Toplumdaki her bireyin sosyal, finansal, sağlık gibi çeşitli etmenler göz önünde bulundurularak aklen, ruhen ve zihnen bütüncül olarak iyi olma hali yaklaşımını inceledik.
Editör: İdil Lopez, Melike Kılıç
Yazı: Elif Koç, Şevval Akbaş, Tuğçe Korkmaz, Zehra Karabulut, Tolga Gür, Cem Polatoğlu, Derin Erçelebi
Katkı Sağlayanlar: EY Türkiye, Can Pürüzsüz, Zeynep Çelik, Kaya Demiral
İyi olma hali insanın;
- kendisiyle barışık ve kendinden hoşnut olma,
- kendini yeterli hissetme,
- kendi yaşamında özgür olma ve kendi kararlarını alabilme halidir.
Bununla beraber iyi olma haline sahip birey çevresindekilerden fikir almakta, çevresindekilerle güvene dayalı ve sıcak ilişkiler kurmakta sorun yaşamaz. Yaşamı ve çevresindeki olayları etkili bir biçimde yönetirken, olay veya durumlara uygun ortamları seçip oluşturabilir.
Yaşama dair amaç edinir ve yeni deneyimlere açıktır.(1)
“Psikolojik iyi olma hali yalnızca ruhsal açıdan herhangi bir bozukluk olmaması şeklinde düşünülmemelidir. Yaşamdan tat alma, mutluluk, ihtiyaçların karşılanması gibi olumlu etkenler olarak psikolojik iyi olmaya vesile olacak unsurlar olarak ele alınmalıdır.” Hatice Necla Keleş, Anlamlı İş ve Psikolojik Oluş İlişkisi, Journal of Hapiness
Kavramın Ortaya Çıkışı
Günümüzde anladığımız anlamda psikolojik iyi-oluş kavramını, psikolog Carol Ryff ortaya atmıştır. Ryff, pozitif psikoloji literatürüne, “psikolojik iyi-oluş” kavramını kazandırmış ve psikolojik açıdan sağlıklı olan bireylerin hangi özelliklere sahip olması gerektiği ile ilgili kuramsal bir yaklaşım ortaya koymuştur Ryff’a göre, psikolojik açıdan sağlıklı bir bireyin altı boyutta yeterli ve iyi durumda olması gerekmektedir. (2) Bunlar;
- Kendini kabul — kişinin geçmiş ve şu anki durumuna dair olumlu değerlendirmeleri
- Bireysel gelişim — kendisinin her daim gelişip büyüdüğüne dair duygusu
- Yaşam amacı — kişinin hayatının amacı ve anlamının var olduğuna dair inancı
- Diğerleriyle olumlu ilişkiler — etrafındaki insanlarla girmiş olduğu ilişkilerdeki kalite
- Çevresel hakimiyet — kişinin kendi hayatıyla beraber etrafını da yönetebilmesindeki etkililiği
- Özerklik — kendi başına karar verme duygusu
Ryff (1995), çok boyutlu bir psikolojik iyi olmadan bahsetmiş, psikolojik iyi olmanın temelinde haz almanın bulunduğunu savunan hazcılığı veya mutluluğu, yaşam doyumunu ve olumlu ve olumsuz duyguların arasındaki dengeyi ön plana alan öznel iyi-oluş yaklaşımlarını yetersiz bulmuştur. Ryff, psikolojik iyi olma modelini, klinik psikoloji, psikolojik sağlık ve bireysel gelişim temelinde oluşturmuştur. (3)
Sigmund Freud’la birlikte insanı anlamak ve tanımlamak için çalışmalar yapan psikoloji, “neyin insanı mutsuz ettiği” meselesine ek olarak; “insanın ne ile mutlu olduğu” meselesine yer açmıştır. Psikoloji biliminin bu belirgin yönelimi kısa sürede araştırmalara da yansımış, insanların daha üretken ve tatmin edici bir yaşam sürmesine yardım etme mesaisinde “yaşam memnuniyeti / kalitesi/ doyumu, öznel iyi olma, psikolojik iyi olma ve mutluluk” gibi konular daha fazla incelenmeye başlamıştır. (4)
(Linley ve Joseph, 2005: 5–6).
Kavramın Amacı ve Önemi?
İyi olma hali, kişilerin yaşam kalitesini ve memnuniyetini ön plana alan ve bunları belirlemeye çalışan, aynı zamanda temel göstergeler* çevresinde yapabilirliklerini arttırmayı hedefleyen bir yaklaşımdır. İyi olma hali yaklaşımı sağlık, maddi durum, eğitim, ev ve çevre koşulları, risk ve güvenlik, ilişkiler gibi farklı alanlarda bireylerin “iyi” hedefleyerek bireylerin refahına ve gelişmesine bütünsel olarak yaklaşır. Ayrıca ister ulusal veriler olarak, ister karşılaştırma amaçlı geliştirilmiş olsun, iyi olma hali endeksleri izleme ve değerlendirmede önemli istatistiksel değerlendirme araçlarıdır. “İyi olma hali” kavramı mutlaka ve mutlaka hem nesnel hem öznel açıdan iyi olma hali durumlarına bakmayı ve yapabilirliklerini izlemeyi vurgular. (5)
Kapsamı ve Alt Başlıkları
Save The Children tarafından yayınlanan Psikososyal Destek Kılavuzu’na göre terim fiziksel, duygusal, sosyal ve bilişsel sağlığı kapsar. İyi olma hâline, bir insan için iyi olan bileşenler de dâhildir; anlamlı bir sosyal role sahip olmak, mutlu ve umutlu hissetmek, ait olunan çevrede tanımlandığı şekliyle temel değerlere göre yaşamak, olumlu sosyal ilişkiler içinde ve destekleyici bir ortamda bulunmak, olumlu becerilerle güçlükleri aşmak ve güven duyarak, korunarak yaşayıp nitelikli hizmetlere ulaşabilmek bunlara dahildir.
İsveç Birliği ve Kilisesi (ACT Alliance and Church of Sweden) iyi olma hâlinin yedi önemli yönünü; bunlar biyolojik, maddi, toplumsal, manevi, kültürel, duygusal ve ruh sağlık olarak sayar. (6)
İnsan ve Toplum Üzerindeki Etkileri
İyimserlik, mutluluk ve yaşam doyumu pozitif psikolojinin önemli kavramları olarak değerlendirilmektedir. İyi olma hali insanlar üzerinde özellikle zor zamanlarda çok büyük etki sağlamaktadır. İnsanların zor zamanlarda önce kendini iyi hissetmesi süreci doğru yönetmesine de katkı sağlar.
Önceleri, toplumda genel olarak psikolojik iyi olma hali, fiziksel anlamda iyilik haliyle birlikte ele alınmaktaydı fakat sonrasında klinik çalışmalardan elde edilen bilgiler, fiziksel rahatlık ve psikolojik sağlık arasında pozitif bir ilişki göstererek bu durumu doğrulamıştır. Oysa modern toplumda kişisel sağlık doğrultusunda yaşam, psikolojik iyi olma halini içeren daha kapsamlı bir tanımı ifade etmektedir. Psikolojik problemler, kişilerin üzerinde ekonomik bir yük oluşturmalarının yanı sıra verimliliklerini de azaltmakta ve sağlık maliyetlerini arttırmaktadır.
Psikolojik iyi olma düzeyi yüksek olan kişi, kendisini ve çevresinde olan biteni merak eder, öğrenme eğilimindedir. Yaratıcı bir şekilde kendini ifade eden ve hayatından memnun olan kişi, ihtiyaçları karşılandığı doğrultuda esenlik duygusunu geliştirir. Dolayısıyla bireyin kendine ve yaşama yönelik olumlu tutumunun onu mutlu edeceğini ve yaşama dair doyumunu destekleyeceğini söylemek mümkündür.
Psikolojik iyi olma, kariyer/okul başarı, fiziksel sağlık, sosyal ilişkiler başta olmak üzere yaşam kalitesi açısından son derece önemlidir. Bireyin, ailesi ve sosyal çevresindeki ilişkileri ve etkileşimleri iyi olma duygusuna ve hissine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Bu açıdan bireyin, değerli saygın, güçlü ve yeterli olduğunu hissetmesi gereklidir. Çevresi tarafından kabul gören, onaylanıp desteklenen kişilerin daha başarılı ve psikolojik iyi olma düzeyi yüksek kişiler olduğu saptanmıştır. (7)
Kriz Zamanlarındaki Rolü
UNICEF tarafından hazırlanan Ekonomik Durgunluk Döneminin Çocukları makalesinde belirtilen Innocenti Raporu’nda yer alan veri ve gözlemlerde, 2008 yılından bu yana devam eden “Büyük Durgunluk” döneminin ekonomik etkileri ve çocukların iyi olma halindeki düşüş durumu arasında bir ilişki kurulmuş. Rapora göre krizlerin, bu krizlerden en çok hasar alan kesim olan çocukların üzerindeki maddi ve manevi etkisi kriz sonrasında da devam ediyor. Krizin olumsuz etkilerinden sıyrılabilmek kriz dönemi ve sonrası sosyal politikalarla mümkün olabiliyor.
Aynı raporda, iyi olma halini korumak için sunulan ilke ve öneriler de mevcut. Bunlar arasında çocuk yoksulluğunu son vermeye yönelik taahhüt, fırsatların genişletilmesi ve çocukların iyi olma halini ölçümleyen ve yorumlayan verilerin çoğaltılması gibi iyileştirmeler yer alıyor. (8)
Bu krizleri önleme anlamında okullarda ve eğitim kurumlarında verilen Psikososyal Destek birimlerinin rolü oldukça büyük. Bu çalışmaların çocukların iyi olma hali üzerindeki geniş çaplı etkileri raporda verilerle de desteklenmiş. Aynı zamanda bu destek mekanizmalarının güçlendirici etkileri birkaç cümlede özetlenmiş: “Krizlerden etkilenen çocuk ve gençlerin psikososyal iyi olma hâlini destekleyen bir eğitim, onların öğrenmeye hazır olmalarını ve eğitim olanaklarına daha fazla katılmalarını sağlayabilir. Kriz şartlarında çocuk ve gençler çok çeşitli risklerle karşı karşıyadır ve çeşitli bakımlardan zarar görebilirler. İyi tasarlanmış ve duruma uygun psikososyal destek, çocuk ve gençlerin baş etme süreçlerini güçlendirerek negatif etkiyi azaltabilir “(Alexander, Boothby ve Wessells, 2010). (9)
Anketler İyi Hissetmek ile İlgili Neler Söylüyor?
Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar mesele sürecinde yer alan takımlarımızdan Abyssos, yaptığı anket çalışmasıyla gençlerin ne hissettiklerini ve kriz döneminde ne tarz içerik ve paylaşımlara ihtiyaç duyarken olumsuz nelerle karşılaştıklarını tespit etmeye çalıştı.
- Gençler bu pandemi döneminde kendilerini genel olarak umutsuz hissediyorlar.
- Komik, ilham veren, doğa görselleri gibi pozitif ve olumlu içerikler görmek isterken özellikle pandemi döneminde ölüm, kadına şiddet, istismar ve hayvan hakları ihlalleri ile ilgili paylaşımlar görmenin kendilerini olumsuz etkilediğini aktarıyorlar.
- Pandemi sürecinde objektif ve doğru bilgiye erişmek isteyen gençler, umut veren, destekleyici, samimi içeriklerle iyi hissetme hallerini güçlendirmek istiyorlar.
- Gençlere, “Hatırladığınız güzel ve iyi hissettiren paylaşımlar neler oldu?” sorusuna ise genel olarak şu cevaplar verildi: Sosyal yardım haberleri, Haluk Levent’in çalışmaları, hayvanların kentlere inmesi, boğazda yunusların görülmesi, yaş engelinden dolayı evinden çıkamayanlara yardım edilmesi, ABD’de ırkçılığın protesto edilmesi.
Alışkanlık ve Rutinlerin İyi Olma Hali Üzerindeki Etkisi ve Örnekleri
Alışkanlık ve rütinlerin iyi olma hali üzerindeki etkisi, bu raporda, içinde bulunduğumuz COVID-19 süreci ele alınarak anlatılmıştır. Şu anda gündemimizde olan kriz döneminde alışkanlık ve rutinlerimizin nasıl değiştiği aşağıda maddeler halinde anlatılmaktadır.
- Salgının psikolojik etkisi
Covid-19 kişilerde kontrol edilemeyen bir stres halinde devam ederse, kişilerin kaçınma davranışları sergilemesine neden olacak ve bu davranışlar da kişilerin bireysel davranışlarını büyük ölçüde kısıtlanacaktır. Kişiler daha fazla önlem alma adına takıntılı davranışlar geliştirerek abartılı önlemler alma yoluna gidebileceklerdir. Kaygı bozukluğu yaşayan kişiler, yaşadıkları en ufak bir sıkıntı halinde salgına yakalandıklarını düşünüp, panikle soluğu hastanede alabilmektedirler. Kişilerin yaşadığı yoğun kaygı, endişe ve belirsizlik durumu vücutlarının farklı tepkiler vermesine, yaşam kalitelerinin bozulmasına yol açabilmektedir.(10)
- Tokalaşmadan öpüşmeden selamlaşmak
Dr. Beril Erdoğan’a göre salgının bulaşma hızının yüksekliğine dair ilk açıklamaların ardından günlük hayatımızda aldığımız tedbirler başında arkadaşlarımızla, dostlarımızla selamlaşmamızı “asgari temas” düzeyine indirmek geldi. Bu önlemler virüsün daha fazla kişiye bulaşması önünde önemli bir engel. (11)
- Aramıza mesafe koymak
Bu salgın ile birlikte dilimize yerleşen “sosyal mesafelendirme” kavramı da günlük hayatımızda yer tutuyor. İhtiyaçlarımız için dışarıya çıktığımızda herkesle aramıza en az 1 metre mesafe koymak iyi olma halinin devamlılığı için edindiğimiz yeni bir alışkanlık. (12)
- Evden çalışma
Korona virüsün yayılmasını önlemek için alınan önlemlerin başında “Evinde kal” çağrısı oldu. Birçok iş yeri de bu çağrıya uyarak çalışanları için “ev-ofis” dönemini başlattı. Bu yeni alışkanlık ile beraber günlük hayatlarımız da oldukça değişti. (13)
Alışık olunmayan durumlara geçiş ve hatta bu durumlardan eski düzene geçiş yeni koşullara uyum sağlamaya çalışan insanlar için birkaç gün sürebilir. Bunu bilmek ve farkında olmak işe yarar.Olağandışı koşullarda yaşayan insanların yeni koşullara uyum sağlamak için kullandığı en yaygın strateji rutin oluşturmaktır. (14)
Günlük Hayattaki Pratikler
İyi olma hali öncelikle günlük hayatlarımızda edindiğimiz pratikler ve rutinler ile başlar.
Her gün yaptığımız işi seviyorsak; fiziksel beden sağlığımız için doğada vakit geçirmeye zaman ayırıyor, iskelet sistemimiz ve omurga sağlığımız için yeterli fiziksel aktivitede bulunuyorsak; sindirim sistemimiz her gün düzenli ve sağlıklı çalışıyorsa; işlenmiş gıdaları minimuma indirerek, bünyemize uygun doğal besinleri ve baharatları tüketiyorsak; zihinsel ve ruhsal sağlığımız, dengemiz için gündelik meditasyon ve kadim nefes teknikleri uyguluyorsak; sosyal çevremizle birlikte her gün yeterince iletişim kuruyor ve gülebiliyorsak; yaşam standartlarımızdan ve şu an yaşadığımız muhitte mutluysak, uyku saatlerimiz düzenli ve yeterliyse sürdürülebilir wellbeing halinden bahsedebiliriz.” N. Ebru Şinik, Ayurvedik Yaşam Eğitmeni
Farkındalığa bağlı terapilerde iyileşme aşamaları olarak kullanılan yöntemlerden bazıları hoşnut olunmayan düşünceleri sabırla gözlemleme, iyi ya da kötü olarak yargılamama, onları kişiliğinin bir parçası olarak değerlendirmekten vazgeçerek, geçip gitmelerine izin vermesidir. Bu sürecin iyileştirilmesi ve farkındalığa bağlı hayatın oluşturulması uzun bir alışkan zamanı gerektirmekte. Ancak nefes alma egzersizleri, yağmurda yürüme, günlük işlere odaklanma vb. egzersizleri anda kalmamıza yararlı olacak pratiklerden bazılarıdır.” (15)
Rutinler ile İlgili Anketler Neler Söylüyor?
Mesele sürecinin bir takımı olan Ethereal yaptığı anket çalışmasında yaş ortalaması 22 olan gençlere; “İyi hissetmek için günlük rutinlerinizde neler yapıyorsunuz?” sorusunu sorduğunda şu cevapları aldı:
- İyi hissetmek için en fazla yaptıkları şey: Kişisel Gelişim Aktivitesi
Pandemi döneminde beslenme alışkanlıklarında gerçekleşen değişimleri merak eden Ethereal, sosyal medyanın bu konuda etkili olup olmadığını anlayabilmek için şu soru hakkında bilgi topladı:
- Anket sonuçlarına göre ekmek yapmak çoğu kişi için hem sağlıklı hem de eğlenceli bir faaliyet olarak görülmüş.
Kaynaklar
- http://wiseakademi.com/iyi-olma-hali/
- https://dergipark.org.tr/en/download/issue-file/791 (sf.3)
- https://dergipark.org.tr/en/download/issue-file/791
- http://isamveri.org/pdfdrg/D03402/2013_7_13/2013_7_13_GOCENG.pdf
- https://habitatdernegi.org/wp-content/uploads/turkiye-de-genclerin-iyi-olma-hali-raporu-2-ozet.pdf (sf.3)
- https://resourcecentre.savethechildren.net/node/10600/pdf/inee_guidance_note_on_psychosocial_support_tur_0.pdf
- https://search.proquest.com/docview/1933861702?pq-origsite=gscholar&fromopenview=true
- https://www.unicef.org/turkey/media/4341/file/Ekonomik%20Durgunluk%20D%C3%B6neminin%20%C3%87ocuklar%C4%B1.pdf (sf.2)
- https://resourcecentre.savethechildren.net/node/10600/pdf/inee_guidance_note_on_psychosocial_support_tur_0.pdf (sf.12)
- https://www.guvenliweb.org.tr/blog-detay/koronavirus-covid-19-salgini-ve-koronafobi-etkisi
- https://www.turizmgunlugu.com/2020/04/10/coronavirus-hangi-aliskanliklarimizi-nasil-degistirdi/
- https://www.turizmgunlugu.com/2020/04/10/coronavirus-hangi-aliskanliklarimizi-nasil-degistirdi/
- https://www.turizmgunlugu.com/2020/04/10/coronavirus-hangi-aliskanliklarimizi-nasil-degistirdi/
- https://klinikpsikologozencertanoztekin.com/2020/03/25/izolasyonda-yasamak/
- https://dergipark.org.tr/tr/pub/eskiyeni/issue/53109/672921
“İyi Olma Hali” bölümüne yer verdiğimiz Sağlıklı Bireyler ve Topluluklar raporunun tamamına ulaşmak için lütfen linke tıklayınız.
imeceLAB
Gençler için değil, gençlerle beraber!
Diğer içeriklerimize göz atmak ister misiniz?
