Wat is de status?
De meeste mensen zien asielzoekers en statushouders als mensen die ongeleerd, ongeciviliseerd en anders dan ‘wij’ zijn. Maar deze mensen die zo door de samenleving worden bestempeld zijn zoveel meer dan dat. Achter de statushouders zitten verhalen die je niet zelf zou kunnen verzinnen, het is tijd om die te laten horen.
Definities
Een statushouder is volgens de dikke van Dale ‘een asielzoeker met een voorlopige of voorwaardelijke verblijfsvergunning’. Statushouders heten ook wel vergunninghouders of verblijfsgerechtigden. Als statushouders een vergunning krijgen hebben ze ook recht op woonruimte. Statushouders beginnen hiermee aan hun integratie in de maatschappij. Het is belangrijk dat statushouders op zoek gaan naar werk of een eventuele opleiding om hun integratie in de samenleving zo goed mogelijk te laten verlopen (“Vluchtelingendata”, z.d.).
Statushouders komen in aanmerking voor sociale huurwoningen. Dit om de doorstroom in de AZC’s te bevorderen. Iedere stad moet naar grootte en naar aantal inwoners een percentage vluchtelingen opnemen. De meeste gemeenten kunnen niet voldoen aan hun taakstelling. Dit betekent dat het gemeenten niet lukt om het verplichte aantal vluchtelingen te huisvesten. Deze mensen moeten in een AZC wachten op een woning. Een statushouder krijgt een bijstandsuitkering. Statushouders moeten ook inburgeren in de maatschappij. Ze krijgen hiervoor uiterlijk drie jaar (“Vluchtelingendata”, z.d.).
Feiten en cijfers
Uit het rapport ‘Asielcohorten’ van het Centraal Bureau voor de Statistiek komt naar voren dat vanaf 2014 tot de eerste helft van 2018 bijna 129 duizend mensen een verblijfsvergunning kregen.
De vijf landen waar de meeste statushouders vandaan komen zijn Syrië, Irak, Afghanistan, Eritrea en Iran. Waarvan de groep voor het grootste gedeelte bestaat uit mensen uit de landen Syrië en Eritrea. In de eerste helft van 2018 werd 35 procent van de vergunning toegewezen aan mensen met een Syrische nationaliteit (3850 vergunningen) en 24 procent aan de mensen uit Eritrea (2640 vergunningen).
Gemiddeld genomen hebben statushouders die in de periode 2014 tot en met de eerste helft van 2018 een vergunning kregen (en via een COA-opvang locatie zijn ingestroomd), 109 dagen gewacht op het verkrijgen van een verblijfsvergunning asiel sinds het moment van eerste opvang in een COA-opvanglocatie. Met uitzondering van Syrische en Eritrese statushouders, zij kregen na respectievelijk 69 en 88 dagen hun vergunningen. De wachttijd hangt samen met de kansen dat asielzoekers, uit de verschillende landen, hun asielverzoek gehonoreerd krijgen; voor Irakezen, Afghanen en Iraniërs worden lang niet alle verzoeken gehonoreerd. Voor deze groep geldt dat verblijfsvergunningen relatief vaak via tweede of volgende aanvragen of na een beroep zijn verkregen, waardoor de wachttijd tot het verkrijgen van de verblijfsvergunning langer is.
Van de 129 duizend mensen die in 2014, 2015, 2016, 2017 en eerste helft van 2018 een verblijfsvergunning ontvingen, zijn er in deze periode 115 duizend gehuisvest in een gemeente (en zitten dus niet meer in de asielopvang van het COA). Goed zichtbaar is dat naarmate de statushouders langer in Nederland zijn steeds iets meer richting de steden trekken. Na 12 maanden buiten de opvangcentra woonde in 2016 54,1 procent in een verstedelijkt gebied, ter vergelijking: van alle Nederlanders woonde in 2017 53,9 procent in een verstedelijkt gebied.
Het proces
Asielprocedure
Voorafgaand aan de asielprocedure, krijgt de asielzoeker in de regel zes dagen om uit te rusten. Hij kan zich dan voorbereiden op de gesprekken met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de zogeheten gehoren. Daarnaast wordt de asielzoeker medisch onderzocht. Dit onderzoek moet aantonen of hij belemmeringen heeft waarmee de IND rekening moet houden tijdens de gehoren en bij het nemen van een beslissing op de asielaanvraag.
Na de rustperiode begint de algemene asielprocedure. Deze duurt gemiddeld vier tot acht dagen waarin de asielzoeker twee gehoren met de IND heeft. De asielzoeker krijgt daarbij advies van zijn advocaat.
Tijdens de gehoren wordt de identiteit van de asielzoeker vastgesteld, wordt gekeken naar de reisroute en de reden waarom hij is gevlucht. Na deze gehoren neemt de IND een beslissing over de asielaanvraag. Soms is er meer onderzoek nodig, bijvoorbeeld naar het thuisland van de asielzoeker. Dan volgt een zogeheten verlengde asielprocedure. Tijdens de verlengde asielprocedure verblijft de asielzoeker in een asielzoekerscentrum (AZC). De IND moet binnen zes maanden, gerekend vanaf de datum van de asielaanvraag, een beslissing nemen op de aanvraag (Vluchtelingenwerk NL).
Wanneer ben je een vluchteling?
Volgens het Vluchtelingenverdrag is een vluchteling ‘iemand die in zijn thuisland gegronde vrees heeft voor vervolging’. Diegene krijgt in eigen land geen bescherming tegen deze vervolging.
Redenen voor vervolging zijn bijvoorbeeld de godsdienst, de politieke overtuiging, de seksuele voorkeur van een vluchteling of het behoren tot een bepaalde etnische of sociale groep.
Niet iedere asielzoeker is een vluchteling volgens de definitie van het Vluchtelingenverdrag. Een asielzoeker is iemand die een ander land om bescherming vraagt door een asielverzoek in te dienen. Het land waar asiel wordt gevraagd, gaat dan na of de asielzoeker valt onder het Vluchtelingenverdrag. Dit gebeurt in de asielprocedure (Rijksoverheid).
Asielzoekers krijgen bij inwilliging van de asielaanvraag een vergunning asiel voor bepaalde tijd. Daarmee is hun verblijf in Nederland rechtmatig en hebben ze dezelfde rechten en plichten als Nederlanders. Na drie jaar kan een vergunning voor onbepaalde tijd worden aangevraagd. Ditzelfde geldt in het geval van gezinshereniging. Dan wordt gesproken over een verblijfsvergunning regulier (voor bepaalde tijd en onbepaalde tijd).
Procedures in de praktijk
De asielprocedure is op papier een goede zaak. Alleen blijkt het in de praktijk niet altijd goed te werken. Door onder meer planningsfouten en een personeelstekort kampt de IND met forse achterstanden. De wachttijd voor een asielaanvraag in behandeling wordt genomen loopt op tot anderhalf jaar. Normaal gesproken duurt dit dagen of enkele weken. De gevolgen van de problemen bij de IND zijn inmiddels ook elders voelbaar: de opvang raakt vol, de IND kan regelmatig niet komen opdagen bij de rechter, en de integratie loopt een jarenlange achterstand op (Vluchtelingenwerk NL).
Een medewerker van vluchtelingwerk zei over dit probleem: “Ik sprak een Syrisch gezin dat al acht maanden wacht op hun asielprocedure. Ze weten niet of ze morgen aan de beurt zijn of nog maanden moeten wachten. Dit zorgt voor veel stress.’’ Een andere probleem is de arbeidsmarktintegratie.
Statushouders op de Nederlandse arbeidsmarkt
Veel statushouders die gedurende de afgelopen jaren naar Nederland zijn gekomen, hebben grote moeite om (betaald) werk te vinden. Veel van deze statushouders hebben dan ook een uitkering. Er zijn afgelopen jaar wel veel initiatieven ontwikkeld door overheden en burgers om de maatschappelijke participatie van statushouders te vergroten.
Vluchtelingen met een verblijfsvergunning mogen in Nederland gewoon aan het werk. Echter is het in de praktijk wel lastig voor statushouders om een baan te vinden op de Nederlandse arbeidsmarkt. Het kost de volwassen statushouder gemiddeld veel tijd om aansluiting te vinden op de arbeidsmarkt. Verschillende factoren veroorzaken dit. Zowel de migratiegeschiedenis, hun arbeidsverleden en de nog slechte beheersing van de taal. Hoe staat het er voor met de integratie op de werkvloer? (Sociaal Economische Raad, 2018).
Statushouders komen zelden aan het werk. Dit is een combinatie van niet willen en niet kunnen. Zo is de taal vaak een grote barrière en worden ze niet aangenomen. Daarnaast is het voor de statushouder het niet waard. Tesseltje de Lange zegt hierover: ‘’Asielzoekers (en ook statushouders in een azc) zien af van een betaalde baan , omdat zij toch niet kunnen sparen of investeren, omdat ze formulieren moeten invullen, hun reiskosten niet worden vergoed en het slechts beperkt mogelijk is te worden overgeplaatst naar of te kunnen blijven in een AZC in de buurt van het werk. Van daadwerkelijke toegang tot de arbeidsmarkt is dan nauwelijks sprake.”
De arbeidsdeelname van statushouders stijgt wel. Er is te zien dat de verschillen in arbeidsdeelname tussen de nationaliteiten kleiner worden. De meeste werkende statushouders hebben een deeltijd baan. Gemiddeld werkt 1% als zelfstandige. Bijna 30% van de statushouders met een baan is werkzaam in de horeca, naast de horeca zijn er ook relatief veel banen in de handel en de uitzendbranche (“Vluchtelingen op de arbeidsmarkt: feiten en cijfers”, z.d.).
Voordelen
Er zijn in Nederland veel vooroordelen over vluchtelingen. Zo komen ‘ze’ onze banen afpakken en ‘ze’ zijn allemaal terroristen en criminelen. Maar niets is minder waar. Wat het inpikken van de banen betreft; een asielzoeker mag niet werken tijdens het proces van asiel aanvraag en ze kunnen ook niet komen voor de Nederlandse uitkeringen want uitkeringen worden alleen gegeven aan mensen met Nederlandse papieren. Zonder deze papieren hebben de asielzoekers alleen recht op materiële hulp zoals onderdak, voedsel en begeleiding. Na het proces voeren de asielzoekers en statushouders het laaggeschoolde en zware werk uit, wat veel Nederlanders niet willen doen.
Over de gedachte dat ‘iedereen die aankomt een terrorist of een crimineel is’, valt veel te zeggen. De daden van terrorisme zijn vreselijk en moet resoluut bestreden worden met het oog op veiligheid en met respect voor mensenrechten. Maar we mogen niet vergeten dat veel mannen, vrouwen en kinderen net op de vlucht zijn voor dit soort geweld, angst en conflict. Toch kan het niet worden uitgesloten dat er bij de asielzoekers ook mensen met kwade bedoelingen zijn. Daarom doen de veiligheidsdiensten een screening van de asielaanvragen. Dat is ook in België het geval. Het is de taak van de veiligheidsdiensten om erover te waken dat zware criminelen en terroristen niet de status van vluchteling krijgen.
Nog een ander vooroordeel gaat meer over Europa zelf. Brussel zou niet goed genoeg zijn best doen om Europa te beschermen. Hierdoor is Europa een zeef waar makkelijk door heen kan worden geglipt. Integendeel, Europa is een echt fort. Aan de grenzen van Europa zijn overal muren opgetrokken, tussen Turkije en Griekenland, tussen Turkije en Bulgarije, rond de Spaanse enclaves in Marokko en sinds kort ook aan de Hongaars-Servische grens. Prikkeldraad, barrières, radars, traangaskanonnen, bewegingsmelders: geavanceerde bewakings- en militaire systemen moeten zorgen voor goed bewaakte grenzen.
Wat vindt de CHE?
Maar wat vinden de mensen op de CHE van statushouders? Zijn deze vooroordelen er ook onder jongeren en vinden zij dat statushouders als Nederlanders moeten worden gezien of eigenlijk terug naar het land van herkomst moeten worden gestuurd?
Op bezoek bij Tot Uw Dienst
Op een koude woensdagochtend kwamen we aan bij het hoofdkantoor van Tot Uw Dienst. Het gebouw lijkt een beetje op een school en ligt aan de rand van Ede. Buiten waren er veel mensen bezig met het sjouwen van takken en het inladen van bestelwagens. Eenmaal binnen werden we hartelijk welkom geheten door Jaap Brouwer en er werd ons meteen wat te drinken aangeboden. Jaap heeft Tot Uw Dienst opgericht toen de gemeente een vervanging zocht, omdat ze zelf wilden stoppen met het aanbieden van zulke diensten.
Jaap legt uit om welke diensten het gaat. “Wij helpen eigenlijk twee groepen mensen. Dat zijn mensen met een minimuminkomen en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, zoals re-integranten, statushouders.” Hij vertelt ook hoe ze dat doen. Tot uw dienst biedt praktische klussen aan voor minima en die klussen worden gedaan door onder andere statushouders. Voor minima is het fijn dat de klussen gebeuren en voor de statushouders is het een manier om te integreren en om bijvoorbeeld de taal te leren.
We zitten met z’n vieren aan een tafel in een soort kantoortje. Het gesprek tussen Jaap en ons gaat al snel over de interviews. Jaap vertelt dat hij al twee mensen op het oog heeft, namelijk één uit Eritrea en één uit Somalië. Het gesprek is kort maar krachtig. We bespreken wat Jaap van ons kan verwachten en wat hij van ons kan verwachten. Onze agenda’s leggen we even naast elkaar en we spreken af dat Jaap ons mailt met de contactgegevens van de mogelijke interviewkandidaten.
Als laatste geeft hij ons nog een tip mee: “Ik wil jullie niet al het gras voor de voeten wegmaaien, want ik moest jullie professioneel behandelen, maar het kan wel handig zijn om een tolk achter de hand te hebben.” Hij legt uit dat het voor een bepaalde diepgang in het interview wel fijn kan zijn.
Na een kwartier staan we alweer buiten. Alle afspraken zijn gemaakt en we kunnen er verder mee aan de slag. We bedenken nog net dat we helemaal zijn vergeten om een foto van het gesprek te maken, dus dat doen we nog snel even voor het hek. Het werkbezoek is geslaagd.
Bilbiografie
Amnesty International. (2017, 5 augustus). 10 vooroordelen over vluchtelingen ontkracht. Geraadpleegd op 5 december 2019, van https://www.amnesty.nl/actueel/10-vooroordelen-over-vluchtelingen-ontkracht
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2019). Asielcohorten. Geraadpleegd van https://longreads.cbs.nl/asielenintegratie-2019/statushouders-huisvesting-en-integratie/
Centraal Orgaan opvang Asielzoekers. (2019). Basisregistratie personen. Geraadpleegd op 6 december 2019, van https://www.coa.nl/nl/asielopvang/vertrek-uit-de-opvang/basisregistratie-personen
Ministerie van Algemene Zaken. (2019, 6 december). Informatie van de Rijksoverheid. Geraadpleegd op 6 december 2019, van https://www.rijksoverheid.nl/
Sociaal-Economische Raad. (2019a). Vluchtelingen in Nederland: de moeizame weg naar werk. Geraadpleegd op 5 december 2019, van https://www.ser.nl/-/media/ser/downloads/thema/werkwijzer-vluchtelingen/actueel/over-werk-artikel-arend-Od.pdf?la=nl&hash=2083BEBE261E7984FA9F814AB9AD2E3B
Sociaal-Economische Raad. (2019b). Vluchtelingen op de arbeidsmarkt: feiten en cijfers. Geraadpleegd op 5 december 2019, van https://www.ser.nl/nl/thema/werkwijzer-vluchtelingen/feiten-en-cijfers/arbeidsmarkt
Sociaalp-Economische Raad. (2019). Aantallen & herkomst. Geraadpleegd op 5 december 2019, van https://www.ser.nl/nl/thema/werkwijzer-vluchtelingen/feiten-en-cijfers/aantallen-herkomst
Vluchtelingendata.nl. (2018). Toelichting van definities. Geraadpleegd op 5 december 2019, van https://www.vluchtelingendata.nl/inzichten/toelichting-van-definities/
