee kinderen. We hebben het hier ook over aan de keukentafel tijdens het eten. Zij zitten op TikTok. Dan praten we over wat ze hebben gezien, wat ze hebben geleerd en of dat waar is. Een stukje fact-checking, of ze ook naar de bronnen kijken. Als ouder heb ik daarin een bepaalde verantwoordelijkheid, en mijn kinderen natuurlijk zelf ook. Maar ook overheden moeten hun burgers bewuster maken wat er gebeurt. Moeten er geen overheidscampagnes komen die duidelijk maken wat er zich momenteel in de wereld van de media afspeelt? Ligt er ook geen heel verantwoordelijke taak voor journalisten? Moeten zij niet veel vaker gaan duiden wat echt of nep is? Tegelijkertijd zie je dat een hele hoop mensen de journalistiek al helemaal niet meer vertrouwen. Vertrouwen is wereldwijd enorm gedaald. In allerlei instanties, in bedrijven, in merken, in mensen, in politieke leiders. Wat dat betreft leven we in een een heel spannend tijdperk. Dat is de ruimte die ik dagelijks bewandel.
Creatieve verruiming
Nadenken over en duiden van is de ruimte die deze technologie in mijn hoofd inneemt. Het is een ruimte die iedereen kan gaan bewandelen, want iedereen heeft momenteel de tools in handen om zelf met deze materie aan de slag te gaan. Denk aan ChatGPT voor het maken van huiswerk of opstellen of het maken van strategische campagnes of reclamecampagnes. Je prompt het, je voert tekst en je krijgt meteen complete en directe antwoorden die jou helpen. Dat geldt ook het genereren van beelden, geluidsfragmenten, stemmen of het klonen van stemmen. Je kunt zo gek niet bedenken of je kunt er iets mee maken. Dat betekent dat je allemaal de hoofdrolspeler kan worden van je eigen verhaal. Je hebt nu de media aan handen om zelf allerlei verhalen te vertellen en daar mensen bij te vinden die in dat verhaal geloven. Dat is heel krachtig. Je kunt zelf heel creatief zijn. Het is de democratisering van creativiteit die mensen nu in de handen krijgen.
Je kunt zo gek niet bedenken of je kunt er iets mee maken. Dat betekent dat je allemaal de hoofdrolspeler kan worden van je eigen verhaal. Je hebt nu de media aan handen om zelf allerlei verhalen te vertellen en daar mensen bij te vinden die in dat verhaal geloven. Dat is heel krachtig.
Ik denk dat we dat heel erg nodig hebben. Want als je goed kijkt naar de wereld waarin we leven, met alle problematiek die er is, de polycrisis, de meta-crisis, het verlies van biodiversiteit, het klimaat, de inflatiecijfers, wat voor crisis dan ook. Vergeet ook niet de crisis van eenzaamheid, waar mensen helemaal in hun digitale ruimte zijn gekropen en geen ruimte meer hebben voor de mensen om hen heen.
Iedereen heeft nu zijn eigen fabeltjes, digitale echoput, eigen ruimte, eigen realiteit. Ik hoop dat we in staat zijn om deze technologie te gebruiken om nieuwe grote verhalen te gaan vertellen die ons helpen om toch weer met elkaar meer in verbinding te komen.
Het antwoord of de oplossing zou het maken van een groot, nieuw, verbindend verhaal kunnen zijn. We leven nu een soort van hyper gefragmenteerde samenleving met ieder zijn eigen realiteit. Het is hyper verzuild in tegenstelling tot het verleden dat je slechts maar een aantal zuilen had. Maar nu heeft iedereen zijn eigen fabeltjes, digitale echoput, eigen ruimte, eigen realiteit. Ik hoop dat we in staat zijn om deze technologie te gebruiken om nieuwe grote verhalen te gaan vertellen die ons helpen om toch weer met elkaar meer in verbinding te komen. Dat hebben we juist nodig om de neus dezelfde kant op te krijgen en ook om de grote problemen van deze wereld met z’n allen aan te vliegen en hopelijk op te lossen. Dat is mijn positieve kijk op die technologie.
Het antwoord of de oplossing zou het maken van een groot, nieuw, verbindend verhaal kunnen zijn. (…) Ik hoop dat we in staat zijn om deze technologie te gebruiken om nieuwe grote verhalen te gaan vertellen die ons helpen om toch weer met elkaar meer in verbinding te komen. Dat hebben we juist nodig om de neus dezelfde kant op te krijgen en ook om de grote problemen van deze wereld met z’n allen aan te vliegen en hopelijk op te lossen.
Vraagruimte
Informatietechnologie speelt een hele belangrijke rol in ons leven. Door de tijd heen zie je daarin een aantal verschuivingen in. Kijk naar de mainframes vroeger. Die werkten met ponskaarten, die je daarvoor moet maken. Vervolgens kreeg je MS-DOS, en had je de ‘command prompt’ waarbij je commando’s kon intikken. Daarna kregen we de Netscape browser, om te kunnen surfen op het web met je muis. Daar kon je mee klikken. Rond 2007 zag je opeens de smartphone, de allereerste iPhone ontstaan. Je kreeg je apps, die kon je met je vinger aanraken, je kon swipen. Wederom een andere beweging. Nu komt AI eraan en kunnen die we ‘prompten’, bevragen.
Het interessante is, als je kijkt naar de afgelopen 40 tot 50 jaar dat we in informatietechnologie bezig zijn geweest, het hele internetzeepbel of ‘bubble-tijdperk’, dat als je iets vraagt je 10 blauwe links terug krijgt. Daarop moet je klikken, het vervolgens lezen om op basis daarvan eigen denken, kritisch nadenken, of antwoorden formuleren. Dat is de wijze waarop ik nu mijn kennis vergaar. We gaan nu een tijdperk in waarin je gaat prompten, je gaat AI bevragen. Dat wordt een soort virtuele assistent, een coach of een stagiair. Of je hebt honderden stagiaires, allemaal natuurlijk gratis. Zij gaan voor jou taakjes verrichten. Je vraagt iets en je krijgt een kant-en-klaar antwoord terug. Een verzamelde brok kennis. Er is een nieuwe browser uitgekomen, Arc. Daar kun je een vraag aan stellen, en vervolgens gaat die browser zelf zoeken op het vermaarde internet en komt een custom made, gepersonaliseerde website speciaal voor mij terug die alle antwoorden bevat.
We krijgen er in feite een soort secundair brein bij, een soort digitaal secundair brein dat we altijd bij ons hebben, welke onze kennis gaat vergroten en gaat verbreden. Daar ben ik heel positief over. Ik maak me wel zorgen over het hele idee wat ‘kritisch nadenken’ dan nog behelst.
Kritische reflectieruimte
Kennis gaat heel erg veranderen. We praten heel vaak over kunstmatige intelligentie, over ‘artificial intelligence’, over AI. Ik denk niet dat ‘artificial’ altijd het juiste woord is. Vaak gebruiken wij ook het woord ‘augmented’. Want we krijgen er in feite een soort secundair brein bij, een soort digitaal secundair brein dat we altijd bij ons hebben, welke onze kennis gaat vergroten en gaat verbreden. Daar ben ik heel positief over. Ik maak me wel zorgen over het hele idee wat ‘kritisch nadenken’ dan nog behelst.
Als je kijkt naar de rij mensen bij het pinautomaat, dan staan mensen voortdurend op hun smartphone te kijken om te kijken in het digitale gebeurt. Dat gedrag neemt zo’n voorname breinpositie in, we zijn zo bevolkt door al die digitale likes en hartenkreetjes, dat je aandacht wordt versnipperd. Zijn we nog wel kritisch aan het nadenken?
Vroeger stond je in de rij bij de Albert Heijn. Stond je bij kassa zonder smartphone en knoopte je een gesprekje met andere mensen aan, of was je diep aan het nadenken. Tegenwoordig is die telefoon er altijd bij. Als je kijkt naar de rij mensen bij het pinautomaat, dan staan mensen voortdurend op hun smartphone te kijken om te kijken in het digitale gebeurt. Dat gedrag neemt zo’n voorname breinpositie in, we zijn zo bevolkt door al die digitale likes en hartenkreetjes, dat je aandacht wordt versnipperd. Zijn we nog wel kritisch aan het nadenken?
Als ik met mijn honden ga wandelen, laat ik mijn telefoon thuis, ben ik een half uur weg, loop ik in de natuur rond, hoor ik de vogeltjes fluiten en ben ik in mijn hoofd met de mensen om me heen en mijn dieren bezig. Dat zijn voor mij momenten van reflectie. Als ik onder de douche sta heb ik ook geen smartphone bij me. Zodra dan het water op mijn kop klettert, ga ik nadenken over de dingen die ik moet doen, me interesseren of bezighouden. Of over teksten waar ik mee worstel, waar ik mee bezig ben. Die momenten worden misschien steeds schaarser.
Dat klinkt misschien negatief. Maar ik hoop ook, omdat iedereen nu zo makkelijk zijn eigen kennis kan verbreden, verruimen, vergaren, dat we niet meer de tijd hoeven besteden aan het zinloos swipen en zoeken op Google. Maar dat je, als je de kant-en-klare antwoorden krijgt die je zoekt, je vervolgens beter in staat bent om te reflecteren binnen je eigen hoofd, binnen je eigen ruimte, om uiteindelijk jezelf naar een hoger niveau te tillen.
