1- Bütüncül Sağlık
Sağlık, yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli.
Editör: İdil Lopez, Melike Kılıç
Yazı: Ece Mısıroğulları, Deniz Ceren Canlı, Herdem Barış Yılmaz, Nurcan Durak, Şevval Gür, Buse Yel Bektaş, Beyza Kitapçı, Aslı Didem Polat
Katkı Sağlayanlar: EY Türkiye, Can Pürüzsüz, Kaya Demiral, Zeynep Çelik
**Bu içerik, imeceLAB Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar mesele sürecinde düzenlenen Araştırma Hackathonu etkinliğinde gençlerle birlikte hazırlanmıştır.
Sağlık ve hastalık kavramı, uzun yıllar ”fiziksel rahatsızlık” ya da “iyi oluş hali” olarak algılanmıştır. (1) Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1947 yılında, “sağlığı yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli” olarak tanımlamıştır.
Sağlık “yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir”. Bu durumda bireyin sağlığını sürdürebilmesi için fiziksel, ruhsal ve sosyal sağlığının yanı sıra manevi sağlığının da değerlendirilmesi gereklidir.
Kavramın Ortaya Çıkışı
Hipokrat; etkileşim kuramı ile akıl ile bedenin birbirini etkilediğini savunmuş, 1817 yılında yayımlanan Aforizmalar isimli eserinde “hastalık yoktur, hasta vardır” sözüyle, hasta bireyi sadece bir hastalık ya da semptom olarak görmeyip bütün (hem fiziksel hem ruhsal hem de toplumsal) olarak ele almak gerektiğini vurgulamıştır.Hipokrat’ın bu görüşü, tıbbın bakış açısındaki yetersizliği ortaya koymuş ve yeni modern bakış açılarının gelişmesine neden olmuştur. Modern bakış açıları insanı bir bütün olarak ele alarak zihin ve beden etkileşimine dikkat çekmişlerdir. Örneğin Christian Smiths “Holistik-Bütüncül Sağlık” kavramını ortaya atmıştır. Günümüzde “Bütüncül Sağlık” ile bireyin fiziksel, zihinsel, ruhsal ve sosyal olarak bir bütün olduğu, her bireyin birbirinden farklı olarak ailesi, çevresi ve toplumla bir bütün olduğu ve sağlık ve hastalığın birbirinden ayrı olarak düşünülemeyeceği vurgulanmaktadır.
Bütüncül Yaklaşımın Bileşenleri
Bütüncül Sağlık Modelinde de görülebileceği gibi, kavram 6 boyutta incelenmektedir.
Fiziksel Boyut; bedensel sağlığı dikkate alan, günlük yaşantımızda fiziksel boyutta dikkat ettiğimiz konular ve alışkanlıkların bütünüdür.
Zihinsel Boyut; mental aktiviteyi etkileyen faktörlerle çevrili boyutu ele alır. Duygusal Boyut; kişisel boyuttaki duygu durumunu ve ruhsal hisleri esas alan bireyin kendiyle olan bağlantısı ve durumlara karşı tepkilerinde(stres, gerginlik, sakinlik vs) hissettiklerine dayalı sağlık oluşumu bütünüdür.
Sosyal Boyut; bireyin kendi çevresinde bulunan sosyal ortamda kurduğu iletişim bütününden yola çıkan farkındalık ve sağlık boyutudur. Kişiler arası iletişimle beraber yaşadığı çevre ile bağlantısı ve dünyadaki olaylara tepkisini de ele alır
Ruhsal Boyut; bireyin dünyasını anlamlandırmasından yola çıkan inancını kapsayan sağlık boyutudur.
Varoluşsal Boyut; bireyin kendi hayatını anlamlandırırken ne istediğini, hayattaki amacını anlatmasına yönelik arayışını ele alan sağlık boyutudur.(2)
Kavramın Amacı ve Önemi
Bütüncül sağlık yaklaşımı, gerekli olan değişim ve dönüşümü gerçekleştirecek farkındalık ve bilinç durumuna ulaşma sürecinde kişiye yol gösterir.
Bütüncül sağlık yaklaşımının en önemli özelliği “sorunu olan kişiye yetki vermektir”. Kişilere, kendi yaşamlarının, bedenlerinin ve iyilik halinin sorumluluğunu alma konusunda destek olur. Kişi kendi sorumluluğunu üstlenerek, yine kendisi için olan bir şifa yolculuğuna başlar. Bu yolculuğun bir son noktası yoktur, hedefi iyilik haline ulaşmak ve iyi olma durumunu sürdürmektir.
Amaç; kişinin niyeti, dikkati ve hareketi ile bu yolculukta farkındalık kazanarak, kendisi için gerekli değişim ve dönüşümü gerçekleştirip, içindeki doğal şifa yeteneğini ortaya çıkarabilmesi ve kullanabilmesidir.(3)
Modern tıp uygulamalarının insanı mekanik olarak ele alıyor oluşu birçok sağlık sorununun görülmesinde başarısız kalmaktadır. İnsan çevresiyle, kendi benliğiyle ve hayata bakış açısıyla devamlı bir etkileşim içerisindedir. Bu etkileşimin hastalık olgusu ile karşı karşıya kaldığı zaman doğru yönde değerlendirilmesi oldukça önemlidir. Sağlık ekibi üyelerinin bu yönde bir farkındalıklarının olması, beklenen sağlık hizmetinin kalitesini arttıracaktır.
Kapsamı, Alt başlıkları ve Sağlık Hizmetlerindeki Yeri
Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1948 yılında Dünya Sağlık Örgütü Tüzüğü’nde “sağlık” teriminin “Yalnızca hastalık veya sakatlığın olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali.” olarak tanımlanmış olması, bütüncül sağlık anlayışının günlük hayatta yer bulmasına olanak sağlamaktadır.(4)
Bütüncül Sağlık Kavramı, bireyin fiziksel, ruhsal, zihinsel ve sosyal alanlarda bir bütün olarak ele alınmasını, her bireyin birbirinden farklı olabileceğinin göz önünde bulundurularak değerlendirme yapılması ve sağlık ile hastalığın birbirinden ayrı düşünülemeyeceği esasına dayanır.
Sağlık Hizmetleri, hastalıkların tedavisi, sağlığın korunması ve geliştirilmesi için planlı bir şekilde yürütülen, yetkili kişi ve kurumlarca sunulan hizmetlerdir.
Günümüzde tıp alanında Bütüncül Sağlık yaklaşımı önemli bir yer edinmekte ve artarak uygulanmaktadır. Bütüncül sağlık yaklaşımının uygulanması toplum sağlığını olumlu yönde etkilemekte, hastaların sağlık için harcadığı maliyetlerin azalmasına ve sağlığa yapılan harcamalarda büyük düşüş yaşanmasına önemli katkı sağlamaktadır.
İnsan ve Toplum Üzerindeki Etkileri
Bireysel düzeyde bütün olarak iyi olma hali toplumsal olarak da etki yaratacaktır. Birey ve toplum birbirlerinden bağımsız olarak düşünülemez. Ruhsal ve fiziksel sağlık sorunlarının düzeyinin yüksek olduğu toplumlarda
huzursuzluk, güvensizlik, agresiflik, belirsizlik halinin hakim olmasını bekleyebiliriz. Bütüncül açıdan sağlıksız bireylerin ve toplumların gelecek nesillerinin de benzer olmasını bekleyebiliriz.
Son aylarda dünyamızı ve ülkemizi etkileyen ve ciddi dönüşümlere neden olan Covid-19 salgını süresince bireysel ve toplumsal düzeyde büyük değişimler yaşandı ve bu salgın sebebiyle bedenen iyi olma halimize büyük etki eden ruhsal sağlığımız bireysel ve toplumsal düzeyde etkilendi. Panik atak, kaygı bozuklukları, endişe, korku güvensizlik bireyleri ve dolayısı ile toplumsal düzeni ciddi düzeyde etkiledi. (5)
Kriz Zamanlarındaki Rolü
Kriz; insanları ve normal örgütsel süreçleri etkileyen veya yavaşlatan somut olmayan olay/olaylar olarak tanımlanır.
Krizler ani ve beklenmedik bir zamanda ortaya çıktığı için, genellikle olumsuz gelişmeleri beraberinde getirir ve belirsizliği artırırlar. Yaşanan zihinsel kargaşa ve telaş nedeniyle insanların stresi artar ve bunu çevrelerine yansıtırlar.
Kriz zamanlarında fiziksel sağlığın önemi ortadadır. Ancak, fiziksel sağlık ruhsal sağlık ile paralel bir iyilik haline sahip olmadığı sürece sürdürülebilirliği yoktur. Kriz zamanlarında ortaya çıkan panik ve huzursuzluk hali birey ve toplulukların zamanla fiziksel sağlıklarının da olumsuz etkilenmesini sağlar.
Bütüncül Sağlık ile İlgili Anketler Neler Söylüyor?
Mesele süreci takımlarından reco-e-very, yaptığı anket çalışmasına katılanlara nasıl hissettiklerini sorduğunda %63’ünün bu süreçte kendilerini sürekli değişen bir ruh hali içinde bulduklarını tespit etti.
- Bedensel sağlık ile ilgili 1–5 arasında kendilerini değerlendirmelerini istediklerinde ise %41.8’inin kendilerine 3 puanını vererek “standart/normal” değerlendirmesinde bulunduklarını gözlemledi.
- Pandemi sürecinde katılımcılara, hangi faaliyet veya rutinlere başladıkları sorulduğunda verilen cevaplar arasında öne çıkanlar şunlar oldu: Spora başlamak, yemek yapmaya başlamak, hobi edinmek veya olan hobiyi geliştirmek, yeni beslenme alışkanlıkları edinmek, bahçe işleri ile ilgilenmek, hijyene daha fazla dikkat etmek, daha fazla kitap okumak.
İyi Örnekler ve Günlük Hayattaki Pratikleri
İnsan bütün parçalarının toplamından daha öte bir bütündür. Artık bu yaklaşım dünyanın dört bir yanında kabul görmekte ve sağlık sistemleri bunun üzerine inşa edilmektedir. Tedavi sürecinde hastaların sadece fiziksel rahatsızlıklarına odaklanmak yerine onları bir bütün olarak görüp fiziksel rahatsızlıklarının yanında zihinsel ve duygusal durumlarını da dikkate alan bir anlayış yerleşmiştir.
Bunun yanında bireyler de kendi bütünsel sağlıklarını muhafaza etmek için birtakım rutin alışkanlıklar geliştirebilirler. Bu rutin alışkanlıklar kişiden kişiye farklılık gösterebilir ama bu rutinlerin ruhsal ve fiziksel sağlığı arttıracak ve bunu koruyacak şeyler olması gerekir. Örneğin, yoga yapmak.
Kaynaklar:
- http://earsiv.halic.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12473/1216/AYS%cc%a7I%cc%87N%20KAYIS%cc%a7.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-holism-kavraminin-saglik-hizmetlerindeki-yeri-ve-onemi-61505.html
- https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/Sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%20Te%C5%9Fviki%20S%C3%B6zl%C3%BCk.pdf
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0950423017302565
- https://npistanbul.com/koronavirus/ikinci-dalgada-kaygi-bozuklugu-ve-depresyon-uyarisi
Bütüncül Sağlık bölümüne yer verdiğimiz Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar raporunun tamamına ulaşmak için lütfen linke tıklayınız.
imeceLAB
Gençler için değil, gençlerle beraber!
Diğer içeriklerimize göz atmak ister misiniz?
