HES Projeleri için Toplum Sağlığı Yönergesi, ÇED Raporu ve Bazı Kazalar.
Hidroelektrik santrallerinde benzer sebeplerden onlarca kaza yaşanıyor. Bu kazaların engellenmesinin söylemesi basit ama uygulaması çok da basit olmayan bir yolu var: Uluslararası yönergeleri takip etmek. Bu yazımda toplum sağlığı yönergesinin takip edilmemesi nedeniyle Hidroelektrik Santrallerinde yaşanan bazı kazalardan bahsedeceğim.
Öncelikle toplum sağlığı yönergesinden bahsedelim. Bu yönerge proje yüzünden yaşanabilecek her türlü sağlık sorunun listelenmesini, takip edilmesini ve yaşanma olasılığının en aza indirilmesini sağlamak amacıyla yazılmıştır. Bu yönergeye uyan bir raporda proje bölgesindeki projeyle alakalı olması muhtemel he tür değişim, yöre halkının kültürüne uygun acil durum eylem planları, yöre halkını olası acil durumlara karşı bilgilendirecek bir eğitim planı, projeden sonra bölgenin nüfusunun değişimine dair veriler, yöre halkının psikolojisinin projeden etkilenip etkilenmediğine dair çalışmalar, olası risklerin listesi ve bu risklere karşı eylem planları yer almalıdır. Yöre halkını temel alan çalışmalar ve veriler ise cinsiyet, yaş, öğrenim durumu gibi detayları hatta olabildiğince fazla detayı içermeli. Tabi bu yönerge sadece projeyle doğrudan alakalı etmenlere dayanmıyor, projede çalışan insanlarla yöre halkının iletişiminin bile kontrol edilmesi gerektiğini belirtiyor.
Türkiye’de bu yönergenin takibi Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporları ile yapılıyor. Tam olarak yönergeyi karşılamasa da yeterince benzerlik taşımaktadır.
ÇED raporu hazırlandıktan sonra ilgili bakanlığa gönderilir ve kurul tarafından incelenerek onaylanır veya onaylanmaz. Bazı projelerde ÇED gerekli değildir kararı da çıkabilir. Bu karar alındıktan sonra alınma nedeni olan maddelerde değişiklik olursa tekrar başvurulabilir.
Projenin yapılmasından önce hazırlanması gereken rapor hakkında az da olsa bilgi sahibi olduğumuza göre Türkiye’de yaşanan HES kazalarına bakabiliriz.
24 Şubat 2012 Adana Kozan
Gökdere Köprü Barajı derivasyon tünelinin giriş ağzını kapatan çelik kayar batardo kapağı, biriken suyun basıncı ile patlamış, depolanan sular derivasyon tünelinden boşalmaya başlamıştır. Bunun sonucunda 10 işçi kayboldu 2 işçi ise yaralandı.
İnşaat Mühendisleri odası Adana şubesi yaptığı araştırma sonucu bir ön rapor hazırladı. Bu rapora göre yapılan açıklamada:
Gökdere Köprü Barajı’nın dolu hacminin 93 milyon m3 olduğu, barajda su tutulmaya başlandığı, su hacmi 87 milyon m3 ulaştığında derivasyon tünelindeki mekanik kapağın basınca dayanamayarak koptuğu anlaşılmıştır.
- Baraj inşaatı tamamlanmadan gövdede su tutulmaya başlanmış olması, barajın mansap kısmında ve tünelde işçilerin çalışmaya devam etmesi kaza anında işçi kayıplarını ciddi boyutlara taşımıştır.
- Ayrıca, mekanik tünel kapağını destekleyen betonarme yapıda kopmalar olduğu ve kapak arkası tıkaç betonlarının yapılmamış olduğu görülmüştür.
Şubemizin hazırladığı ön raporda, olayın tünel kapağının ve bağlantı elemanlarının maksimum su basıncına dayanıklı bir şekilde tasarlanmamış olmasından kaynaklandığına yer verilmiştir.
Dendi. Bu konuda ESM’nin yaptığı açıklamayı da kaynakçaya ekleyeceğim. Kendiniz yorumlayabilirsiniz. [1] Barajla ilgili daha detaylı sunumu da kaynakçada bulabilirsiniz. [2]
2 Mayıs 2019 Adana Kozan
Gökdere Köprü Barajı derivasyon tünelinin kapağı patladı. Kazada 1 ölü ve 3 yaralı olduğu bilinmektedir. Sel sularına kapılanlar olduğu da belirtilmiş. Tanıdık geldi değil mi? Üstekinin aynısı değil, 7 yıl sonra aynı yerde aynı kaza sadece.
Bu iki benzer kazanın önlenmesi mümkün değil miydi? Toplum sağlığı yönergesinde bahsedilen değişikliklerin kaydedilmesi ve ilgili herkesin anlayabileceği şekilde belirtilmesi maddesiyle bu kazaların önüne geçilebilirdi.
Gerekli bilgilendirmenin yapılması ve ne kadar ufak görünürse görünsün hiçbir sorunun göz ardı edilmemesi ne kadar önemli bu iki kazayla görmüş olduk. İleride böyle kazaların yaşanmaması bizlere bağlı. Kötü ihtimallere tamamen hazır olmadan en iyiyi bulmayı bekleyemeyeceğimizi ve yüzdesi kaç olursa olsun her ihtimalin eşit derecede düşünülmesi gerektiğini unutmamak gerekiyor belki de.
Bundan sonra bahsedeceğim kazaları çok kısa tutacağım. Nedenini okudukça anlayacaksınızdır.
28 Ağustos 2019 Sivas
Sivas Koyulhisar HES projesinde su aktarılan hattın patlaması üzerine D-100 karayolu sular altında kaldı ve bazı araçlar akıntıya kapıldı.
18 Haziran 2019 Trabzon
Araklı ilçesi Yeşilyurt Mahallesinde sağanak yağışlar sonucu patlayan HES kanalı sele yol açtı.
Gördüğünüz gibi ülkenin her yerinde birbirine benzeyen kazalar gerçekleşiyor, insanlar ölüyor veya kayboluyor. Bilinçli mühendislik ve doğru seviyede kuralcılıkla bunu en aza indirebiliriz. Doğa kazaları engellememize izin vermese de elimizden gelenin en iyisini yapmak bizin görevimiz.
Okunması Faydalı olabilecek siteler ve belgeler:
https://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/23dc6370c980abf_ek.pdf
https://www.isguvenligi.net/hesler-tehlikelerimizi-bilelim-neden-uzulelim/
KAYNAKÇA
Adana:
http://esm.org.tr/portal/baraj-facasinin-neden-denetmszlktr/ [1]
https://prezi.com/tl6yq1accrqt/dim-ve-gokdere-kopru-baraj/ [2]
Sivas:
Trabzon:
Genel:
https://www.61saat.com/bolgesel/hes-nakil-hattinda-kaza-2-olu-2-h680239.html
