Hyperledger’a Giriş

Hyperledger Hakkında

Hyperledger, sektörler arası blok zinciri teknolojilerini geliştirmek için oluşturulan açık kaynak kodlu bir işbirliği projesidir. Bankacılık, finans, nesnelerin interneti(IoT) , üretim, tedarik zincirleri ve teknolojide lider firmaları barındıran küresel bir işbirliğidir. Linux Vakfı altında barınan Hyperledger hakkında daha fazla bilgi için hyperledger.org’u ziyaret ediniz. Hyperledger, yalnızca tek bir blok zincir üzerinde çalışmaz veya tek bir projeyi desteklemez. Aksine, dünya çapında bir geliştirici topluluğunun birçok proje için birlikte çalışmasını; fikir, altyapı ve kod paylaşmasını amaçlar.

Bu Dökümanın Amacı

Bu döküman, Hyperledger projesinin detaylı bir incelemesini sunar: Neden yaratıldığı, nasıl yönetildiği ve neyi başarmayı umduğunu açıklar. Blok zincirin farklı endüstrilerdeki kullanımını gözler önüne seren 5 ilgi çekici uygulamayı tanıtır. Ayrıca, Hyperledger’ın dünyanın dört bir yanındaki işletmelerin daha güvenli, daha kontrollü ve daha düzenli etkileşimler için blok zinciri çözümüne başvurmalarına yardımcı olmak adına geliştirdiği açık kaynaklı hazır yapıları ve araçları da açıklar.

Bu, derin bir teknik tanıtım belgesi değildir; genel bir işletme okuyucusu için Hyperledger’a giriş niteliğindedir.

Hedef Kitle

Bu dökümanın girişimciler, yöneticiler, IT yöneticileri ve yazılım geliştiricileri dahil olmak üzere farklı alanlar ve uzmanlıklardan kişiler tarafından okunmasını bekliyoruz. Blok zincir çok yeni olduğu için, farklı okuyucuların belirli blok zincir terimleri ve konseptlerine aşina olduklarını umuyoruz. Hyperledger dünya çapında bir proje olduğundan, bu makalenin dünyadaki insanlar tarafından okunmasını bekliyoruz, bunların çoğu İngilizce’yi ana dili olarak bilmiyor. Bu nedenle, bu kağıdı mümkün olduğunca net ve okunaklı hale getirmeye çalıştık. Sonundaki Ek Kaynaklar bölümü, keşfetmek isteyebileceğiniz daha fazla terim tanımına yer verirken ve daha ileri materyale erişmek isteyenler için de yönlendirmeler barındırmaktadır.

İçerik

1. Giriş
2. Blok Zincir İçin Neden Açık Kaynak?
3. Kurumsal Blok Zincir İçin Çatı
4. Hyperledger Tasarım Felsefesi
5. Gerekli Kullanım Durumları

5.1 Bankacılık: Kredi Başvurusu

5.2 Finansal Hizmetler: Ticaret Sonrası İşlemler

5.3 Sağlık: Hekim Bilgileri

5.4 IT: Taşınabilir Kimlik Yönetimi

5.5 Tedarik Zinciri Yönetimi: Okyanustan Sofraya Balık Takibi

6. Mevcut Projeler: AltYapılar

6.1 Hyperledger Burrow

6.2 Hyperledger Fabric

6.3 Hyperledger Indy

6.4 Hyperledger Iroha

6.5 Hyperledger Sawtooth

7. Güncel Projeler: Araçlar

7.1 Hyperledger Calliper

7.2 Hyperledger Cello

7.3 Hyperledger Composer

7.4 Hyperledger Explorer

7.5 Hyperledger Quilt

8. Uzun Vadeli Vizyon

9. Sonuçlar

10. Notlar

V1.1 versiyonu Ağustos 2018'de yayımlanmıştır. Bu eser, Creative Commons Attribution 4.0 Uluslararası Lisansı altında lisanslıdır. creativecommons.org/licenses/by/4.0

Teşekkür

Hyperledger, White Paper çalışma grubuna teşekkür eder. Bu makaleye katkıda bulunan tüm insanlar: Tamas Blummer, Sean Bohan, Mic Bowman, Christian Cachin, Nick Gaski, Nathan George, Gordon Graham, Daniel Hardman, Ram Jagadeesan, Travin Keith, Renat Khasanshyn, Murali Krishna, Tracy Kuhrt, Arnaud Le Hors, Jonathan Levi, Stanislav Liberman, Esther Mendez, Dan Middleton, Hart Montgomery, Dan O’Prey, Drummond Reed, Stefan Teis, Dave Voell, Greg Wallace, Baohua Yang. Ayrıca, Hyperledger Teknik Yönlendirme ve Pazarlama’ya değerli geri bildirimleri için teşekkür etmek istiyoruz.

Giriş

Bu bölüm, paylaşılan veri tabanı veya dağıtılmış defter türü olarak nitelendirilen blok zincir teknolojisinin temel konseptlerini açıklamaktadır.

Veritabanları Her Yerde!

Herkes “veri tabanları”nı duymuştur. Her gün kullanırız. Örneğin, bir telefondaki rehber listesi basit bir veri tabanıdır — klasik adres defterinin elektronik bir versiyonudur.

Daha ayrıntılı veritabanları, müşterilerin, çalışanların, hastaların veya seçmenlerin listelerini, bunların özelliklerini ve ilişkilerini içerebilir. Daha da karmaşık veritabanları birbirleriyle etkileşime girebilecek talimatların veya programların listesini içerebilir.

Aslında, bir veritabanını öğeleri bulabileceğiniz ve güncelleyebileceğiniz herhangi bir organize bilgi kümesi olarak düşünebilirsiniz.

Bilgisayar devrimi 1950'lerde başladığından beri, veritabanları iş ve toplumda önemli bir rol oynadı. Veritabanları, bir rehber listesi gibi düz dosyalarda düzenlenmiş, tüm verileri barındıran basit uygulamalar olarak başladı. Sonra hiyerarşik yapılar kullanılmaya başlandı — org çizelgeleri gibi. Şirketler daha fazla hız ve güç için atılımda bulundukça, veritabanları tablolarda satır ve sütun şeklinde düzenlenmiş tüm bilgilerle ilişkili hale geldi. Oregon’da yaşayan “Smith” adlı tüm kişileriniz gibi belirli bilgileri almak için belgeyi içeren bir veritabanını sorgulayabilirsiniz. Bunu klasik bir adres defteriyle yapmanız ise imkansızdır.

Günümüzde birçok veri tabanı paylaşılmaktadır.

Dünya’daki her şey o kadar bağlantılı ki, farklı insanlar genellikle benzer verilere erişmeye çalışıyor. Varolan verilere erişim talebinin artması sonucu veri tabanları, belirli veri parçalarına aynı anda birden fazla kişi tarafından erişilebilen dağıtılmış hale getirilmeye çalışılıyor.

Örneğin, toplantıları ayarlamayı veya yeniden planlamayı kolaylaştırmak için, bir çalışma grubunun tüm üyeleri toplantılarını çevrimiçi bir takvimde paylaşabilir. Bunu bir kağıt takvimle yapamazsınız.

Elbette, daha ayrıntılı paylaşılan veritabanları iş dünyasında sıklıkla kullanılıyor. Bir şirketin SKU tarafından düzenlenen altyapısında, mağazalardan birinde gerçekleşen dizüstü bilgisayar satışı hakkında satış temsilcisi tarafından merkez ofis ile paylaşılan bir stok listesini düşünün. Hem merkez ofisi hem de satış temsilcisi, stokta ne olduğunu görmek, siparişleri almak ve eldeki müşterilere stok tahsis etmek için veritabanını sorgulayabilir.

Ancak paylaşılan veritabanları ile sorunlar da artar.

Bir veritabanını başkalarıyla paylaşmaya başladığınızda, birçok soru ortaya çıkar:

• Verilerinizi paylaşmak için kime güvenirsiniz?
• Çevrimiçi olan kişinin kötü niyetli olmadığını nasıl söyleyebilirsiniz?
• Her katılımcı bir veri tabanı üzerinde aynı yetkiye mi sahiptir?
• Hem merkez ofis hem de satış temsilcisi aynı öğeleri satmak isterse ne olur? Anlaşmazlık çıkarsa?

Açıkçası, bir veritabanını paylaşmanın birçok pratik sorunu var. Yıllar boyunca, insanlar birçok farklı çözüm denediler. Bu sorunların çözülmesine yardımcı olabilecek veritabanlarını paylaşmanın heyecan verici ve yeni bir yolu blok zincir teknolojisidir.

Blok zincir Bitcoin’in arkasındaki teknolojidir.

Medya Bitcoin ve diğer kripto para birimleri hakkındaki hikayelerle doludur. Ancak işletmelerin büyük kısmı kripto para birimlerini çok fazla umursamaz. Çoğu işletme, işlerini gördüğü ve stratejik avantaj sağladığı sürece, dolar, euro, pound, yen veya başka bir kabul edilmiş para birimi (belki de bir kripto para birimi) ile alım satım yapmakta mutludur. İşletmeler için çok daha önemli olan şey, blok zincir denilen kripto para birimlerinin arkasındaki teknolojidir. “Zincirleme Devrim” adlı kitabına Don ve Alan Tapscott yazdıkları kitapta “Blok zincir, spekülatif bir varlık olan Bitcoin demek değil” diyor. Bunun yerine, çoğu kurumun ilgisini çekecek olan “temel teknolojik platformun gücüne ve potansiyeline” işaret ediyorlar.

Blok zincir paylaşılan veri tabanlarının yeni bir şeklidir.

Blok zincir, merkezi otoritesi ve güven noktası olmayan dağıtılmış bir veritabanıdır. Bir veritabanını paylaşmak istediğinizde, ancak onu kullanan diğer insanlara çok fazla güven duymuyorsanız, bir blok zincir çok yardımcı olabilir.

Bu bağlamda, “güven” birçok anlama geliyor. Güven, başkalarına veritabanın üzerinde işlem yaparken hata yapmamaları konusunda güvenmek anlamına gelebilir. Güven, katılımcıların özel bilgilerini korumaya çalışmak anlamına gelebilir. Ya da güven, rekabet avantajı elde etmek için başkasının performansını düşürmeye yeltenmemek anlamına gelebilir.

İşte bu güven tartışması, iki ana blok zinciri türünü ortaya çıkarmıştır.

Çoğu kripto para birimi, herkesin katılabileceği ve kullanmak için tam haklara sahip olduğu izinsiz blok zinciri kullanır. Örneğin herkes Bitcoin veya Ether’ı satın alabilir, çünkü bunlar açık, izinsiz teknolojilerdir.

Öte yandan, işletmeler izinli blok zincirler kullanma eğilimindedir. Bu, bir kişinin blok zincirinde belirli eylemleri gerçekleştirmek için belirli gereksinimleri yerine getirmesi gerektiği anlamına gelir. Bazı izin verilen blok zincirleri, önceden kimliklerini belirtmiş ve onaylatmış kişilere bile erişimi kısıtlayabilirler. Diğerleri herkesin katılmasına izin verir, ancak yalnızca güvenilir kimliklerin blok zincirindeki işlemleri doğrulamasına izin verirler.

Genel merkez ile bir şirketin saha temsilcileri arasında paylaşılan veritabanı örneğimizi hatırlayın. Eğer bir blok zincir bu veritabanını yönetmek için kullanılmış olsaydı, kesinlikle izinli bir ağ oluşturulurdu çünkü izinsiz bir blok zincir ağa erişen herkesin şirketin bir çalışanı veya belki de güvenilir bir ticaret ortağı olmasını gerektirirdi.

Blok Zincir İzinleri ve Consensus

Merkez ofis ve saha temsilcileri arasında paylaşılan veritabanında, şu soru ortaya çıkıyordu: İki farklı temsilci aynı ürünleri satmak isterse ancak her iki siparişi dolduracak kadar elimizde ürün olmazsa ne olur?

Eğer bu veritabanı izin verilen bir blok zinciri ile yönetiliyorsa, bu sorun consensus(fikir birliği) adı verilen bir süreçle çözülebilir. Blok zincirleri, veritabanındaki bilgilerin daima doğru olduğundan emin olmak için bu mekanizmaları kullanır. Örneğin hangi temsilcisinin stoktaki sınırlı kalemleri alabileceğini belirlemek için önceden belirlenmiş kurallar consensus mekanizmasında tanımlanmıştır.

Consensus mekanizmaları farklı isimlerle birçok farklı biçime bürünür.

Örneğin, Bitcoin, katılımcıların bilgisayarlarının zor matematik problemlerini çözdüğü bir PoW(iş kanıtı) consensus mekanizması kullanır. Diğer consensus türlerine, POET(geçen zaman kanıtı) ve PoS(elde tutma kanıtı) örnek verilebilir. İzinli birçok blok zincir Bizans problemi olarak bilinen bir sorunun teorik çözümleri üzerine fikir birliği algoritmaları geliştirirler. Nasıl yapılırsa yapılsın, tüm blok zincirleri hash fonksiyonlarına ve kriptoloji bilimine dayanır, böylece kod güvenli hale getirilir.

Blok zincir, temel kimlik yönetimi — kim olduğunuzu kanıtlamak — için genellikle dijital imzaları ve sertifika yetkilendirmesi kullanır. Gizliliği ve izinleri yönetmek için daha gelişmiş sistemler daha gelişmiş şifrelemeler gerektirir. İyi haber şu ki, ne kadar yararlı olabileceklerini anlamak için blok zincirlerinin karmaşık ayrıntılarını anlamanız gerekmez.

İş insanları blok zincire neden önem veriyor?

Blok zincirler ile birçok sektördeki mevcut iş süreçleri zaman kazanmak, para kazanmak ve riski azaltmak için yeniden düzenlenebilir. Bunun sonucunda tamamen yeni süreçler — belki de tamamen yeni endüstriler — icat edilebilir.

Tapscott kitabında açıklandığı gibi, internetin ilk nesli bilgi paylaşımı için harikaydı: e-posta, belgeler, fotoğraflar, web sayfaları, şarkılar ve videolar. Ancak bir sorun vardı. İnsanların, söylediklerini olduklarını ispatlaması zordu. Herhangi bir değeri içeren her işlem, alıcı ve satıcıyı onaylamak ve işlemi doğrulamak için bir banka veya kredi kartı şirketi gibi bir aracıya ihtiyaç duyuyordu. Bu gereklilik, gecikme ve masrafa sebep olurken aynı zamanda bilgisayar korsanlarının saldırabileceği merkezi başarısızlık noktaları da yaratmış oldu.

Blok zincirde, insanlar kim olduklarını belirleyebilir ve daha sonra para, hisse senetleri ve tahviller, fikri mülkiyetler, tapular, oylar, sadakat sistemleri ve daha birçok uygulamada güvenli işlem gerçekleştirebilirler.

Yatırımcılar birbirlerini tanımıyor veya güvenmiyor olsalar bile, işlemi müdahaleye dayanıklı şekilde kaydetmek için teknolojiye güvenebilirler. Teknoloji burada, zaman tasarrufu sağlayan ve maliyetleri düşüren herhangi bir aracı ihtiyacını ortadan kaldırır.

Hyperledger, işletmeler için daha fazla blok zinciri oluşturmak için kuruldu.

İş birliği yaptığımız firmalar kaynaklarını bir araya getirmeye ve herkesin kullanabileceği açık kaynaklı bir blok zinciri teknolojisi oluşturmaya karar verdi. Bu ileri görüşlü şirketler, blok zincirin daha popüler ve endüstri standardı bir teknoloji haline gelmesine yardımcı oldular. Hyperledger, Linux Vakfı’nın vesayeti altına alındı ​​(daha sonra konuşacağımız birçok nedenden dolayı) ve son birkaç yılda hızla büyüdü. Yayınlanma tarihi itibariyle, Hyperledger’ın Airbus’tan VMware’e kadar 230'dan fazla üye kuruluşu ve 3.6 milyon kodlu 10 projesi, 10 aktif çalışma grubu ve yaklaşık 110.000'den fazla toplantıya katılan 28.000'e yakın katılımcısı bulunuyor.

2017 yılına kadar, basında Hyperledger’dan ayda ortalama 1,500 kez söz edildi. Hyperledger üzerinde çalışan herkes, blok zincirin geleceğinin kullanımı kolay, modüler, açık kaynaklı platformlardan oluşacağını düşünüyor. Hyperledger ile bu vizyonu gerçeğe dönüştürmemizi sağlayan bir ortam yaratmayı hedefliyoruz.

Blok Zincir İçin Neden Açık Kaynak?

“Özel Yazılım”, normal olarak bir ücret karşılığında satıcı tarafından lisanslanan ticari bir ürünü ifade eder. Orijinal yayıncının dışında kimse kodu göremez veya dokunamaz. Öte yandan, açık kaynak, herkesin indirebileceği, görüntüleyebileceği ve değiştirebileceği bir yazılımdır. Bu bölüm, açık kaynağın neden kurumsal blok zincirler için çok daha anlamlı olduğunu açıklamaktadır.

Açık kaynak popüler ve güvenilirdir.

Uygun şekilde tasarlandığında, kodlandığında ve kullanıldığında, açık kaynak kanıtlanmış ve etkili bir seçimdir. Örneğin, Linux işletim sistemi, genel bulut iş yükünün % 90'ı, dünyanın akıllı telefonlarının % 80'i, ve tüm süper bilgisayarların % 99'u tarafından kullanıyor.

Açık kaynaklı Apache web sunucusu, 20 yıldan fazla süredir dünyanın en popüler web sunucusu oldu. Geçmişte ve günümüzde tüm aktif web sitelerinin % 40'ından fazlasını desteklemektedir. Diğer iyi bilinen açık kaynaklı yazılımlar arasında dünyanın en popüler veritabanı sunucusu olan mySQL ve Firefox web tarayıcısı bulunmaktadır.

Açık kaynak geliştiriciliği net faydalara sahiptir.

Yönetici ve geliştiriciler arasında yapılan anketlere göre, işletmelerin açık kaynaklı yazılımı seçmelerinin temel nedenleri şunlardır:

• Rekabetçi özellikler ve yetenekler
• Hiçbir satıcı kilitlemesinin olmaması, böylece müşteriler kolayca geçiş yapabilir
• Yüksek kaliteli çözümler
• Kaynak koduna erişim yoluyla hataları kişiselleştirme ve düzeltme kolaylığı
• Düşük sahip olma maliyeti

Açık kaynağın ilk günlerinde, ana cazibe kaynağı indirmenin “serbest” olması idi.

Bugün ise, işletmeler riski azaltmak için açık kaynak tercih ediyor. “Geliştirme olarak hız kazanın ve rekabet avantajı elde edin”. Kuruluşlar, programcılarının, tekerleği yeniden icat etmek yerine, sektöre özel geliştirmeler kazandırdığı kanıtlanmış bir platformun üstüne inşa etmek gibi, önemli değer katan stratejik projelere odaklanmalarını istiyor. Bir işletme, geçmiş yıllardaki web gibi — bugün blok zincir gibi derinlemesine yeni veya zorlu bir konseptle karşı karşıya kaldığında, tüm bu gelişimin üstüne çalışma avantajı daha da artmaktadır. İşletmeler bütün bir altyapının geliştirilmesi ve kendi çözümlerinin mühendisliği yerine, öncü çalışmalar yapan ve dünya ile özgürce paylaşan diğerlerinin “omuzlarında” durabilirler.

Açık kaynak güven inşa eder.

Blok zincir, açık kaynaklardan yararlanmak için mükemmel bir fırsat sunar, çünkü güven kavramı tüm blok zinciri teknolojilerine derinden dokunur. Blok zincir sistemleri, birbirlerine tamamen güvenmeyen veya işlemleri onaylamak veya anlaşmazlıkları çözmek için herhangi bir merkezi otoriteye güvenmeyen taraflar arasında doğrudan işlemleri mümkün kılmak üzere tasarlanmıştır. Bu nedenle, bu tarafların blok zincir teknolojilerine güvenmeleri çok önemlidir.

Bizler de tüm paydaşların katılımını bekleyen, açık ve işbirliğine dayalı bir yaklaşımın, işletmeler için güven oluşturmanın en etkili yolu olduğuna inanıyoruz — blok zincirleme teknolojilerini yaygın ve hızlı bir şekilde benimsemeleri için yeterli güven sağlamanın yolunun açık kaynaktan geçtiğini düşünüyoruz.

Açık Yönetim

Açık yönetim; hangi özelliklerin eklenmesi, bunların nasıl eklenmesi ve ne zaman eklenmesi gerektiği gibi teknik kararların, aktif katılımcılar havuzundan toplanan topluluk tarafından seçilen bir grup geliştirici tarafından alındığı anlamına gelir. Herhangi biri, katkıda bulunan ve / veya destekçi olarak Hyperledger’a katılabilir. Bir geliştirici veya destekçi olmak yalnızca bir şeye dayanır: güven. Kararların nasıl alınacağını ve insanların bu kararları almak için nasıl seçileceğini biliyorsunuz. Hyperledger topluluğunda karar verme ve yetki gücü meritokrasiye dayanıyor.

Blok zincir’i dahili olarak dağıtan şirketler, Hyperledger projelerine dayanan yapı ürünleri ve hizmetleri tercih etmelerinin sebebini Hyperledger’a güvenleri olarak açıklıyor. Çünkü teknolojilerimizin geniş bir topluluk tarafından açık bir şekilde oluşturulduğunu söylüyorlar.

Açık kaynak birlikte çalışabilirliği arttırır.

“Birlikte Çalışabilirlik” bir programın hızlı ve kolay bir şekilde bir işlevi yerine getirebilmesi için bir programın diğer programlarla (diğer kuruluşlardan bile olsa) çalışabileceği anlamına gelir. Günümüzün bağlantısı bol dünyasında, bu bir zorunluluktur. Gelecekte, birçok blok zincirin kuruluşlar için birçok iş sürecini destekleyeceğine inanıyoruz.

Hyperledger, blok zincirleri arasındaki etkileşimi kolaylaştırır. Açık kaynaklı Hyperledger teknolojileri, baştan beri çeşitli blok zincirlerinde birlikte çalışabilirliği desteklemek için tasarlanmıştır. Özellikle, Hyperledger Quilt, zincirler arası işlemleri desteklemek için açık bir şekilde tasarlanmıştır.

Açık kaynak blok zinciri için anlamlıdır.

Hem ekonomi hem de sağduyu, Hyperledger gibi ortak bir çabanın yanındadır.

İşletmeler, gereksinimlerini karşılamak için tasarlayabilecekleri sağlam, zengin özelliklere sahip, modüler blok zinciri platformlarına ihtiyaç duyar. Bankalar, otomobil ve uçak üreticileri ve sağlık şirketleri gibi çok çeşitli işletmelerin hepsi küresel Hyperledger geliştirici topluluğu ile işbirliği yaparak geniş bir işletme ekosistemi oluşturur. Ortak teknolojiler oluşturmak için birçok farklı kullanıcı ve satıcı işbirliği yaptığında, herkes kanıtlanmış avantajlardan yararlanabilir — Düşük risk, daha yüksek kalite ve pazara daha hızlı ulaşma süresi dahil.

Blok zincir teknolojilerini ilerletmek için birlikte ve daha fazla çalışarak harika yenilikler üreteceğimize inanıyoruz.

Kurumsal Blok Zinciri için Sera

Hyperledger; kullanıcıları, geliştiricileri ve satıcıları birçok farklı sektörden ve pazar alanından bir araya getiren bir “sera” olarak hizmet verir. Tüm bu katılımcıların temelde ortak bir özelliği vardır: Hepsi kurumsal blok zincirler hakkında bilgi edinmek, geliştirmek ve kullanmakla ilgilenirler.

Blok zincir güçlü bir teknoloji olsa da, herkese uyan tek bir yapı değildir. Her işletme, bir blok zincirin amacına ulaşması için özelleştirmelere ve değişikliklere ihtiyaç duyar. Farklı organizasyonların farklı ihtiyaçları olduğu için hiçbir zaman tek bir standart blok zinciri olamayacak. Bunun yerine, birçok sektörde geniş bir çözüm yelpazesi sunan farklı özelliklere sahip birçok blok zinciri görmeyi umuyoruz.

Herperledger yeni fikirleri inkübe edebilecek, her birini temel kaynaklarla destekleyebilecek ve sonuçları geniş çapta dağıtabilecek bir sera yapısı sunmaktadır. Sera yapısı çok daha az kaynak tüketirken birçok farklı iş modelini destekleyebilir.

Açık kaynaklı blok zinciri geliştirme için sera örgütü olarak, Hyperledger şu avantajları sağlar:

• Gelişmelerden haberdar olma
• Uzmanlaşma yoluyla daha yüksek verimlilik
• Yinelenen çabaları önlemek için işbirliği
• Kodlamada daha gelişmiş kalite kontrolü
• Fikri mülkiyetin daha kolay elde edilmesi

Gelişmelerden haberdar olma

Açık kaynak kodlu bir ortamdaki tüm gelişmelere göz atmak bazen zor olabilir. Maliyet ve karmaşıklık nedeniyle, bazı kuruluşlar pes edebilir veya hiç başlamayabilirler. Hyperledger, iletişimi kolaylaştıran ortak bir ortam yaratarak bu araştırma yükünü azaltır. Daha iyi iletişim, gerekli bilgilere daha hızlı erişerek yeni katılımcıların yetişmesine yardımcı olur. Yeni katılımcılar hızlı bir şekilde işbirlikçi çabalara katılırken, bu durum tüm topluluğun yararına gelişmeyi hızlandırır.

Uzmanlaşma yoluyla verimlilik artışı

Adam Smith’ten bu yana uzmanlaşmanın temel dayanak noktası yüksek verimliliğe yol açmasıdır. Uzmanlık her şeyi biraz yapmak yerine, insanların enerjilerini daha az iş üzerinde yoğunlaştırması anlamına gelir. Uzmanlaşmanın sonucunda daha fazla uzmanlık, daha fazla katma değer ve sonuçta daha fazla zenginlik yaratılmıştır. Bu nedenle uzmanlaşmanın küresel ekonomik kalkınmada kritik bir faktör olduğu kanıtlanmıştır. Katılımcılar, blok zincir gibi yeni bir teknolojinin belirli alanlarında uzmanlaşarak aynı avantajları (daha fazla uzmanlık, daha fazla katma değer ve daha iyi çok yönlü verimlilik) elde edebilirler. Sera organizasyonu olmayan açık kaynaklı bir ortamda, bu çok daha zor olacaktır.

Hyperledger’in sera yapısı, daha iyi verimlilik sağlayan uzmanlaşmayı teşvik eder. Benzer alanlarda uzmanlaşan katılımcılar birbirleriyle rekabet etmezler. Bir sera organizasyonunda, uzmanlar araştırma ve geliştirmelerini hızlandırmak için güçlerini birleştirmeye teşvik edilir.

Yinelenen çabalardan kaçınma

İşbirliğine dayalı bir ortamda, kişilerin birbirleri ile aynı konular üzerine çalışarak zaman kaybetmemesi önemlidir. Çabaların tekrarlanması, tecrübeli geliştiricilerin yetenek havuzunun henüz derin olmadığı blok zincir gibi yeni bir endüstride özellikle olumsuz sonuçlar doğurabilir.

Hyperledger seracılık organizasyonunda, katılımcılar arasındaki işbirliği çok teşvik edilmektedir. Bu, yinelemeyi önleyebilir, yeni projelerin geliştirilmesini kolaylaştırabilir ve tüm topluluğa fayda sağlayan ortak bileşenlerin oluşturulmasını ortam sağlayabilir.

Çeşitli dağıtılmış defterler arasındaki birlikte çalışabilirlik, diğer projelerin daha iyi anlaşılmasıyla da geliştirilmiştir. Hyperledger tarafından sağlanan yönetim yapısı, potansiyel olarak ortaya çıkabilecek her türlü birlikte çalışabilirlik anlaşmazlığının çözülmesine yardımcı olabilir.

Kodlamada daha gelişmiş kalite kontrolü

Açık kaynak kod sistemleri dikkatli kod incelemeleri ve önemli hata ayıklama işlemleriyle elde edilen yüksek kalitesiyle bilinir. Hyperledger, teknik yönetim komitesinin sürekli olarak tüm projeleri gözden geçirmesini sağlayarak kalite kontrolünü teşvik eder. Bu, yeni projelere eleştirilme şansı da verir. Aynı zamanda proje geliştiricileri mevcut tüm projelerden bilgi edinebilir. Uzun zamandır devam eden proje üyeleri, kendi projelerini geliştirebilecek yeni projelerdeki yenilikleri keşfedebilirler. Sera yapısı aynı zamanda yeni ve mevcut projeler arasında birlikte çalışabilirliği teşvik eder.

Fikri mülkiyetin daha kolay elde edilmesi

Sera yapısının sağladığı bir fayda, fikri mülkiyeti daha kolay, daha tutarlı bir şekilde ele almaktır. Hyperledger, kod için bir Apache 2.0 lisansı (bkz. Apache.org/licenses/LICENSE-2.0) ve içerik için Creative Commons Attribution 4.0 Uluslararası lisansı altında çalışır (bkz. Creativecommons.org/licenses/by/4.0/). Bu lisansların her ikisinin de özellikle işletme dostu olduğu bilinmektedir.

Fikri mülkiyet için tek ve tutarlı bir yaklaşım, üyeler arasında karmaşık ve pahalı sözleşmelere dayalı ilişkilere duyulan ihtiyacı ortadan kaldırır. Tüm katılımcılar beklentilerini açıkça belirttiğinden, Hyperledger teknolojilerini kullanan herkes gizli yasal engellere girme korkusu olmadan ağa katılabilir.

Şekil 1: Hyperledger Sera Yapısı

Hyperledger Tasarım Felsefesi

Merkeziyetsiz veri tabanları, farklı kullanım durumları için oldukça kişiselleştirilmiş özellikler barındırırlar. Örneğin, katılımcılar — yasal sözleşmelere sahip finansal kurumlar arasında olduğu gibi — yüksek düzeyde güven paylaştıklarında, blok zincirleri daha hızlı bir consensus algoritması kullanarak daha kısa onay süreleriyle zincire blok ekleme zorunluluğu taşıyabilirler. Öte yandan, katılımcılar arasında en az güven olduğunda, ek güvenlik için daha yavaş işleme tahammül etmeyi göze alabilirler.

Hyperledger, tüm kullanım örneklerini kapsar. Farklı işletme senaryolarının onay süreleri, ademi merkeziyetçilik, güven ve diğer konular için farklı gereksinimleri olduğunu ve her konunun teknoloji için potansiyel bir “optimizasyon noktası” oluşturduğunu kabul ediyoruz. Bu çeşitliliği başarılı şekilde sağlamak için, tüm Hyperledger projelerini aynı tasarım felsefesini üzerine kurmaya çalıştık. Bu sebeple tüm projelerimiz:

• Modüler
• Son derece güvenli
• Birlikte Çalışabilir
• Kripto-para birimi-agnostik
• API dostu

Modular

Hyperledger, tekrar kullanılabilecek ortak yapı taşlarıyla modüler, genişletilebilir modüller geliştiriyor. Bu modüler yaklaşım, geliştiricilerin farklı bileşen türlerini denemelerini ve sistemin geri kalanını etkilemeden bileşenleri tek tek değiştirmelerini sağlar. Bu özellikle, geliştiricilerin farklı gereksinimlere uygun, dağıtılmış genel muhasebe çözümleri oluşturmaları sırasında kullanılacak bileşenler oluşturmalarına yardımcı olur.

Modüler yaklaşım aynı zamanda çeşitli geliştiricilerin topluluğunun farklı modüllerde bağımsız olarak çalışabileceği ve ortak modülleri birden fazla projede tekrar kullanabileceği anlamına gelir. Hyperledger Mimarisi Çalışma Grubu, iletişim, fikir birliği, kriptografi, kimlik, büyük veri saklama, akıllı sözleşmeler ve yönetim gibi konular için fonksiyonel modülleri ve arayüzleri tanımlarlar.

Daha fazla bilgi için, wiki.hyperledger.org/groups/architecture/architecture-wg adresini ziyaret ediniz.

Yüksek güvenlik

Güvenlik, tüm kullanım durumları için yüksek değer ve veri akışı içermeleri itibari ile kilit bir özelliktir. Büyük kod tabanlarıyla, birçok ağ düğümüyle ve değerli veri akışlarıyla, dağıtılmış defterler çevrimiçi saldırganlar için ana hedefler haline gelmektedir. Bir blok zincirini emniyet altına almak oldukça zor bir iştir: Çünkü dağıtılmış defterler, sürekli rakiplere direnirken geniş bir özellik ve işlev seti sağlamalıdır. Güvenlik ve sağlamlık, işletme sınıfı blok zinciri çözümlerinin gelişmesi ve gelecek nesil iş ağları için kritik altyapıyı sağlamanın anahtarıdır.

Hyperledger projeleri, güvenliği temel itibari ile benimser ve Linux Vakfı’nın Temel Altyapısı Girişimi tarafından belirtilen en iyi uygulamaları takip eder. Daha fazla bilgi edinmek için coreinfrastructure.org/ adresini ziyaret edin.

Birlikte Çalışabilirlik

Tüm Hyperledger algoritmaları, protokolleri ve kriptografisi, güvenlik uzmanları ve daha geniş bir açık kaynak topluluğu tarafından düzenli olarak incelenir ve denetlenir. Gelecekte, pek çok farklı blok zincir ağının daha karmaşık ve güçlü yapılar oluşturmak için iletişim kurması ve veri alışverişi yapması gerekecektir. Hyperledger olarak bu sebeple çoğu akıllı sözleşmenin ve uygulamanın birçok farklı blok zincirinde taşınabilir olması gerektiğine inanıyoruz.

Yüksek derecede birlikte çalışabilirlik yetisi, blok zincir ve dağıtılmış muhasebe teknolojilerinin kısa zamanda benimsenmesine yardımcı olacaktır.

Kripto para birimi — agnostik

Hyperledger projeleri tüm altcoinlerde, bitcoin’de ve tokenlerde bağımsız ve agnostiktir. Hyperledger hiçbir zaman kendi şifreleme para birimini yayınlamaz; nitekim bu kesinlikle amacımız değil.

Hyperledger, herhangi bir şifreleme para birimini yönetmek için değil, işletmeler için blok zincir yazılımı oluşturmak için kullanılır. Bununla birlikte, tasarım felsefesi — ağın çalışması için gerekli değildir — para birimlerini temsil edebilecek dijital nesneleri yönetmek için kullanılan bir token oluşturma özelliğini de içermektedir.

API dostu

Tüm Hyperledger projeleri, diğer sistemlerle birlikte çalışabilirliği destekleyen zengin ve kullanımı kolay API’ler sunar. İyi tanımlanmış bir API kümesi, dış istemcilerin ve uygulamaların Hyperledger’ın ana dağıtılmış muhasebe altyapısı ile hızlı ve kolay bir şekilde iletişim kurmasını sağlar. Bu API’ler, zengin bir geliştirici ekosisteminin büyümesini destekler ve blok zinciri ve dağıtılmış büyük defter teknolojilerinin çok çeşitli endüstrilerde ve kullanım durumlarında çoğalmasına yardımcı olur.

Şekil 2: Hyperledger Tasarım Bileşenleri

Gerekli Kullanım Durumları

Bu bölümde, blok zincirin bariz şekilde fark yaratacağı ve gerekli kullanım alanı olduğu düşünülen beş somut örnek açıklanmaktadır. Bu kullanım durumları farklı alanlara aittir ve alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir:

• Bankacılık — kredi başvurusu
• Finansal hizmetler — ticaret sonrası işlemler
• Sağlık hizmeti — doktorlara sertifika verme
• IT — taşınabilir kimlikleri yönetme
• Tedarik zinciri yönetimi — balıkları okyanustan itibaren izleme

Her durumda, Hyperledger’ın kullanışlı araçları vardır; Bazı durumlarda, bir PoC (kavram kanıtı) da geliştirilmiştir.

5.1 Bankacılık: Kredi başvurusu

Bankalar başvuranlara borç vermek istiyor, ancak sadece risk puanı iyi durumda olan başvuru sahiplerine. Kişilere ait riski öngörme arzusu, bankaları doğum tarihi, yıllık gelir, devlet kimliği veya pasaport numarası vb. gibi kredi başvurusunda bulunan herkesten ayrıntılı, kişisel olarak tanımlanabilir bilgiler (PII) toplamaya teşvik eder.

Sonuçta, bankalar bu kişisel bilgileri, başvuranın kredi notuna erişmek için kullanır. Öte yandan düzenlemeler, toplanan bu kişisel bilgilerin bazılarının , örneğin kara para aklamalarını önlemek için, yetkililerle paylaşılmasını talep etmektedir. Bu süreçlerde toplanan çok fazla sayıda PII, her bankayı bilgisayar korsanları için açık bir hedef haline getirir.

Borç almak, borç alanlar için de eğlenceli değildir. Başvuru süreci müdahalecidir ve en iyi fiyatlar için “alışveriş yapmak” zordur. Her yeni başvuru çabayı arttırdığı kadar başvuru sahibinin PII’sinin kötüye kullanılması riskini de arttırır.

Hyperledger Indy bu süreci başarı ile yönetebilir.

Hyperledger Indy yukarıdaki kullanım durumu için dönüştürücü bir kimlik çözümü sunar. Indy ile başvuru sahipleri, yalnızca bankaların bir karar vermek için ihtiyaç duydukları bilgileri, gerçeği garanti eden, borç verene güven veren ve düzenleyicilerin baskılarını karşılayan bir şekilde paylaşabilirler.

Kredi arayan herkes, kırılabilir bir veritabanına hassas kişisel veriler koymadan, milisaniyede 100 farklı borç verene başvurabilir. Herhangi bir kişisel bilgiyi ifşa etmek yerine, kredi başvuru sahipleri 21 yaşının üstünde olduklarını, geçen yılki gelirlerinin istenen düzeyi aştığını, geçerli bir kimlik numarasına sahip olduklarını ve kredi risklerinin istenenin üzerinde olduğunu karşı tarafa iletebilirler.

Dağıtılmış defter bazlı kimlik paylaşımları, birçok tarafa değer sağlayan küresel bir doğruluk kaynağı oluşturur. Başvuranlar bilgilerine erişim izni verebilir ve herkes verilen bu iznin yeri ve yöntemi ile ilgili ağda onay verebilir. Borç verenler yönetmeliklere uyabilir ve değişmez bir denetim yönetim içinde işlemlerine devam edebilirler.

Sonuç olarak, piyasa daha verimli çalışabilir: Bankalar güvenle kredi sunabilirken, başvuru sahipleri kendi kişisel güvencelerini etkili bir şekilde koruyabilirler.

Diğer Hyperledger projeleri ile daha da güçlenin

Diğer Hyperledger projelerinin güçlü yanlarını göz önünde bulundurduğunuzda, örneğin, Hyperledger Burrow, kredi başvurularını akıllı sözleşmelere dönüştürebilir ve bunları bir sonraki adımda kesintisiz bir şekilde güçlü kimliklere ekleyebilirsiniz. Hyperledger Fabric, kredi başvurusunda önceden var olan, kendi kendine yeten bir kimliğe bağlanarak bir üyelik sistemini bile yönetebilir.

5.2 Finansal Hizmetler: Ticaret Sonrası İşlemler

Günümüzün finansal hizmetlerinde blok zinciri kullanımı için temel gereklilikler gizlilik, güvenilirlik ve değiştirilemeyen kayıt tutma yetisidir. “Kara Para Aklamayı Önleme” ve “Müşterinizi Tanıyın” gibi uygulamalar, bankaların ve servis sağlayıcıların bir müşterinin yasal kimliğini doğrulamasını ve işlem yapmalarına izin vermelerini gerektirir. Bu şartlar, izinli özel blok zincirlerin geliştirilmesini sağlar, çünkü halka açık blok zincirler bir katılımcının mahremiyetini ve gizliliğini tehlikeye atma riskini taşıyabilir.

Büyük hacimli işlemlerle birlikte, consortium(veya federe) blok zincirlerinin finansal hizmetlerde ivme kazanmasının temel nedeni de işte tam olarak budur. Bu sektördeki muhtemel kullanım durumları arasında — özellikle sermaye piyasalarında — ticaret sonrası işlemlerinde blok zincirinden yararlanabilir.

Şekil 3: Ticaret Sonrası İşlemlerde Blok zincirsiz Vs. Blok zincirli

Ticaret Sonrası İşlemlerde Adım Adım

Ticaret sonrası işlemler, bir işlem tamamlandıktan sonra yapılan tüm faaliyetleri barındırır. Bu, tezgah üstü (OTC) veya bir borsada yapılan işlemleri kapsar. Yüksek oranda, alım-satım sonrası işlemler şu adımları içerir:

1. Ticaretin doğrulanması — Ticaretin gerçekleştirilmesini takiben işlemin doğrulanması ve onaylanması
2. Netleştirme — Ticari talimatların ve farklı taraflar arasındaki potansiyel netleştirme faaliyetlerinin onaylanması ve doğrulanması
3. İskan — İşlemin kesinliğine ulaşmak için sözleşme yükümlülüklerini yasal olarak yerine getirmek. Buna, işlemden etkilenen tüm varlıkların bildirilmesi gibi destek süreçleri dahildir
4. Gözetim faaliyetleri —Karşılıklı iki taraf adına da işleyişin adil olduğundan emin olunması.
5. Raporlama — Düzenleyici ve iç risk gibi tüm raporlama gereksinimlerini, yani işlemin piyasaya katkısını ve her bir tarafın kredi riskini raporlamak.

Bugün ticaret sonrası işlemlerde karşılaşılan sorunlar

Bugün, tüm bu adımlar tipik olarak farklı varlıklar arasında çok sayıda departmanı kapsayan parçalanmış bir iş akışı aracılığıyla gerçekleştiriliyor: brokerlar, merkezi güvenlik depoları, takas platformları, borsalar, şirketler vb. Her ticaret birçok farklı arayüz, süreç ve uzlaşma çabasını içeriyor.

Örneğin, bugün her iki taraf da hem veri setleri hem de talimatlarla eşleşen güvenilir bir üçüncü tarafa (uzlaştırma aracısı) ayrı bir uzlaştırma talimatı göndermektedir. Herhangi bir uyumsuzluk uzun süren uzlaşma çabalarını tetikler veya hatta başarısız bir ticarete bile yol açabilir. Bütün bu çabaların tekrarı, ticaret sonrası işlemede verimsizlik ve gecikmelere yol açar.

Blok zincir ticaret sonrası işlemler için oldukça idealdir.

Mevcut modele göre, blok zincirinde işlem sonrası süreci yönetmek çok daha etkili olabilir. Bir blok zincirinin eşler arası gücünden yararlanarak, bir taraf diğer tarafın doğrulaması için işlem detaylarını ekleyebilir.

Her iki işlemin de aynı sistem üzerinde yapılması, süreci ağın kendisi, blok zincirindeki işlemlerin değişmez ve reddedilemez niteliği ile mümkün olan güvenilir bir üçüncü taraf olarak hareket edebileceği için süreci önemli ölçüde kolaylaştırabilir. Karmaşıklık daha da azaltılabilir.

Basamaklar ve tüm aktörler, bilmeniz gerekenler temelinde erişilebilen blok zincirinde bulunabilirler. Bunun dışında herhangi bir uzlaşma gereksiz hale gelir. Blok zinciri sistemi ayrıca düzenleyici ve ticari raporlama için etkin bir temel oluşturabilir. Bu, yukarıda listelenen beş adımdan dördü anlamına gelir — validasyon, netleştirme, uzlaştırma ve raporlama — ve ticaret sonrası tüm süreçler için bir blok zinciri kullanmak verimliliğe yol açar.

Ticaret sonrası işlemler için özel kolaylıklar

Tüm izinli dağıtılmış defterler dışarıdan müdahaleye karşı korumalı, değiştirilemez bir işlem günlüğü sağlayabilir. Ancak, işlem sonrası süreçte kullanılır olması için, bir blok zinciri kesinlik, geleceğe yönelik gizlilik ve aerodinamik performans gibi çeşitli özellikler içermek zorundadır.

Anında kesinlik: Sermaye piyasaları için kullanılan herhangi bir dağıtılmış defter, derhal sonucu yansıtmalıdır; böylece alıcı işlemlerin geçerli ve taahhüt edilmiş olduğundan emin olabilir.

İş kanıtı (PoW), elde tutma kanıtı (PoS) veya geçen sürenin kanıtı (PoET) gibi fikir birliği algoritmaları geçici çatallanmalara ve hatta işlemlerin geri döndürülmesine neden olabilir. Bunlar ticaret sonrası işlemlerde kabul edilemez. Bu kullanım durumu için herhangi bir blok zinciri, derhal kesinliği sağlayan bir fikir birliği algoritması kullanmalıdır.

Geleceğe dönük gizlilik: Herhangi bir ticarete katılanlar işlemlerinin özel ve gizli kalmasını beklerler. İşlemi kaydeden takas merkezi, tarafların birbirlerinin konumlarını veya alım satım bilgilerini görmelerini engellemelidir. Anonim veriler için bile, işlemlerin varlığı ifşa edilmemelidir, çünkü bu işlemler trafik analizine duyarlı hale getirebilir. Halka açık piyasa bilgileriyle ilgili olarak, bu hem katılımcının kimliğini hem de işlem modellerini tehlikeye atabilir. Gelecekte, defter verilerinin gizliliğini sağlamak için daha sıkı gereksinimler gerekecektir. Her bir katılımcı bilgisayarda tüm verilerin depolandığı tipik bir blok zincirinde, özel anahtarın herhangi bir şekilde ele geçirilmesi — hatta daha da kötüsü, şifrelemelerin değiştirmesi veya yeniden kodlanması— tüm katılımcılar için tüm tarihi verilerin eksiksiz olarak ifşa edilmesine yol açabilir. Finansal hizmetler için kullanılan herhangi bir dağıtılmış defter, öngörülebilir gelecek için tüm işlemlerin gizli kalmasını sağlamalıdır.

Kolaylaştırılmış performans: Bugün, tüm ticaret sonrası etkinlikler iş gününün sonunda gerçekleşmekte olup, çoğu diğer kullanım alanından daha farklı gereksinimler sunmaktadır. Bir blok zincir kullanırken, uzlaştırılacak ticaret verileri için gün sonunu beklemeye gerek yoktur. Tüm esnaf yakın -gerçek zamanlı olarak uzlaştırılabilir.

Yine de, toplam işlem sayısı artacaktır, çünkü katılımcılar takas ortamında gerçek zamanlı olarak pozisyonlarını öğrenebilirler. Bu, saniyedeki ortalama işlem sayısının artacağı anlamına gelirken, en yüksek performans gereksinimlerinin önemli ölçüde azalacağı anlamına gelir. Genel olarak, sistem verimliliği daha hızlı artacaktır.

Hyperledger projeleri yardımcı olabilir

Hyperledger’daki bazı projeler, ticaret sonrası işlemler için etkili blok zinciri çözümleri oluşturmaya yardımcı olacak özellikler ve işlevler sunar.

Hyperledger Fabric tarafından desteklenen kanallar, gizlilik ve güvenilirlik sağlamak için ayrı ciro setleri ve sipariş düğümleriyle tamamen ayrı ağlar olarak dağıtılabilir. Veri çoğaltmayı yalnızca izin verilen taraflarla sınırlamak, veri güvenliğinden ödün vermeden, blok bütünlüğünün sağlanması, veri akışının sağlıklı gerçekleşmesi ve işlemlerin reddedilmemesi için ayarlanmasını sağlar.

Raporlama gereklilikleri — hem iç hem de dış — bir düzenleyici kurum ve diğer gözetim kuruluşlarının kanalın birer üye olarak dahil edilmesi ile sağlanabilir. Fabric’in kanallarının sağladığı ağ ayırma özelliği birden fazla yetki alanını ve düzenleyici rejimi destekleyebilir.

Hyperledger Sawtooth’taki işlem yapıları da, ticaret sonrası faaliyetleri desteklemek için güvenilir ve güçlü bir araç sağlar. Tercih edilen dili kullanarak karmaşık kurallar oluşturmak ve yalnızca içeriğe uygun işlevleri göstermek için daha güvenli akıllı sözleşmeler sunar. Ayrıca, geçici akıllı sözleşmelerin dağıtımını yasaklama seçeneği, finansal kurumlar için potansiyel riskleri daha da azaltacaktır.

Hyperledger Indy güvenlikten ödün vermeden paylaşılan dağıtık bir deftere işlenmek istenen onaylanmamış ve risk oluşturabilecek verileri anında bildirir. Bu özellik, bir düzenleyici kurumun piyasa hakkında bütünsel bir bakış açısı kazanmasını, potansiyel pazar çöküşlerini ve ana temerrütleri önlemeye yardımcı olmasını sağlar. Böylece katılımcılar, ağ kimliklerini ve ifşa etmeyi seçtikleri herhangi bir özelliği kontrol altına alarak gizliliği de artırabilirler.

5.3 Sağlık Hizmeti: Doktorları Belgelendirme

Blok Zinciri teknolojileri, modern tıp uygulamasının en büyük sıkıntılarından birini azaltma üzerine yoğunlaşmıştır: “belgelendirme”.

Hastaneler, doktorlarının yetkin ve güvenilir olduklarından emin olmak için kimlik doğrulama sürecini kullanır. Bir bakıma, belgelendirme hastanenin bir hekim için “işe alımda özen gösterme” uygulamasıdır.

Bugün bu süreç hem üye olmak için başvuran hekim hem de başvuruları incelemesi gereken hastane için çok büyük bir yük oluşturmaktadır.

Şekil 4: Blok zincir doktorları hızlı ve güvenli bir şekilde belgelendirir.

Bir hastaneye üye olmak isteyen herhangi bir hekim, aşağıdaki gibi, tüm profesyonel kimlik belgelerinin kopyalarını toplayarak işleme başlar:

• Tıp fakültesi diploması
• Tüm devlet sağlık lisansları
• Akranlardan gelen değerlendirmeler
• Devam eden tıp eğitimi için toplantı koşullarının kanıtı
• Hekimin daha önce bağlı olduğu hastanelerden gelen mektuplar, bağlılığın nasıl ve niçin sona erdiğini açıklayan
• Malpraktis ile ilgili detaylar vs.

Hastane tarafında, belgelendirme ofisi, doktorun belgelerinin eksiksizliğini, doğruluğunu ve güvenilirliğini kontrol etmelidir. Bu çok titiz bir iştir. Çünkü bu süreç sonucunda neredeyse her zaman eksiklikler bulunur ve eksik belgeler için doktora geri dönüş yapılması gerekir.

Belgelendirme ofisi doktorun belgelerinin bir kısmını veya tamamını doğrular. Örneğin, doktorun gerçekten oradan mezun olduğunu onaylamak için bir tıp fakültesini arayabilirler. Bu açıkça hatalara yatkın çok zaman alan ve yoğun bir süreçtir. Belgeleri eksiksiz ve doğru olarak belirledikten sonra, hastanenin — genellikle doktorları ve idarecileri içeren — onaylama komitesinin hekimin çalışmaya başlayıp başlamayacağına karar vermesi gerekir. Tüm sertifikalandırma süreci karmaşık, düşük güven duyulan, zaman alıcı ancak gerekli bir süreçtir. Herhangi bir hekim bir hastanede çalışmaya başlayana kadar haftalar hatta aylar sürebilir.

Herhangi bir blok zincir sağlık çözümü için 3 önemli soru

Tıbbi belgelendirme için etkili bir blok zinciri çözümü içerik, kimlik ve kaynaklar hakkında üç ana soruyu yanıtlamalıdır.

1. Dökümanlar veya döküman içeriğine ilişkin işaretçiler blok zincirine yerleştirilecek mi? Belgelendirme çözümleri, kamuya açık bilgileri (devlet tıbbi lisansları gibi) blok zincirinin üzerine yerleştirebilir. Bununla birlikte, özel bilgiler (örneğin meslektaş değerlendirmeleri) zincirde daha iyi saklanabilir; bu kişileri herhangi bir anahtar kaybına karşı koruyacak ve kullanıcıların kendilerine ait özel bilgileri yönetme gücünü arttıracaktır.
2. Birçok katılımcının kimliğini yönetmenin en iyi yolu nedir? İddialı bir güvence çözümü, her hastaneyi, her hekimi, hatta tıp eğitiminin her kaynağını vb. içerebilir. Tıp konusundaki herhangi bir çözüm binlerce katılımcıyı barındırabilir.
3. Bu kadar çok kimlik nasıl verimli ve güvenli bir şekilde yönetilecek? Blok zincir üzerindeki kimlik doğrulama çözümleri, yıllarca hizmet verebilir; bu da işleme, iletişim ve depolama için önemli kaynak tasarrufuna sebep olacaktır. Kimlik kayıtlarına ek bilgiler eklenmek istendiğinde — mesela bir noktada sertifikalandırma kuruluşları akranlardan video tanıklığı almak isterse— depolama gereklilikleri güncellenebilir ve ilave bir masraftan kaçınılır.

Hyperledger belgelendirme sürecinde yardımcı olur.

Sertifikalandırma işlemi, sürecin her adımını basitleştiren ve kolaylaştırabilen blok zinciri teknolojileri için iyi bir kullanım alanı sunar. Önemli bir özellik: Indy, seçilen kimlik bilgilerinin ikili olarak değiştirilmesini destekleyen, doğrulanabilir talepler için önerilen W3C standardını uygular. Uygulamada bu, aşağıdaki gibi çalışabilir:

1. Bir doktor tıp fakültesinden mezuniyet belgesi talep eder.
2. Hekimle ikili bir ilişki kurduktan sonra, tıp fakültesi doktora mezuniyet kanıtı ve tanımlanmış ilave veriler de dahil olmak üzere bir kimlik bilgisi gönderir. Bu kimlik bilgisi, hekimin aygıtında saklanır. Kimlik bilgilerinden hiçbir veri kayıt defterinde saklanmaz. Defter basitçe kimlik bilgilerini, kamu DID’lerini, iptal kayıtlarını ve şemaları tutar.
3. Doktor, herhangi bir hastane için kanıt olarak kimlik bilgilerinden (mezuniyet belgesi gibi) gelen öznitelikleri paylaşabilir. Kanıttaki tüm nitelikler tıp fakültesi tarafından imzalandığından, hastane herhangi bir özelliğin kaynağını, bütünlüğünü ve iptal durumunu doğrulamak için blok zinciri kullanabilir.
4. Hekim, eğer isterlerse, yalnızca hastanenin ihtiyaç duyduğu belirli veri noktalarını paylaşmak için sıfır bilgi kanıtı ve seçici açıklama kullanabilir. Doğrulanabilir kimlik bilgilerinin bu şekilde uygulanması doktorun gizliliğini korur, korelasyonu önler, kişisel verileri defterden uzak tutar ve katılan herkes için zamandan ve emekten tasarruf sağlar.

Sonunda tıbbi (veya başka herhangi bir) sertifikalandırma ile baş etmek için daha iyi bir yol elde edilmiş olur.

5.4 IT: Taşınabilir Kimliklerin Yönetilmesi

Blok zincirin en heyecan verici uygulamalarından biri, kişi kontrolünde yönetilen kimlik bilgileridir. Bunu, bir bireyin kendi “kimliğine” sahip olması ve kendine ait verileri kontrol etmesi fikri olarak tanımlayabiliriz. Bunun kurumsal IT için derin etkileri vardır.

Indy, geleneksel kimlik sistemlerini genişletiyor.

Hyperledger Indy, özerk kimliğe odaklanan dağıtılmış bir defterdir. Indy, 2FA, IDP’ler, LDAP, OAuth vb. gibi geleneksel kurumsal kimlik sistemleri ile bazı ortak özellikler paylaşmaktadır:

• Endüstriyel şifreleme
• Kimlikler hakkında zengin meta veriler
• Gelişmiş erişim kontrolü ve politikaları

Ancak, temel bir fark vardır: Indy’de kimlikler paylaşılır, engellenemez ve müdahale edilemez. Bir Indy kimliğini dilediğiniz gibi taşıyabilir, böylece dağıtılan defterin kabul edildiği her yere yanınızda götürebilirsiniz.

Indy kimliklerini destekleyen 10 farklı sistem John Q. Public için 10 ayrı kimlik oluşturmaz. Bunun yerine, 10 sistemin tümü de John’un blok zincir üzerinde önceden var olan kimliğine erişir. John sadece kimliğini gösterip kullanabilir. Bir kuruluş, John’un kurumlarına olan erişimini engelleyebilir, ancak kimliğini asla iptal edemez. John, kurumların kendisine karşı tutumunu kontrol edemez ancak tüm kurumların verilerine erişimini kontrol edebilir.

Şekil 5: Block zincir ile taşınabilir kimlikleri kontrol etme

Indy ayrıca Blockstack (blockstack.org/) ve Uport (uport.me/) gibi blok zincir tabanlı kimlik çözümleri ile bazı ortak özellikler de paylaşıyor. Tüm bu teknolojiler, güvenliği ve kişisel özgürlüğü artırmak için dağıtılmış bir defterde kimlik depolamaktadır. Bununla birlikte, Blockstack, Ethereum’daki Bitcoin ve ve Uport’a bağlıdır. Bu çalışma kanıtı (PoW) ekosistemleri işlemlere yüksek maliyetler getirir, böylece her yeni kişi, ikili ilişki, yayınlanmış özellik veya genel anahtar rotasyonu maddi bir gider haline gelir. Bu durum, gizliliğin altını çizen ikili ilişkilere karşı ağır bir bedel ödenmesine yol açar. Ayrıca, bu ekosistemler küresel ve kamuya açıktır. Tamamen küresel olmayan bir bağlam için özel amaçlı olamazlar.

Öte yandan Indy, PoW kullanmaz, böylece işlemler ücretsizdir. Ve farklı Indy örnekleri, içeriğe uygun olanı sığdırmak için ölçeklenebilir. Bu, Indy’yi kurumsal blok zinciri üzerinden kimlikleri yönetmek için daha esnek, daha uygun maliyetli ve daha pratik hale getirir.

5.5 Tedarik Zinciri Yönetimi: Okyanustan Sofraya Balık Takibi

Okyanus balıkçılığı dünya çapında 70 milyar doların üzerinde bir endüstridir. Fakat bu işi yapan şirketler birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Örneğin, verilen, tüm balıkların en az % 20'sinin yasadışı olarak yakalandığını göstermektedir — buna rağmen yalnızca küçük bir kısmı tespit edilmektedir.

DNA testlerine dayanan yakın tarihli bir çalışma, neredeyse her üç balıktan birinin satıcılar tarafından yanlış etiketlendiğini buldu. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 674 çıkış noktasından yapılan ayrıntılı bir örneklem, balık avının % 87'sinin ve ton balıklarının % 59'unun yanlış etiketlendiğini açığa çıkarmıştır. Daha da kötüsü, tüm suşi restoranlarının % 95'i yanlış etiketlenmiş balıklarla hizmet veriyor. Bu sorunlar tüketiciler için sağlık riskleri oluştururken hassas balık stoklarına zarar veriyor. Bu ticareti vergilendiren uluslara ve tüm endüstrinin bütünlüğüne yönelik bir tehdit söz konusu.

Deniz ürünleri takibinde yaşanan zorluklar

Maine ıstakozu ve Maryland yengeç gibi bazı yerel avlar için takip ve denetim sistemleri iyi şekilde yönetildi. Ancak Şekil 6'da gösterildiği gibi, ekosistemin karmaşıklığı daha iyi izlenebilirlik açısından elverişli değildir. Kâr amacı gütmeyen sürdürülebilir deniz ürünleri organizasyonu FishWise tarafından yapılan son bir araştırma şu ana problemleri belirledi:

• Okyanustan sofraya birçok farklı yol izlenmesi
• İzlemede küresel otorite eksikliği
• Özel izleme sistemlerinin ölçeklenemiyor oluşu
• Mevcut süreçlerin çoğunun kağıt üzerinde kayıt edilmesi

Okyanustan sofraya balık sunma hizmeti, son derece karmaşık ve opaktır. Farklı endüstrilerden pek çok katılımcıyı ve ulusal sınırları geçen düzenleyici kontrolleri barındırır. Bu, tedarik zincirini blok zincir teknolojileri için mükemmel bir fırsat haline getiriyor.

Okyanusları korumaya adanmış bir NGO olan Oceana, izlenebilirlik için ortak bir platformun etiketleme doğruluğunu arttırmaya ve korsan avcılığını azaltmaya yardımcı olacağını belirtti: “Zorlu koşullara rağmen, deniz ürünleri izlenebilirliği oldukça erişilebilir. Basitçe, tedarik zincirinin her aşamasında deniz ürünlerimizin nereden geldiğini takip ederek, korsan avcılığına karşı ilerleme kaydedebiliriz. ‘’

Deniz ürünlerinde tedarik zinciri prototipi

Intel’de, dağıtılmış hesap makinesini birleştiren bir izlenebilirlik prototipi oluşturmak için Hyperledger Sawtooth kullanıyor IoT sensörleri ve yakalama, işleme ve transit boyunca parametrelerini izlemek için gelişmiş iletişim aygıtları kullanılıyor. Algılayıcılar, konum, sıcaklık ve nem gibi verileri kaydetmek için yakalandıklarında balıkları kaydediyorlar. Bu veriler deftere, balıkların geçirdiği her işlem ile birlikte kaydediliyor: mülkiyet değişiklikleri, depolama sıcaklığı aralığı, nakliye şirketi vb. veriler de buna dahil.

Defter, hem yasal düzenlemelerin uygulanması hem de balık hasadı ve tüketiminin bilimsel analizi için analitik sağlayabilir.

Bu prototip, Hyperledger Sawtooth’un varlıkların izlenmesi için bir platform olarak faydalarını ortaya koymaktadır. Sawtooth’taki hafif, merkezi olmayan bir fikir birliği protokolü (geçen sürenin veya PoET’in kanıtı) özellikle binlerce onaylama düğümünün gerekli duyabileceği çeşitli, dağıtılmış bir ekosisteme çok uygundur. Deftere geniş katılım, deniz ürünleri tedarik zincirinin sektörler arası yapısını modellemeyi kolaylaştırmıştır.

Şekil 6: Deniz ürünleri tedarik zincirinin karmaşıklığı. Kaynak: Advancing Traceability in the Seafood Industry, FishWise

Farklı alanlarda varlık takibi dokuşunu

Varlık takibi, genellikle finansal ürünler için defterlerde bulunmayan bazı niteliklerin kaydını gerektirir. Örneğin telemetri ve çevre algılama için gerekli olan bileşik format gibi farklı veri türleri deftere işlenmelidir. Sawtooth, bir sensörün kalibrasyonunun doğrulanması gibi veri kısıtlamaları da dahil olmak üzere hem etki alanına özgü verileri hem de bu verilerinde üzerinde çalışacak işlemleri barındırmaktadır.

Blok zincirler, sektörler arası izlenebilirlik için çeşitli avantajlar vaat etmektedir. Hepsinden önemlisi, bu teknolojiler bir katılımcı topluluğu ve yetkili bir provenans kaydı oluşturmaya yardımcı olabilir. Block zincir’in merkeziyetsiz hata toleransı özelliği, balıkçı tekneleri, kamyonlar, soğuk hava depoları, perakende mağazaları ve restoranlar dahil olmak üzere çok çeşitli düğümlerden gelen güncellemelerin verilere doğrudan işlenmesini sağlar.

İzlenebilirliğin ötesinde, varlıkların dijitalleştirilmesi gibi yeni pazarların kapısı da bu teknoloji ile açılmış olacaktır.

Şekil 7: Hyperledger Sawtooth ile okyanustan sofraya ürün takibi

Mevcut Projeler: Altyapılar

Hyperledger, aşağıdakiler de dahil olmak üzere işletmeler için bir dizi blok zinciri teknolojisini kapsar ve teşvik eder:

• Dağınık defter altyapıları
• Akıllı sözleşmeli sistemler
• Müşteri kütüphaneleri
• Grafik içeren arayüzler
• Yardımcı program kütüphaneleri
• Örnek uygulamalar

Hyperledger stratejisi, ortak yapı bloklarının yeniden kullanılabilir olmasını teşvik eder; bileşenlerin hızlı inovasyonu ve projeler arasında birlikte çalışabilirliği destekler.

Tablo 1 tüm mevcut dağıtılmış defter altyapılarını alfabetik sıraya göre özetlemektedir. Bu bölümün geri kalanı her bir yapıyı kısaca özetler ve daha fazla bilgiyi nerede bulacağınızı gösterir. Bölüm 7 mevcut Hyperledger araçlarını ve yardımcı programlarını açıklamaktadır.

Tablo 1: Hyperledger altyapılarının özeti

6.1 Hyperledger Burrow

Hyperledger Burrow, kısmen Ethereum Virtual Machine (EVM) teknik özelliklerine göre geliştirilen izin verilen bir akıllı sözleşme yorumlayıcısına sahip modüler bir blok zinciri oluşturma platformudur. Kısacası, Burrow izin verilen bir akıllı sözleşme makinesidir.

Burrow, 2017 yılının nisan ayında Hyperledger içinde dördüncü en büyük büyük platform haline geldi. Aslen, Monax tarafından Hyperledger için geliştirildi ve sunuldu.

Burrow, güçlü, deterministik, akıllı sözleşme odaklı bir blok zinciri tasarımı sunar. Burrow kullanıcıları, akıllı sözleşmeler ve Äúsecure native tabanlı izin katmanı kullanarak bir yetkilendirme sistemi oluştururlar.

Burrow, aşağıdaki bileşenlerin tümünü içerir:

• Consensus mekanizması — Uygulama tarafından kullanılacak düğümler ve sipariş işlemleri arasındaki ağ yığınını düzenler.
• Uygulama Blok Zinciri Arabirimi (UBZA) — Consensüs sistemi ve uygulama motorunun bağlanması için arabirim spesifikasyonunu sağlar.
• Akıllı sözleşme uygulama motoru — Geliştiricilere karmaşık endüstriyel süreçleri işletmek için güçlü bir deterministik akıllı sözleşme yürütücüsüne sahiptir.
• Ağ Geçidi — Sistem entegrasyonları ve kullanıcı arayüzleri için paket programlar sağlar.

Hyperledger Burrow hakkında daha fazla bilgi için bakınız: Hyperledger.org/projects/hyperledger -burrow.

6.2 Hyperledger Fabric

Hyperledger Fabric, yüksek derecelerde gizlilik, esneklik, geliştirilebilirlik ve ölçeklenebilirlik sunan modüler yapıya sahip, dağıtılmış ana çözümler üretmek için kullanılan bir platformdur. Bu, Fabric ile geliştirilen çözümlerin herhangi bir sektöre uyarlanmasını kolaylaştırır.

Yapı, fikir birliği ve üyelik hizmetleri gibi bileşenlerin tak ve çalıştır özellikli olmasını sağlar. Sistemin iş kurallarını içeren “zincir kodu” olarak adlandırılan akıllı sözleşmelere ev sahipliği yapmak için container teknolojisi kullanılır. Çeşitli eklenebilir bileşenleri desteklemek ve tüm ekonomi genelinde var olan karmaşıklığı gözetmek üzere tasarlanmıştır.

“Tüm boyutlara uyan tek bir çözüm” olmadığının altını çizsek de, Fabric dağıtılmış şekilde çalışan genişletilmiş bir blok zinciri platformudur diyebiliriz. Öyle ki çeşitli fikir birliği protokollerini destekler, böylece farklı kullanım durumlarına ve güven modellerine göre uyarlanabilir.

Fabric, genel amaçlı programlama dillerinde yazılmış dağıtılmış uygulamaları herhangi bir yerel şifreleme para birimine bağlı olmadan çalıştırır. Bu özelliği ile, alanlara özgü bir dilde kod yazılmasını gerektiren veya başka bir şifreleme para birimine dayanan akıllı sözleşmelerin yürütülmesi için diğer blok zincir platformlarının çoğuyla keskin bir tezat oluşturur.

Ayrıca, Fabric, endüstri standardı kimlik yönetimi ile entegre edilebilecek, izin verilen model için taşınabilir bir üyelik sistemi barındırır. Böyle bir esnekliği desteklemek için, Fabric yeni bir mimari yaklaşım benimsemiştir ve blok zincirlerinin determinizm, kaynak tükenmesi ve performans saldırılarıyla başa çıkma şeklini yeniden tanımlamaktadır.

Fabric ayrıca bir grup katılımcının ayrı bir işlem defteri oluşturmasını sağlayan kanallar da oluşturabilir. Bu, özellikle bazı katılımcıların, ağdaki tüm katılımcıların bildiği, ancak bazılarına sunulan özel bir fiyat gibi, her işlemi herkesle paylaşmak istemeyen kullanıcı ağları için önemlidir. Bir katılımcı grubu bir kanal oluşturuyorsa, yalnızca bu katılımcıların olduğu ve başka hiç kimsenin o kanalın defterinin bir kopyasına sahip olmadığı bir ağ yaratmak için doğru platformdur.

Hyperledger Fabric hakkında daha fazla bilgi edinmek için bkz. Hyperledger.org/projects/fabric.

6.3 Hyperledger Indy

Hyperledger Indy merkeziyetsiz kimlik paylaşımı için özel amaçlı geliştirilmiştir. Indy, blok zincirlere veya diğer dağıtılmış defterlere dayanan bağımsız dijital kimlikleri oluşturmak ve kullanmak için araçlar, kütüphaneler ve yeniden kullanılabilir bileşenler sunar. Bu kimlikler idari alanlarda, uygulamalarda ve diğer tüm kurumsal silolarda birlikte çalışabilir. Arkadaşlar, rakipler ve hatta düşmanlarının bile ortak bir gerçeklik kaynağına güvenebilecekleri bir uygulamaya kavuşurlar.

Indy, “Kiminle uğraşıyorum?” ve “Diğer tarafla ilgili herhangi bir bilgiyi bu etkileşimde nasıl doğrulayabilirim?” gibi temel soruları yanıtlar. Bu sorulara verilen katı yanıtlar, işletmelerin ihtiyaç duyduğu güvenilir etkileşimleri sağlar.

Indy önemli özellikleri

• Özerklik — Indy, kimlik eserlerini dağıtılmış mülkiyete sahip bir defterde saklar. Bu eserler ortak anahtarlar, varlığın kanıtları, iptal etmeyi sağlayan kriptografik akümülatörler vb. içerebilir. Gerçek sahibinden başka kimse kimliği değiştiremez veya kaldıramaz.
• Gizlilik — Varsayılan olarak, Indy gizliliği korur, çünkü her kimlik sahibi herhangi bir korelasyon riski veya izinsiz paylaşma durumlarından kaçınmak ister.
• Doğrulanabilir hak talepleri — Kimlik taleplerine, doğum sertifikaları, ehliyet, pasaport vb. gibi bilinen kimlik bilgileri örnek gösterilebilir. Indy ile bunlar, yalnızca belirli bir bağlamın gerektirdiği verilerin seçici bir şekilde açıklanmasını sağlamak için sıfır bilgi kanıtı kullanarak, güçlü yollarla birleştirilebilir ve dönüştürülebilir.

Birçok güçlü özellik

Bu özerklik, mahremiyet ve doğrulanabilir taleplerin birleşimi son derece güçlüdür. Potansiyel faydaları düşünün.

Hassas veriler toplu şekilde yok olabilir veya çalınarak geçersiz hale gelebilir. Her bir iş ortağı tarafından daha az kişisel olarak tanımlanabilir bilgi (PII) tutulduğundan, bilgisayar korsanlığı sonucu kayırlar minimuma indirgenebilir. Şirketlerin artan gizlilik ve veri mahremiyeti ihtiyacına çözüm sunulabilir. Bireyler ve kuruluşlar daha karmaşık ve daha güvenli etkileşimlerden yararlanabilir. Kimlik ekosistemi, serbest bir pazarın inovasyonunu ve dinamizmini kazanabilir.

Başlık altındaki gelişmiş şifrelemeye rağmen, Indy’nin API’sı basit ve anlaşılırdır. Bu API, birçok ana programlama dili için deyimsel olmakla birlikte yaklaşık 50 C-çağrılabilir işlev barındırır.

Hyperledger Indy hakkında daha fazla bilgi edinmek için bkz. Hyperledger.org/projects/hyperledger-indy.

6.4 Hyperledger Iroha

Hyperledger Iroha, basit ve anlaşılır bir şekilde dağıtılmış muhasebe teknolojisi gerektiren altyapı projelerine dahil edilmesi için tasarlanmış bir blok zinciri altyapısıdır.

Iroha, Ekim 2016'da Hyperledger altında üçüncü en köklü ana platform olmak için Fabric and Sawtooth’a katıldı. Aslen Japonya’da Soramitsu tarafından geliştirildi ve Soramitsu, Hitachi, NTT Data ve Colu tarafından Hyperledger’a sunuldu:

• Basit bir yapı
• Modern, etki alanına dayalı C ++ tasarımı
• Mobil uygulama geliştirmeye vurgu
• Sumeragi adlı yeni, zincir temelli Bizans hata teoremine dayanıklı bir consensus algoritması

Sumeragi Iroha olarak adlandırılan mekanizma, özellikle son kullanıcıların uygulama oluşturmalarında yardımcı olacak özellikleri sağlayan farklı bir yaklaşım benimsiyor.

Hyperledger Iroha hakkında daha fazla bilgi için bkz. Hyperledger.org/projects/iroha.

6.5 Hyperledger Sawtooth

Hyperledger Sawtooth, dağıtılmış defterleri oluşturmak, dağıtmak ve çalıştırmak için kullanılan modüler bir platformdur. Dağıtılmış defterler, merkezi bir otorite veya uygulama olmadan tutulan dijital bir kayıt (varlık sahipliği gibi) imkanı sağlar.

Sawtooth, defterleri dağıtılmış durumda tutmayı ve akıllı sözleşmeleri kurumsal kullanım için güvenli hale getirmeyi amaçlamaktadır. Bu kurumsal odağa uygun olarak, Sawtooth oldukça modüler bir yapıdadır ki böylece işletmelerin ve konsorsiyumların blok zinciri uygulamaları hakkında kendileri için karar vermelerini sağlar.

Sawtooth’taki teknik yenilikler

Bu platform aşağıdakileri içeren çeşitli teknik yeniliklere sahiptir:

• Dinamik consensus: Derleme zamanındaki mekanizmanın ötesine geçerek, çalışan bir blok zincirindeki consensus algoritmalarının basit bir işlemle değiştirilmesine olanak sağlar.
• Geçen sürenin kanıtı (PoET): İş kanıtı ölçeklenebilirliği olan ancak yüksek güç tüketimi dezavantajı olmayan bir fikir birliği algoritması
• İşlem aileleri: Kullanıcıların akıllı sözleşme yazmalarında kullanılacakları işlem aileleri barındırır.
• Ethereum sözleşmeleriyle uyumluluk: İşlem aileleri ayrıca Hyperledger Burrow’un Ethereum Sanal Makinesi de dahil olmak üzere diğer akıllı sözleşme tercümanlarını ile entegre edilebilir. Sawtooth, Ethereum’un bir işletme için uygun şekilde yapılandırılmasında izin mekanizması görevi görür.
• Paralel işlem yürütme :Çoğu blok zincirde, her node’da tutarlı bir veri güncellemesi sağlamak için seri olarak işlem yapılması gerekir. Sawtooth blokları paralel akışlara bölen gelişmiş bir paralel zamanlayıcı içerir. Paralellik, daha hızlı blok işlemeyi ve geleneksel veritabanlarına kıyasla blok zincirlerin daha performanslı altyapılar olmasını sağlar.
• Özel işlemler: Sawtooth düğüm kümeleri, ayrı izinlerle kolayca dağıtılabilir. Bu, farklı zincirlerin katılımcıları arasında gizlilik ve güvenlik sağlar. Merkezi servis sızıntısı işlem düzenleri veya diğer gizli bilgiler risk teşkil etmez. Ancak, ayrı zincirleri bağlamak için Hyperledger Quilt gibi bir aracı gerekir. Gelecekte, Sawtooth güvenilir uygulama ortamları ve / veya sıfır bilgi ilkeleri üzerine ek gizlilik ve güvenlik özellikleri sağlamayı planlıyor.

Sawtooth önceden kullanılan dağınık defterlerin gelişmiş versiyonudur.

Varolan defterlerin geliştirilmesi, o zamanlar eksik olan modüler bir tasarımın geliştirilmesine bağlıydı. Bu projeye başlamak için, öncü sistemlerden ders çıkarmasını ve daha sonra orijinal döviz defterlerinin hedeflemediği diğer kullanım durumlarını genişletme yolunu izledi.

Consensus modeli PoET ölçeklenebilirliği artırır. İşlem aileleri akıllı sözleşmelerin kapsamını genişletirken, potansiyel saldırı yüzeyini daraltmaktadır. Sawtooth tasarımcıları ayrıca güvenilir uygulama ortamlarını ve bunların özel işlemlerde oynayabileceği rol üzerine çalışma yürütmektedir.

İşletmeler İçin Sawtooth

Yeni iş durumlarında uygulanırken dağıtılmış bir defterin belli başlı özellikleri korunmalıdır. Bir kurumsal blok zincir sisteminde, dağıtılan defter, çoğaltılmış bir veritabanından başka bir şeye dönüşmemelidir.

Kurumsal katılımcıların özerkliğe ihtiyacı ve kendi düğümlerini yönetme hakları var. Kurulacak bir sistemde her üye işletme düğümü kendi çıkarları doğrultusunda kendi blok zincirlerinin bütünlüğünü sağlar. Bütünlüğün farkına varmak için, blok zincirleri üç zorlu gereksinimi karşılamalıdır:

1. Ağ içindeki kötü amaçlı oyunculara karşı güvenlik sağlama
2. Büyük bir popülasyonu yönetme
3. Dinamik bir popülasyonu yönetme

Geleneksel çoğaltılmış veritabanlarında kullanılan birçok fikir birliği algoritmaları, bu blok zinciri gereksinimlerini karşılamak için tasarlanmamıştır. Öte yandan Sawtooth ve PoET gerçekten merkezi olmayan blok zinciri uygulamaları için tasarlanmıştır; yani, consensus sürecinde idari ve fiziksel olarak dağıtılmış çok sayıda katılımcının olduğu uygulamalar özelinde geliştirilmişlerdir.

PoET kötü aktörlere karşı güvenlik sağlar ve büyük bir ağda düğümlerin sisteme girişi ve çıkışını yönetmek için tasarlanmıştır.

Sawtooth ise blok üzerinde consensus veya başka iş kurallarının güncellenmesi sürecinde consortium’un herhangi bir zarar görmesini engelleyen bir yapıdadır. Bu, bir consortium’un basit bir işlem kullanarak anında consensus’u değiştirebileceği anlamına gelir. Kullanıcılar kısıtlı bir fikir birliği ile başlayabilir ve daha sonra bir üretim ağının gerektirdiği güvenli, dinamik ve ölçeklenebilir özellikleri sağlayan PoET gibi bir fikir birliğine geçebilirler.

Hyperledger Sawtooth hakkında daha fazla bilgi edinmek için hyperledger.org/projects/sawtooth adresini ziyaret edin.

Güncel Projeler: Araçlar

Hyperledger, araçlar ve yardımcı program kütüphaneleri dahil olmak üzere bir dizi işletme blok zinciri teknolojisinin kuluçka dönemindedir ve bu projelerin desteklenmesini teşvik eder.

Hyperledger stratejisi, ortak yapı taşlarının yeniden kullanılmasını destekler, bileşenlerin hızlı bir şekilde inovasyonunu sağlar ve projeler arasında birlikte çalışabilirliğe önem verir. Tablo 2, mevcut tüm Hyperledger blok zinciri araçlarını alfabetik olarak özetlemektedir. Bu bölümün geri kalanı her bir aracı kısaca açıklar ve daha fazla bilgi için varolan kaynakları gösterir.

Tablo 2: Hyperledger Araçlarının Özeti

7.1 Hyperledger Caliper

Hyperledger Caliper, önceden tanımlanmış bir dizi durum senaryosu kullanarak herhangi bir blok zincir uygulamasının performansını ölçen bir blockchain kıyaslama aracıdır. Caliper, aşağıdakiler gibi bir dizi performans göstergesini gösteren raporlar üretmek için kullanılır:

• Kaynak kullanımı
• İşlem gecikmesi
• Saniyedeki İşlemler (TPS)
• Tanımlanacak değerler

Caliper’dan önce, farklı blok zinciri çözümleri için bir dizi tarafsız ve genel kabul görmüş kurallara dayanarak performans değerlendirmeleri sağlayan herhangi bir genel araç olmamıştı.

Caliper kıyaslama sonuçlarını yayınlamaz. Buradaki fikir, bir şirketin özel ihtiyaçlarına en uygun blok zincirleme uygulamasının seçilmesine yardımcı olmak için Caliper’ı kurum içi bir referans olarak kullanmaktır.

Hyperledger Caliper, birçok Hyperledger altyapısı ile çalışabilen işlevsel bir kıyaslama aracıdır. Topluluk, başka performans göstergeleri ve kıyaslama kullanım durumları tanımlamaya devam edecektir. Caliper’in başarısı ise onu bir değerlendirme aracı olarak kullanan topluluk üyesi sayısına bağlı olacaktır.

Hyperledger Caliper hakkında daha fazla bilgi için bkz. Hyperledger.org/projects/caliper.

7.2 Hyperledger Cello

Hyperledger Cello, isteğe bağlı dağıtım modellerini blok zincir ekosistemine getirmeyi amaçlayan bir modül tabanlı bir araç kitidir. Amaç, blok oluşturma, yönetme ve sonlandırma işlemlerini otomatik hale getirerek işletmelere blok zinciri teknolojilerini hızlı ve kolay bir şekilde benimsemelerine yardımcı olmaktır.

Cello, sanal makineler, Amazon Web Servisleri (AWS) gibi bulut platformları ve Docker Swarm ve Kubernetes gibi container platformları dahil olmak üzere çeşitli altyapıların üzerinde verimli ve otomatik çalışan bir zincir hizmeti sunmaktadır. Sonuç olarak, bu “Hizmet Olarak Blok zincir(BaaS)” verimliliğini artırmaya yardımcı olur.

Cello, gerçek zamanlı bir kontrol paneli de sunar ki kullanıcılar bu panodan aşağıdakileri gerçeklşetirebilirler:

• Blok zincir sisteminin durumunu görüntüleme
• Blok zincir olayları, zincir kodu performansı gibi istatistikleri görüntüleme ve sistem kullanımı
• Blokları oluşturarak, yapılandırarak ve silerek yönetme
• Zincirleme kodunu yönetme
• Özel zincir kodunu dağıtarak ve yükleyerek zincir kodunu düzenleme

Hyperledger Cello şu anda ana blok zincir uygulaması olarak Hyperledger Fabric’i desteklemektedir. Proje, Hyperledger Sawtooth’u ve diğer proje tiplerini de yakın zamanda desteklemeyi planlıyor. Mimari, çoğu bileşen için takılabilir uygulamalarla mikro hizmet tarzını takip ediyor.

Kullanılan temel programlama dilleri Python ve JavaScript’tir.

Hyperledger Cello hakkında daha fazla bilgi için bkz. Hyperledger.org/projects/cello.

7.3 Hyperledger Composer

Hyperledger Composer, ticari problemleri çözmek için akıllı sözleşmeler ve blok zinciri uygulamaları oluşturmayı basit ve hızlı kılan açık bir geliştirme araç setidir. Temel amaç, blok zinciri uygulamalarını mevcut iş sistemlerine entegre etmeyi kolaylaştırmak ve böylece verim görme sürecini hızlandırmaktır. Composer, kullanım durumlarının geliştirilmesine ve bir blok zincir çözümünün aylar yerine haftalar içinde uygulanmasına yardımcı olabilir.

Composer, kullanıcıların mevcut bir iş ağını hızlı bir şekilde modellemesini ve mevcut sistemleri ve verileri blok zincirleme uygulamalarıyla bütünleştirmelerini sağlar. Bir ağ maddi veya maddi olmayan mal, hizmet veya mülk gibi varlıkları ve bunlarla ilgili işlemleri içerebilir. Modelin bir parçası olarak, kullanıcılar işlemlerin varlıklarla nasıl etkileşime girebileceğini tanımlayabilirler.

İş ağları, onlarla etkileşime giren katılımcıları içerir. Ve her katılımcı, birkaç farklı işletme ağında benzersiz bir kimlikle ilişkilendirilebilir. Hyperledger Composer, mevcut Hyperledger Fabric blockchain altyapısını ve çalışma sistemini destekler. Fabric, özelleştirilebilir consensüs protokollerini desteklediğinden, yapılan işlemlerin ağ katılımcılarının uygun politikalarına göre doğrulanabilmesini sağlar.

Hyperledger Composer hakkında daha fazla bilgi edinmek için bkz. Hyperledger.org/projects/composer.

7.4 Hyperledger Explorer

Hyperledger Explorer, kullanıcılara bir yönetim paneli üzerinden blokları, işlemleri, akıllı sözleşmeleri, ağdaki katılımcıları, istatistikleri ve çok daha fazla bilgiyi takip etme imkanı sağlar. Kullanıcılar işlem veya blok bazında arama yaparak detaylı bilgi dökümüne erişebilirler.

Explorer, bir kullanıcının ayrıcalıklarına uygun işlevleri sağlamak için ticari veya açık kaynak kodlu herhangi bir kimlik doğrulama veya yetkilendirme platformuyla entegre edilebilir.

Explorer projesinin hedefleri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Farklı blok zinciri platformları ile kurulumu ve kullanımı kolay, genel bir web tabanlı blok zincir kaşifi oluşturmak
• Explorer’ın uygulanmasını, sürdürülmesini ve genişletilmesini kolaylaştıracak en yeni araç ve teknolojileri kullanmak
• Explorer’ın hızlı ve kolay kurulduğundan emin olmak için en popüler platformlardaki standart paket yöneticilerini desteklemek

Hyperledger Explorer projesini şu anda yalnızca Hyperledger Fabric çerçevesini desteklemektedir.

7.5 Hyperledger Quilt

Hyperledger Quilt, Java’da Interledger Protocol (ILP) uygulayarak muhasebe sistemleri arasında birlikte çalışabilirlik özelliği sunar.

ILP, hesapların defterlerde işlem yapmasına yardımcı olmak için hesaplar için genel bir ad alanı oluşturan basit ve açık kaynaklı bir protokoldür.

ILP hakkında daha fazla

Ödeme ağları bugün ayrık ve birbirinden habersizdir. Bir ülke içinde ödemeler nispeten kolay olsa da veya hem gönderenin hem de alıcının aynı ağda veya defterde hesabı varsa, bir sistemden veya defterden diğerine göndermek çoğu zaman imkansızdır. Bağlantıların olduğu yerlerde manuel, yavaş veya pahalıdır.

ILP 1970'lere dayanan konseptlere dayanır. Dünyanın para ve değer aktarımlarının internet tabanlı teknolojilerle yeniden keşfedilebileceğini fark etmesini sağlamak için Bitcoin ve küresel blok zinciri hareketinin ortaya çıkması gerekiyordu. ILP ile para ve diğer değer biçimleri, ödeme ağları ve defterler üzerinden paketlenebilir, yönlendirilebilir ve iletilebilir.

ILP, hem dağıtılmış hem de dağıtılmayan defterler arasında değer aktarmak için tasarlanmış bir ödeme protokolüdür. Bu, göndericileri ve alıcıları ara başarısızlık riskinden büyük oranda kurtarırken, farklı dijital varlık defterlerinde yönlendirme ödemeleri sağlar. Güvenli çoklu atlama ödemeleri ve otomatik yönlendirme, herhangi bir göndereni herhangi bir alıcıya bağlayabilen farklı değer türleri için küresel bir ağ ağına olanak tanır.

Birlikte çalışmaya dayalı bir çözüm

Hyperledger Quilt, Java’da geliştirilen ILP protokolünün kurumsal düzeyde bir uygulamasıdır. Quilt, çekirdek Interledger bileşenlerinin kütüphanelerini ve referans uygulamalarını kullanır. Buradaki fikir Quilt’in Hyperledger projeleri için büyük bir birlikte çalışabilirlik çözümü olacağı yönündedir. Bu, Hyperledger üyelerinden, finansal kuruluşlardan özel defterlerden, IoT şirketlerinden cüzdanlardan ve tedarik zinciri sistemlerinden dağıtılmış defter çözümlerinin, dağıtılmış atomik işlemlerin gerçekleştirilmesi için birbirleriyle bağlantı kurmasını sağlayacaktır.

Quilt, ILP’yi uygulayarak şunları sağlar:

• Temel emanet semantiğiyle birlikte muhasebe ile birlikte çalışabilirliği sağlamak için bir dizi kural
• Muhasebe bağımsız bir adres formatı ve veri paketi için bir standart
• Özel kullanım durumları için daha yüksek seviyeli protokoller tasarlamak için bir yapı

ILP hakkında interledger.org/rfcs/0003-interledger-protocol/ adresini ziyaret edin.

Hyperledger Quilt hakkında daha fazla bilgi için hyperledger.org/projects/quilt adresini ziyaret edin.

Uzun Süreli Vizyon

Bağlantılı bir dünyada yaşıyoruz. Gelecekte, dünya hiç kuşkusuz birbirine daha yakından bağlı hale gelecektir. Hem işimizde hem de kişisel yaşamımızda, daha fazla veri, daha fazla dijital içerik, daha fazla iletişim ve daha fazla paylaşıma maruz kalacağız. Bütün bunlar, güvenliğimizin, gizliliğimizin ve güvenimizin dikkatli bir şekilde yönetilmesini gerektirecektir.

Yaygın bir sorun ve mantıklı bir çözüm

Yaygın bir sorun görmeyi bekliyoruz: Birçok kişi verileri dağıtık bir veritabanında paylaşmak isteyecek, ancak her kullanıcı tarafından tek bir merkeze güvenilmeyecek. Çözüm, dağıtılmış muhasebe teknolojisi (DLT).

Veri paylaşımı arttıkça, blok zinciri teknolojisinin ve DLT’nin daha yaygın hale gelmesini bekliyoruz. Ancak dağıtılmış hesapların yaygın şekilde kullanılmasına ulaşmak kolay olmayacak. Örneğin, bir blok zincir ile güvenlik ve mahremiyet kazanmak, genellikle performanstan ödün vermeniz anlamına gelir. Bu, sorunsuz bir şekilde iletişim kurabilen ve etkileşim kurabilen çeşitli farklı bloklara ihtiyacımız olacağını gösteriyor.

Hiç bir blok zinciri tüm uygulamalar için en iyi sonucu vermeyecektir. Hyperledger’ın uzun vadeli vizyonu iki ana kaygıya dayanır: mimarinin modüler ve birlikte çalışabilir olması gerekir.

Değiştirilebilir modüller

Nihayetinde, Hyperledger’ın; işlevsel ve güvenli dağıtılmış defterler oluştururken kullanılırken bir yapıştırıcı ile monte edilebilecek birçok modülden oluşmasını umuyoruz. Tüm bu modüller ideal olarak aynı tipteki diğer modüller ile değiştirilebilir.

Tüm bu modüller ideal olarak aynı veya farklı tipteki diğer modüller ile iletişim kurabilecektir. Ve ideal olarak, uzman olmayan kişiler bile güvenli, birlikte çalışabilir bir blok zinciri kurmak için bunları hızlı, kolay ve verimli bir şekilde kullanabileceklerdir.

Birlikte çalışan çok sayıda blok zincir

Hyperledger’ın kendine ait bir blok zinciri olması gerektiğine inanmadığımızı belirtmek isteriz. “Hepsine hükmetmek için dağıtılmış bir defter.” Hyperledger topluluğu birçok farklı blokta saygı görüyor. Diğer geliştiricilerin Hyperledger projeleriyle birlikte çalışabilirliği dikkate almasını umuyoruz.

Tek bir yığın değil, araçlardan oluşan bir koleksiyon

Hyperledger’ın amacı tek bir yazılım yığını olmak değildir. Bunun yerine, modülerlik ve birlikte çalışabilirlik göz önünde bulundurularak oluşturulmuş bir araçlar koleksiyonu oluşturmak istiyoruz. Daha sonra, herhangi bir kişi, ihtiyaçlarına uygun dağıtılmış bir defter oluşturmak için Hyperledger projelerinin birini, bir kısmını veya tamamını kullanabilir.

Gelecekte, Hyperledger’ın dağıtılan muhasebe alanındaki genel sorunların çoğunu çözebileceğini umuyoruz. Bu, iyi bir geliştirici topluluğu, iş ve endüstriden güçlü destek ve sağlam tasarım ilkelerini de gerektirecektir. Bu yazıda gösterildiği gibi, Hyperledger’ı tüm bunları akılda tutarak yapılandırdık.

Sonuç

Bu yazıda, Hyperledger’ın yaratılmasının ardındaki mantığı ve proje için hedeflerimizi açıkladık. Açık kaynaklı bir sera yapısının neden genel bir blok zinciri konsorsiyumu için en uygun yönetim düzenlemesi olduğunu düşündüğümüzü belirttik. Üyelerimize Hyperledger’a katılma ve çalışma konusunda ilham veren birçok kullanım durumundan bazılarını gösterdik. Bu kullanım durumlarının bazıları için etkili blok zincirler oluşturmak için gereken özelliklerden bazılarını tanımladık. Ve tüm Hyperledger projelerini ve amaçlarını özetledik.

Bu makaleyi okumanın, Hyperledger deneyiminin sadece bir başlangıcı olmasını umuyoruz. Yapacak çok iş olduğunu biliyoruz. Hyperledger’in her zaman devam eden bir çalışma olacağının farkındayız. Ancak — belki de sizin yardımınızla — herkesin geleceği için fark yaratan güvenli, verimli ve güvenilir blok zinciri çözümleri oluşturmak için hepimiz birlikte çalışabiliriz.

Blok zincire giriş kaynakları

• Blockchain Basics: Glossary and use cases: IBM 21 Ağustos 2017, güncellendi. Alanında uzman yeni geliştiricilere ihtiyaç duyan blok zincir hakkında terimler sözlüğü.
• Blockchain Basics: A Non-Technical Introduction in 25 Steps: Daniel Drescher. Apress. Mart 2017. Blockchain kavramlarını matematiksel formüller veya program kodu ile değil analojiler, metaforlar ve resimlerle açıklar.
• Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin Is Changing Money, Business and the World: Don Tapscott ve Alan Tapscott. Mayıs 2016. Teknoloji hakkında daha az şey ve iş için blok zincirin etkileri hakkında daha fazla bilgi. Yazarların ayrıca YouTube’da bulunan temel videoları var.
• Blockchain Technology Overview: Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü, ABD Ticaret Bölümü. Ocak 2018. Gördüğümüz blok zincir başlangıç kitaplarının en iyilerinden. Terimler ve kısaltmalar sözlüğü içerir.

Hyperledger’dan daha fazla kaynak

Blok zinciri ile ilgili konularda daha fazla bilgiye ulaşmak için Hyperledger kaynaklarını kullanmanızı öneririz. İşte başlamanıza yardımcı olacak bazı kaynaklar:

• Hyperledger Vision, bazı blockchain 101 tipi bilgileri ve Hyperledger için kurucu vizyonu özetleyen, hyperledger.org/resources/publications adresinde bulunan bir slayt destesidir.
• Hyperledger Wiki, wiki.hyperledger.org/star adresinde bulunan çok sayıda teknik bilgi içerir.

Mevcut Hyperledger çerçeveleri hakkında daha fazla bilgiyi bu bağlantılarda bulabilirsiniz:

• Burrow — hyperledger.org/projects/hyperledger-burrow
• Fabric — hyperledger.org/projects/fabric
• Iroha — hyperledger.org/projects/iroha
• Indy — hyperledger.org/projects/hyperledger-indy
• Sawtooth — hyperledger.org/projects/sawtooth

Araçların her biri hakkında daha fazla bilgi bulabileceğiniz kaynaklar ise şu şekilde:

• Caliper — hyperledger.org/projects/caliper
• Cello — hyperledger.org/projects/cello
• Composer — hyperledger.org/projects/composer
• Explorer — hyperledger.org/projects/explorer
• Quilt — hyperledger.org/projects/quilt

Hyperledger Çalışma Grupları, birçok harika teknik kaynağa sahiptir ve konularıyla ilgilenen herkese açıktır. Örneğin, Mimari Çalışma Grubu, izinli blok zincirinin temelleri hakkında önemli belgelere sahiptir. Teknik ayrıntıları keşfetmek istiyorsanız, bu grup harika bir kaynaktır. Uygulamaya özel çalışma grupları da öğrenmek için harika yerlerdir. Örneğin, Kimlik Çalışma Grubu, blok zincirde kimlik çözümlerini nasıl sağlayabildiğini tartışmak ve belgelemek için çok zaman harcamaktadır.

Notlar

• Don Tapscott and Alan Tapscott.Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin Is Changing Money, Business, and the World. Portfolio-Penguin. 2016. p9
• 2017 State of Linux Kernel Development.linuxfoundation.org/2017-linux-kernel-report-landing-page/
• April 2018 Web Server Survey. Netcraft. news.netcraft.com/archives/2018/04/26/april-2018-web-server-survey.html
• The 10th Annual Future of Open Source Survey. North Bridge and Black Duck Software. 2016.blackducksoftware.com/2016-future-of-open-source
• Note that the counterparty risk arising between concluding and settling a trade,typically two or three days, can be reduced if the counterparties have agreed on bilateral margining or if the transactions are cleared through a clearing house.
• The usefulness of blockchain for post-trade settlement may be limited, since near real-time settlement may eliminate the netting benefits (position offsetting) of end-of-day processing.
• Food and Agriculture Organization, United Nations. 2016.The State of World Fisheries and Aquaculture 2016. fao.org/3/a-i5555e.pdf
• Stolen Seafood: The Impact of Pirate Fishing on Our Oceans.Oceana. 2013 oceana.org/sites/default/files/reports/Oceana_StolenSeafood.pdf
• Miguel Ángel Pardo, Elisa Jiménez, Begoña Pérez-Villarreal. Misdescription incidents in seafood sector. 2016. Food Control 62 pages 277–283.
• Oceana Study Reveals Seafood Fraud Nationwide. 2013. oceana.org/sites/default/files/reports/National_Seafood_Fraud_Testing_Results_FINAL.pdf
• FishWise. 2017.Advancing Traceability in the Seafood Industry: Assessing Challenges and Opportunities. https://fishwise.org/wp-content/uploads/2018/04/2018.02.22_Trace-WP_February-2018-Update-1.pdf
• Oceana. 2014 Annual Report. oceana.org/sites/default/files/2014_annual_report.pdf

Çeviren: Deniz Özgür

Twitter: https://twitter.com/deniz_zgur