Özgür Yazılım Ne Değildir
Bir arkadaşımın 2019 yazı yaklaşırken, hoşuma gideceğini düşündüğü için Mustafa Akgül Özgür Yazılım Kampı web sitesini paylaşması sayesinde özgür yazılım felsefesi ile tanıştım. Bir çoğumuz gibi ben de özgür yazılım ve açık kaynak kavramlarını aynı sanıyordum. Kampa katıldığımda ise “Açık kaynak değil, özgür yazılım!” sloganını sınıflarda, koridorda görüyor; öğrencilerin molalarında ikisinin farklarını tartışmasını dinliyor; hocaların ders anlatışlarında bile bir özgür yazılımcının nasıl olması gerektiğine dair ipuçları yakalıyorduk. Peki nedir bu özgür yazılım, neden açık kaynak ile aynı şey değildir; kısacası özgür yazılım ne değildir, dilim döndüğünce anlatmaya çalışacağım.
Özgür yazılım, bedava yazılım demek değildir
İngilizcedeki “Free” kelimesinin birden fazla anlam taşıması, “Free Software” tabirini yanlış anlamamıza sebep olmaktadır. Buradaki kelime bedava anlamı değil, özgür anlamı taşımaktadır.
Özgür Yazılım Vakfı şöyle der:
Bir yazılımı “özgür” olarak adlandırdığımızda, bunun anlamı yazılımın kullanıcının temel özgürlüklerine saygı duymasıdır: çalıştırma, anlama ve değiştirme, ve kopyaları değişiklik yaparak veya yapmayarak tekrar dağıtma özgürlüğü. Bu bir özgürlük meselesidir, ücret değil, bu yüzden “bedava bira” yerine “konuşma özgürlüğünü” akla getirmek gerekmektedir.
Bahsedilen temel özgürlükler:
- 0 numaralı özgürlük: Herhangi bir amaç için, istediğiniz şekilde yazılımı çalıştırma özgürlüğü
- 1 numaralı özgürlük: Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını ögrenmek ve onu değiştirme özgürlüğü. Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için ön koşuldur.
- 2 numaralı özgürlük: Kopyaları dağıtma özgürlüğü, böylece başkalarına yardım edebilirsiniz.
- 3 numaralı özgürlük: Değiştirilmiş sürümlerinizin kopyalarını dağıtma özgürlüğü. Böylece değişikliklerinizden yararlanması için tüm topluma bir şans vermiş olursunuz. Kaynak koduna erişmek, bunun için bir ön koşuldur.
Özgür yazılım, açık kaynak demek değildir
Yani, tam olarak değildir. Her özgür yazılım açık kaynak olmasına rağmen her açık kaynak özgür yazılım değildir. Açık kaynak, özgür yazılımdan doğan bir anlayıştır. Özgür yazılım felsefesini benimsemeyen ancak yazılımın herkes tarafından geliştirilebilir olmasını, pratikliği ve popülerliği önemseyenler özgür yazılım topluluğundan ayrılıp açık kaynak topluluğunu oluşturdular.
Açık kaynak fikri; özel mülk yazılım geliştiricilerinin, kullanıcı özgürlüğüne saygı göstermeyen ama güçlü ve güvenilir yazılım yapmasını dahi alkışlayabilir. Ancak bir özgür yazılım aktivisti durumu aynı şekilde karşılamaz. Salt açık kaynak heveslisi, özgür yazılım düşüncelerinden hiç etkilenmemiş olan biri, “Bizim geliştirme modelimizi kullanmadan bu çok iyi çalışan programı yapabildiğinize şaşırdım. Bir kopya edinebilir miyim?” diyecektir. Bu tutum özgürlüğümüzü ortadan kaldıran tasarıları ödüllendirip, özgürlüğün kaybına neden olacaktır. Özgür yazılım aktivisti ise “Programınız oldukça ilgi çekici, ancak özgürlüğü daha fazla önemsiyorum. Bu yüzden programınızı reddediyorum. Bunun yerine özgür bir alternatifin geliştirildiği bir projeyi destekleyeceğim.” Eğer özgürlüğümüze değer veriyorsak, onu korumak ve savunmak için eylemeye geçeriz.
Özgür yazılım, boş bir hayal değildir
Günümüzde açık kaynak yazılımlara verilen önem son derece fazla. Çünkü insanlık teknolojinin ivmelenerek gelişmesi için kaynak kodlara erişimin ve düzenlenebilir olmasının gerekli olduğunu biliyor. Açık kaynak topluluğu, özgür yazılım topluluğundan yeni ayrıldığı zamanlarda açık kaynak terimini “özgür yazılım için pazarlama kampanyası” olarak sundu, bu şekilde şirket yöneticilerine, duymak istemeyecekleri etik konularını gündeme getirmeden, yazılımın pratik yararlarına dikkat çekeceklerdi. Doğrudan etik konulara girmek, kullanıcıların özgürlüğü hakkında konuşmaktan ziyade önce açık kaynak ile tanıştırmak, özgür yazılımcılara fikirlerini yaymak için ortam sağladı.
Ne yazık ki çoğu özgür yazılımcı bu durumu yeterince kullanmıyor. Özgür yazılımla uğraşan çoğu insan, özellikle de dağıtımcılar, özgürlük hakkında oldukça az konuşuyorlar, çünkü genellikle “ticari anlamda daha kabul edilebilir” olma arayışındalar. Özgür yazılım aktivisti olarak, ticari kaygılardan çok etik değerleri göz etmeli ve özgürlük hakkında daha az değil, daha fazla konuşmamız gerekli. Günümüzde özgür yazılım dalgasının yayıldığını gören özel mülk yazılım üreten Google ve eşdeğerindeki birçok şirket, tabiri caizse, treni kaçırmamak için özgür yazılım topluluğuna bir nebze dahil oluyorlar. Özgür yazılım hakkında ne kadar çok konuşursak dalga o kadar yayılacak. Böylece gelecek, özgür yazılım felsefesine göre inşa edilecek.
.
.
Ekler:
Özgür Yazılım Vakfı Kurucusu Richard Stallman kimdir, şahsi web sitesi
ÖYYK’19 GNU/Linux Sistem Yönetimi notlarım
Kaynak: Open Source Misses The Point (Yazımda bir nevi özetini çıkarmaya çalıştım. Eğer konu hakkında birinci ağızdan detaylı bilgi almak isterseniz okumanızı tavsiye ederim.)
