Toplumsal Cinsiyet Eşitliği için Sosyal Girişimler
Sizler için dünyanın farklı yerlerinden toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik ilham veren ve ufuk açıcı sosyal girişimleri derledik. Geliştirdikleri iş modelleriyle ekonomik ve sosyal etki yaratan bu girişimler, imece’nin ikinci Destek Programı’na başvuracak sosyal girişimciler için de iyi birer örnek oluşturuyor.
imece, Destek Programı kapsamında Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ne yönelik temalar seçiyor ve bu temalar doğrultusunda belirlenen meselelere yenilikçi çözümler üreten sosyal girişimcileri destekliyor. 11 Kasım’da başlayan ikinci Destek Programı sürecinin teması ise BM’nin belirlediği 5. hedef olan Toplumsal Cinsiyet Eşitliği. Bu hedef lensinden kadınların ve kız çocuklarının güçlenmesine odaklanan sosyal girişim projeleri desteklenerek hayata geçirilecek.
imece’nin sosyal girişimcilik yoluyla çözüm aramayı hedeflediği bu konu, dünyada da sosyal girişimcilik alanında öne çıkıyor. Günümüzde yatırımcılar finansal gelir elde ederken aynı zamanda olumlu bir sosyal etki de yaratmak istiyorlar. Bu kapsamda, toplumsal cinsiyet merceğinin, ürün ve hizmet geliştirme sürecine entegre edilmesi de yatırımcılar için de önem kazanıyor.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği hedefi altında imece’nin belirlediği 4 temel mesele:
- Kadının ekonomik hayata katılımı
- Kadınların ve kız çocuklarının eğitime erişimi
- Erişilen eğitimin niteliği
- Kadınların sağlıklı ve iyi olması
Bu yazıda bulabileceğiniz dünyanın farklı yerlerinden başarılı sosyal girişimleri de bu meselelere yönelik proje, ürün ve hizmet geliştiren girişimler arasından seçtik.
Mesele 1: Ekonomik hayata katılım
2014 yılında New York, ABD’de Citigroup’un eski CFO’su Sallie Krawcheck tarafından kurulmuş olan Ellevest, kadınlar için yatırımı yeniden tanımlamayı amaçlayan dijital bir yatırım platformu.
Ellevest, kadınların erkeklere oranla daha az finansal yatırım yapmaları ile oluşmuş olan yatırım boşluğunu kapatma hedefiyle, kadının finansal ihtiyaçlarına odaklanarak, insan odaklı tasarımla başarıyor. Kullanıcılarıyla birlikte kurulduğu için, tasarım aşamasında nihai kullanıcı ile empati kurma yoluyla çıkılmış ve buna bağlı olarak vizyonunda “kadınlar tarafından, kadınlar için” modeli vurgulanmış .
Ellevest’in amacı sosyoekonomik statüden ve demografik farklılıklardan bağımsız olarak tüm kadınların finansal yatırım hizmetlerine erişimini sağlamak. Bu amaçla Ellevest 18 yaş üzeri tüm ABD vatandaşı kadınların kullanımına açık bir platform olarak geliştirilmiş. Çalışma prensipleri arasında minimum yatırım sınırlaması olmadan, başvurucu kadınlara kişiselleştirilmiş bir finansal plan sunuyor. Ellevest’i diğer yatırım danışmanlıklarından ayıran en önemli özelliklerinden biri ise kadınların %1.5 yerine % 0.5’lik bir varlık yönetimi maliyetiyle, çok daha düşük ücret karşılığında yatırım yapabilmelerini sağlaması.
2015 yılında Romy Newman ve Georgene Huang tarafından New York, ABD’de kurulmuş olan Fairygodboss kadınların iş ortamını ve iş hayatını iyileştirmeyi amaçlayan bir dijital platform. Bu amacı kadınlara, kadınların iş hayatında karşılaştıkları sorunlar hakkında yol gösterici nitelikte içerik ve veri paylaşımı sağlayarak yerine getiriyor. Bu platformda kadınlar, maaş ve ikramiyeler, şirket birimleri, unvanlar ve toplumsal cinsiyet eşitliği, doğum izinleri, iş memnuniyeti gibi iş hayatını ilgilendiren birçok konuda içerik üreterek kadınlar arasında bu konular hakkında bilgi alışverişini sağlıyorlar.
Bu platform çalışmalarında kadınlara sık sık anketler düzenleyerek kadınların iş hayatında yaşadığı sorunları onların öznel deneyimleri üzerinden öğreniyor, kariyer tavsiyeleriyle birlikte çözümlere değiniyor ve yapılan yeni araştırmalara da yer veriyor. “Kadınlar tarafından, kadınlar için iş yorumları” modelini kullanarak içeriğini zenginleştirirken dijital platformunun etki alanını organik bir şekilde genişletiyor.
Sürekli gelişen bir platform olan Fairygodboss, bir aidiyet hissi de oluşturarak kadınların bir araya gelmelerini sağlıyor. Toplumsal cinsiyet merceğinden bakıldığında bu platform, hem kadınlara geniş bir bilgi kaynağı sunarak kadınlara yarar sağlayan bir ürün olmasıyla, hem de iş yerinde toplumsal cinsiyet eşitliği sağlamayı hedeflemesiyle sosyal girişimcilik alanında iyi bir örnek oluşturuyor.
Arunachalam Muruganantham tarafından 2006 yılında Coimbatore, Hindistan’da kurulan Jayaashree Industries, kırsal ve yoksul kesimde yaşayan kadınların, hijyenik pede erişim sorununu çözme amacıyla kurulmuş. Nielsen raporuna göre, Hindistan’ın kırsal kesimindeki yoksul kadınlar hijyenik ped satın alamadıkları için, kadınların %88’i gazete, kuru yaprak gibi malzemeleri ped yerine kullanmakta. Bu durum Hindistan’da kadınlarda görülen tüm üreme sistemi hastalıklarının %70’inin hijyenik pede erişim sıkıntısından kaynaklandığını göstermektedir.
Muruganantham’ın tasarladığı ve patentini alarak yaygınlaştırdığı düşük maliyetli hijyenik ped üretim makinesi bu soruna çözüm bulmayı hedefleyen bir girişim. Jayaashree Industries isimli girişimin geliştirdiği üretim makineleri, düşük maliyetli ped üretimi yaparak kadınların hijyenik pedlere erişimini sağlıyor ve sağlık hakkına erişimine katkıda bulunuyor. Buna ek olarak, kadınları üretim sürecine de dahil ederek kadınlara istihdam olanağı da sağlıyor. Makine kullanımının kolay öğrenilebilir hale getirilmesiyle, okuma yazma bilmeyen, eğitimi yarıda kalmış kadınlar, Jayaashree Industries’de çalışmak üzere eğitim alıyor ve makine operatörü oluyorlar. Ped üretim aşamasının tamamının üç saat gibi kısa bir sürede öğrenilebilmesi ölçeklenebilir bir işletme olmasının da temel yapısını oluşturuyor.
Jayaashree Industries başarılı bir sosyal girişim öyküsü. Peki bu girişimi bu kadar başarılı yapan nedir? Jayaashree, kadınların önemli bir sorununa çözüm üretmenin dışında, aynı zamanda üretim süreçlerini optimize ederek, doğal yollarla üretim yaparak ve kullandıkları krediyi en iyi şekilde değerlendirerek sürdürülebilirlik ve yenilikçi olma konusunda fark yaratıyor. Jayaashree Industries, bu özellikleri ile Hindistan’da Chennai Teknoloji Enstitüsü tarafından verilen Toplumsal İyileşme için En İyi İnovasyon Ödülü’nü almıştır.
Jayaashree Industries girişiminin misyonu oldukça iddialı: bir milyon kadın için iş olanağı yaratmak. Bunun da ötesinde kadınların yerel düzeyde bağımsız bir şekilde sürdürebileceği bir iş modeli oluşturarak kadınların hayatına dokunuyorlar. Şu ana kadar 1,300 civarında makine üreten ve Hindistan’ın 27 eyaletinde var olan girişim, yakında Nijerya, Etiyopya, Kenya, Uganda; Nepal ve Bangladeş gibi farklı ülkelere de açılmayı planlıyor.
Mesele 2 & 3: Eğitime Erişim & Eğitimin Niteliği
2011 yılında, San Francisco, ABD’de Kimberly Bryant tarafından kurulmuş olan Black Girls Code (BGC), 7–17 yaş arasındaki Afro-Amerikan kız çocuklarının STEM (Fen, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) branşlarında eğitim almalarını sağlayarak onlara kodlama becerileri kazandırıyor. Bu sayede uzun vadede Afro-Amerikan kadınların dijital dünyada yer edinmelerini amaçlıyor. BGC aynı zamanda Afro-Amerikan gençliğini, 2020 yılında ABD’de 1.4 milyon kişi için açılması planlanan bilgisayar mühendisi/programcısı pozisyonuna hazırlıyor. 2040 yılına kadar ise 1 milyon kız çocuğuna eğitim vermeyi amaçlıyor.
Bu konudaki rakamlar oldukça çarpıcı. Kız çocuklarının % 74’ü üniversite öncesinde STEM alanlarına ve bilgisayar bilimine ilgi duyuyor olmasına rağmen, sadece % 18’i bu bölümlerde okuyor. Aynı zamanda kadınlar bilgisayar bilimiyle ilgili iş alanlarının yalnızca % 26’sını oluşturuyor. Teknoloji sektöründe yöneticilik seviyesine baktığımızda ise, kadınlar yalnızca % 5’ini oluşturuyor. Black Girls Code, toplumsal cinsiyet rollerinden kaynaklanan bu eşitsizlikleri hem eğitim hem de iş alanında ortadan kaldırmayı hedefliyor. Bu eşitsizliklerin yanı sıra, Afro-Amerikan kız çocuklarına yönelik bir program olması dolayısıyla etnisite temelli eşitsizlikleri de ortadan kaldırmayı da amaçlıyor.
İş modeli olarak General Motors ile iş birliği yapan BGC, bu kurum ile ortak bir değer yaratmayı amaçlıyor. Ölçeklenebilir modeli, özellikle kodlama eğitimine erişimi olmayan bölgelerdeki kız çocuklarına odaklanan bu sosyal girişim, ABD ve Güney Afrika’da faaliyet gösteriyor.
Barefoot College hem kadınların eğitime erişimi, hem de ekonomik hayata katılımı konusunda örnek teşkil eden etki alanı geniş olan sosyal girişimlerden biri. 1972 yılında Bunker Roy tarafından, Hindistan’da Tilonia köyünde kurulmuş olan Barefoot College, günde 1 dolardan daha düşük gelirle yaşayan insanların gidebileceği bir okul olarak tasarlanmıştır. Bu okul sayesinde köydeki kadınlar birlikte hareket ediyor, kendi toplumlarına katkı sağlıyor ve aynı zamanda iş sahibi oluyorlar. Kadınlar, kendi köylerinde güneş teknisyenliği, güneş enerjisiyle yemek pişirme ve su kaynakları yönetimi gibi alanlarda eğitim alarak, yaşadıkları çevreyi ve topluluğu dönüştürüyorlar. Barefoot College, bünyesindeki sağlık ekibiyle, kadınların hijyen, beslenme, anne ve çocuk bakımı, aşı, aile planlaması gibi çeşitli konularda destek ağı görevi görüyor. Bu okul eşitlik ve birlikte karar verip uygulama prensipleriyle çalışıyor. Okul aynı zamanda yerel odaklı tasarıma dayanan bir sistem üzerine kurulu.
Barefoot College bu vizyonuyla 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi’nin 14'üne karşılık gelen çalışmalar yapıyor. Enerjiyi sürdürülebilir olarak kullanan okul, elektriği güneş enerjisinden elde ediyor ve yağmur suyunu depolayarak doğal kaynakların kullanımını optimize ediyor.
Bu okulda aile büyüklerinden genç bireylere, okuma yazma bilmeyen kadınlar, Barefoot College’da aldıkları eğitim modeliyle güneş enerjisi teknisyeni olmayı öğreniyor. Barefoot College, sertifika vermiyor fakat ölçeklenebilirliğini etki alanını genişleterek, sıra dışı bir şekilde kanıtlamaya devam ediyor: Barefoot College’da eğitim almış kadınlar edindikleri becerileri köylerindeki diğer kadınlara öğretiyor. 6–8 ay süren işaret diliyle eğitimi sonrası Afganistan, Gambiya, Sierra Leone gibi ülkelerde de güneş enerjisi teknisyenliği becerilerini aktarıyorlar. Bu sayede bu girişim, dünyada 1,300’den fazla köye ve 80 civarında ülkeye ulaştı.
2014 yılında New York, ABD’de kurulan Kode with Klossy, Flatiron School iş birliğiyle 13–18 yaşları arasındaki genç kızların kodlama eğitimini; kodlama kampları, kariyer bursu gibi eğitim hizmetleriyle destekleyerek kadınların teknoloji alanında lider olmalarını amaçlıyor.
Kode with Klossy her ay bir kişiye kariyer bursu vererek online web geliştirme eğitimi almasını sağlıyor. Programa katılanlar eğitimin ardından, Kode with Klossy’nin birlikte çalıştığı şirketlerden birinde staj yaparak pratik yapma şansı buluyorlar. Bu eğitime katılabilmek için daha önce kodlama eğitimi almış olma şartı olmaması, kodlamayla yeni tanışacak gençlerin önünü açıyor.
Condé Nast, Whole Foods, Swarovski gibi farklı sektörden şirketlerle olan özelleştirilmiş iş birlikleriyle, sürekli olarak gelişen bir platform oluştururken, inovasyon ve eğitim alanında fırsatların önünü açıyor. Program boyunca, katılımcılar dijital bir portfolyo oluşturuyor ve yaptıkları kodlama GitHub platformunda paylaşılıyor.
Kode with Klossy, iş birliği, akran öğrenimi gibi kavramlarla online kampüste aidiyet hissi oluşturuyor. Canlı veya önceden kaydedilmiş ders videolar ve eğitmenlerin çalışma gruplarıyla yönlendirdiği bir destek programı, online eğitim platformunun interaktif ve etkin kullanımında etkili. Bu şekilde, henüz lise öğrencisi olan genç kadınlar profesyonel yazılım mühendisliği becerileri kazanıyor. Bu becerileri iş hayatında kullanabilmeleri için teknik mülakatlara hazırlanma aşamasında da destek veriliyor.
Farklı sektörden şirketlerle olan özelleştirilmiş iş birlikleriyle, sürekli olarak gelişen bir platform oluştururken, inovasyon ve eğitim alanından başlayarak genç kadınlar için teknoloji sektöründe yer alabilme fırsatını yaratıyor.
Mesele 4: Sağlıklı & iyi olma hali
2014 yılında New York, ABD’de Katherine Ryder tarafından kurulmuş olan Maven, kadınların profesyonel bakım ve sağlık hizmetlerine anında ulaşabilmesini sağlayan abonelik bazlı bir online platform. Maven’ın odağındaki sorun, gelişmiş ülkelerde de kadınların sağlık hizmetlerine erişim sürecinde sorunlar yaşamaları. Maven sınırsız sayıda video randevusu ya da özel mesaj gibi sağlık hizmetlerini dijital platforma taşıyarak kadınların bu hizmetlere erişebileceği bir kanal oluşturuyor.
Tüm kadınları etkileyen menstrüasyon, doğum kontrol, üreme gibi sağlık sorunlarının bir tabu olması ve daha adil bir sistem ihtiyacından yola çıkan Maven, doktorlar, hemşireler, pratisyenler ve psikologlardan oluşan sanal ağ sayesinde kadınların anında cevap alabilmelerini sağlıyor.
Maven ölçeklenebilir geniş teknoloji platformu sayesinde kadın sağlığı sektöründe dönüştürücü bir etki yaratıyor.
2011 yılında Danimarka’da Maxie Matthiessen, Veronica D’Souza ve Julie Weigaard Kjær tarafından kurulmuş olan Ruby Cup, %100 yumuşak, tıbbi sınıf silikondan yapılmış bir menstrual kap. Kapsayıcı yaklaşım ve paydaşlarla iş birliği prensibiyle çalışan Ruby Cup, küresel ölçekte yaptığı çeşitli ortaklıklardan destek alan bir iş modeline sahip.
2012 yılında Amerika’da Küresel Sosyal Girişim Yarışması’nda birinci olan Ruby Cup, ürün tasarımındaki çevresel ve satış modeliyle öne çıkıyor. Ürünün 10 sene boyunca kullanılabilmesi özelliğiyle kullan-at pedlere ve tamponlara kıyasla fiyat açısından çok daha avantajlı. Ekonomik avantajına ek olarak, Ruby Cup’ın atılabilir pedler yerine kullanılması menstrüasyon ürün atıklarının çevreye verdiği zararı büyük ölçüde azaltıcı bir etki oluşturma potansiyeline sahip. Ürün satış modeli, bir tane alındığında gelişmekte olan bir ülkede, ihtiyacı olan başka birine de aynı ürünün gönderilmesi şeklinde tasarlanmış. Etkisini her satışta ikiye katlaması, Ruby Cup’ın sosyal sorunlara verdiği önemi yansıtıyor.
Bu örneklerden bazıları ürün odaklı, bazıları ise hizmet odaklı tasarımlarıyla öne çıksa da, bu girişimlerin hepsi ölçeklendirilebilir ve finansal olarak sürdürülebilirler. Bunun yanı sıra önemli özellikleri arasında farklı ülkelere uyarlanabilir olmaları, teknolojiyi etkin bir araç olarak kullanmaları, saha araştırmalarıyla desteklenmeleri, yerelin deneyimini esas alarak tasarlanan ürün ve hizmetler olmaları ve özel sektörle yaptıkları stratejik iş birlikleri var.
imece platformunun, sosyal bir girişimin kurulmasında ve sürdürülebilir bir iş modeli geliştirmesinde kritik olarak vurgulamak istediği bu özellikler, burada incelenen ilham verici örnekler üzerinden vurgulanarak imece platformu ile ortaya çıkacak yeni girişimlere rehber olmayı amaçlıyor.
Yukarıda anlatılan sosyal girişimler, kişisel deneyimleri ve toplumsal sorunları merkeze alarak tasarlanmaları, düzenli bir gelir modeline sahip olmaları ve en önemlisi kadınlara ve kız çocuklarına dokunabilmeleri özellikleri ile iyi örnekler olarak karşımıza çıkıyor. Bu örnekler aynı zamanda, imece platformu başvuru kriterleri ile örtüşen örneklerin ne kadar çeşitli olabileceğini görebilmemiz için seçildi. imece’nin ikinci Destek Programı’na başvuracak takımların bu örnekleri incelemelerini öneririz.
Bu örneklerle ilgili aklınıza takılanları imece’ye e-mail atarak iletebilirsiniz. Aşağıdaki alanda benzer iyi örnekleri bizimle paylaşarak diyaloğa dahil olabilirsiniz.
