“Op m’n vierde was ik al communist”
Weinig mensen met een doctoraal belanden in de minima. Helaas gaat dit niet op voor Pieter van den Berg uit Bennekom. Gedurende zijn leven steekt hij zijn bloed, zweet en tranen in ontwikkelingshulp voor Haïtiaanse sloppenwijken. Na 32 jaar komt hij in Nederland thuis van een koude kermis.
Tekst: Bart-Jan van der Ham
Zelf vat Pieter van den Berg (69) het gevoel wat bezoekers bij hem thuis krijgen samen als: “Je zult je afvragen waarom de schepper ons niet vier ogen heeft gegeven.” De muren, kasten en meubels zijn van top tot teen bekleedt met spullen, voorwerpen en verzamelobjecten. Als voorbeeld: Wie plaats wilt nemen op de bank zal de concurrentiestrijd aan moeten gaan met grote tijgerknuffels, die de leuningen in beslag nemen. “Ooit eens goedkoop op de markt gekocht”, vertelt Pieter zonder schaamte.
Wie voet over de drempel zet, stapt binnen in dat wat Pieters museum lijkt en kan op hem rekenen als persoonlijke gids. Voor zij die voor het eerst binnenkomen is het wellicht een chaotisch gezicht, al gaat dat niet op voor Pieter. Zelf deelt hij zijn spullen op in drie categorieën: Haïti, scheepvaart en John Denver. Alle betekenisvolle voorwerpen representeren voor Pieter nieuwe idealen en levenslessen.
Haïtiaans ontwikkelingswerk
In 1979 neemt Pieter de belangrijkste beslissing van zijn leven. Hij stapt op het vliegtuig naar Haïti om daar werk te verrichten voor zijn eigen ontwikkelingshulporganisatie. Op dat moment weet van den Berg nog niet op welk termijn hij terug zal keren naar Nederland. Uiteindelijk laat dat definitieve moment nog 32 jaar op zich wachten.
Dit was niet van den Bergs eerste bezoek aan Haïti. Voor zijn afstudeeronderzoek hield hij enquêtes onder de bevolking van de sloppenwijken. Pieter voelde zich aangetrokken tot het land waar sociale ongelijkheid nog altijd extreem is. Dankzij dit onderzoek haalde hij zijn doctoraal in aardwetenschappen aan de Radboud Universiteit. De Haïtianen maakten iets los bij Pieter. Zijn socialistisch kompas — wat diep in hem zit geworteld — vertelde hem om terug te gaan. “Die mensen hielpen mij met mijn onderzoek”, vertelt van den Berg. “Ik moest iets voor ze terug doen.”
De daarop volgende 32 jaar van Pieters leven staan in het teken van het helpen van de inwoners van de sloppenwijken. Doordeweeks werkt van den Berg voor multinationals. In de avonden en weekenden in de achterstandswijken. “Dit deed ik zodat ik niet afhankelijk was van geld van donateurs”, iets waar van den Berg van walgt. “Eén euro naar de stichting was één euro naar de Haïtianen”, vertelt hij met zijn vinger omhoog.
“Op m’n vierde was ik al communist, op m’n vijfde verloor ik mijn geloof in Sinterklaas en op m’n zesde geloofde ik eigenlijk al niet meer in God.”
Het geld besteedt de organisatie aan het installeren van sanitaire voorzieningen. De sloppenwijk, Cité de Soleil, wordt rond de negenhonderd latrines rijker. Het geld wat Pieter tekort komt om dit te realiseren vult hij in nood aan met geld uit eigen zak. “Door de jaren heen heeft dit me anderhalve ton gekost.”
Decadent
De socialistische voelsprieten van Pieter waren op jonge leeftijd al merkbaar. In het kleine Brabantse plaatsje Deursen-Dennenburg komt van den Berg ter wereld. Een verstaanbaar zuidelijk accent huist nog altijd in zijn stem. Al vroeg in zijn leven merkte Pieter op dat de wereld om hem heen oneerlijk verdeeld is. “Je zag dat de rijke boeren van het dorp hun geld verdienden met het integreren van de armen in hun werkzaamheden.” Pieter trekt een brede glimlach en vervolgt: “Op m’n vierde was ik al communist, op m’n vijfde verloor ik mijn geloof in Sinterklaas en op m’n zesde geloofde ik eigenlijk al niet meer in God.”
Toch besluit Pieter na het afronden van de middelbare school aan de slag te gaan bij een commercieel bedrijf. Hier restaureerde hij zeilboten voor rijke cliënten. Voor zijn werk vliegt Pieter heel West-Europa door en er valen hem een aantal vreemde dingen op. “Booteigenaren staken hun laatste centen in het schip. Niet omdat ze zoveel om hun boot gaven, maar omdat de boot hun reputatie moest vertegenwoordigen.”
Na een aantal jaar trekt Pieter het decadente milieu niet meer en besluit aardwetenschappen te gaan studeren. In de daarop volgende jaren reist Pieter dagelijks af naar de universiteit. Het is de laatste periode in de twintigste eeuw dat Pieter in Nederland woont. Tot zijn heftige thuiskomst, 32 jaar later.
“Ik ben abrupt vertrokken van mijn liefde, genaamd Haïti”
Halverwege 2011 keert van den Berg definitief terug naar Nederland vanuit Haïti. Veel keuze heeft hij niet, zijn milt lekte bloed wegens een zware alvleesklierontsteking. De ontsteking was het gevolg van een mislukte operatie aan zijn galblaas. Pieter herinnert zich die operatie nog goed: “Het vond plaats in een koude kelder. Enkele minuten voor de operatie stonden we nog te onderhandelen over de prijs”, vertelt van den Berg met een neutrale blik, alsof het niet vreemd is. “Ik heb er nog wat van afgekregen.”
“Ik kwam tot de conclusie ‘het lukt niet’. De pijn was onbeschrijfelijk.”
In Haïti krijgt hij niet de medische behandeling die hij nodig heeft om de alvleesklierontsteking een halt toe te roepen. Terugkeren naar Nederland is de enige optie. “Ik kwam tot de conclusie ‘het lukt niet’. De pijn was onbeschrijfelijk”, vertelt van den Berg. “Ik ben abrupt vertrokken van mijn liefde, genaamd Haïti.” Dit plotselinge vertrek markeert Pieters laatste bezoek aan Haïti. Eenmaal terug in zijn geboorteland belandt Pieter in een zwart gat.
Zwart gat
Eerst wordt van den Berg behandeld in het UMC. Het einde van de behandeling laat nog vier jaar op zich wachten. Een huis in Nederland heeft hij dan niet. Wel het geluk dat zijn zus hem in huis wilt nemen. Tegenwoordig woont Pieter op zichzelf in een sociale huurwoning. Binnen deze muren moet Pieter rondkomen van een bedrag dat onder het sociaal minimum zit.
“Schoenenwinkels? Kledingwinkels? Daar kom ik niet meer, want ik weet dat ik daar teveel betaal. Elektronicawinkels? Never!”
“Ik zit niet op een volledig AOW niveau, ik ontvang slechts 90%. Ik weet het wel goed uit te geven.” Door middel van een zelf opgezet administratiesysteem houdt Pieter al zijn uitgaven bij. Hierin schrijft hij ook zijn toekomstige kosten op. Pieter: “Ik beweer dat ik meer kan doen met een euro dan wie dan ook.”
Pieter geeft graag een paar geheimen prijs hoe slim om te gaan met weinig: “Iedere zondag is er een vrije markt in Tiel. Daar verkopen ze blikken en potten die vlak voor de datum zijn. Hier leg ik een voorraadje van aan”, noemt hij als voorbeeld. “Daar schaam ik me een beetje voor”, erkent Pieter. “Ik bezoek nog wel supermarkten. Maar schoenenwinkels? Kledingwinkels? Daar kom ik niet meer, want ik weet dat ik daar teveel betaal. Elektronicawinkels? Never!”
Tot Uw Dienst!
Een ander hulpmiddel waarmee van den Berg met zijn minimale inkomen het hoofd boven water weet te houden is ‘Tot Uw Dienst!’. Deze organisatie biedt huishoudelijke ondersteuning aan mensen die moeten rondkomen van een minimum inkomen binnen de gemeente Ede. De prijs die Pieter hiervoor betaalt is laag. Twee keer in de maand komt een Irakese vrouw bij Pieter twee uurtjes schoonmaken.
“Als je Nederlands praat dan komt het nauwelijks over.” Ondanks dat Pieter en de schoonmaakster op een taalbarrière stuiten, hebben zij een manier gevonden die dat overstijgt. “Ik laat haar altijd muziek draaien. Zij kiest dan iets uit op YouTube en dan draaien we twee uur lang haar muziek.”
Grootste verzameling van Europa
Het bezoek van de schoonmaakster vormt het enige moment in Pieters huis wanneer er geen Haïtiaanse radio wordt gedraaid. Boven zijn radio hangen twee klokken: één is ingesteld op Nederlandse tijd, de ander op Haïtiaanse. Naast de klokken hangen de muren in Pieters huis vol met spullen. Een vierkante centimeter vinden waar niets hangt is een uitdaging, want Pieter houdt van verzamelen.
Zo heeft hij tientallen uit hout gesneden boten. Deze herinneren hem aan de tijd waarin hij leerde dat geld slechts iets is om dingen te verwezenlijken. Geen verzamelobject. Logischerwijs is Haïti een ander thema wat veel terugkeert op de muren door het huis. Dit uit zich in beeldhouwkunst, souvenirs en globes. Maar door de jaren heen verzamelt Pieter de meeste spullen van zijn grote idool.
“Hij koppelde de liefde die hij had voor een persoon aan de natuur. Dat had nog nooit iemand eerder gedaan.”
Wat krijg je wanneer je een fan van John Denver de hobby heeft om spullen te verzamelen? Antwoord: de grootste Denver verzameling van Europa. Zeldzame lp’s, olieverfschilderijen en vergeten tv-uitzendingen op cd — Pieter heeft het. Op verschillende sites houdt hij aanbiedingen in de gaten en zo nu en dan koopt hij iets voor een prikkie.
Terug in zijn jeugd ontdekte Pieter John Denver. Denver bood hem een andere kijk op het leven. “Het was de tijd van de Club van Rome, het werd bekend dat we verkeerd bezig waren.” Voor Pieter was John Denver als medicijn tegen de stroom negatieve berichten over een wereld die verging. “Hij koppelde de liefde die hij had voor een persoon aan de natuur. Met een bos, ‘the Rocky Mountains’ of een oceaan. Dat had nog nooit iemand eerder gedaan”, aldus van den Berg.
“Ondanks dat ik geen waarde aan geld hecht hoop ik wel dat het genoeg oplevert voor een mooie crematie.”
Toppunt van commitment
Hoe blij Pieter ook is met zijn verzameling, ergens diep overweegt hij het op een dag te verkopen. “Op een dag vlieg ik de pijp uit en verkopen m’n broers en zussen m’n verzameling voor een prikkie. Ik heb alles digitaal gedocumenteerd. Online kan ik het verzilveren”, vertelt van den Berg. “Ondanks dat ik geen waarde aan geld hecht hoop ik wel dat het genoeg oplevert voor een mooie crematie.”
“Cité de Soleil heeft een speciale begraafplaats exclusief voor de inwoners van de krottenwijk.”
Pieter deelt de herinnering dat hem een andere optie werd aangeboden, door de inwoners van de krottenwijk in Haïti.
“Ik kwam er pas later achter”, begint Pieter. “Cité de Soleil heeft een speciale begraafplaats exclusief voor de inwoners van de krottenwijk. Daar waar geen rijke Haïtiaan zou willen liggen. Ik was daar op de begrafenis van een oude dame. Achteraf kwam de voorzitter naar me toe en liet me zien dat in een mooie hoek een graf lag, gereserveerd voor mij. Het is het toppunt van commitment.”
