Jeugdzorg in de media: wat wordt er gezegd en is het terecht?
Door Corné de Vos en Yvonne van Schaijk
Stel je voor: je enige kind loopt met ernstige psychische problemen. Als we de algemene toon van de media moeten geloven, heb je dan een probleem. Lange wachtlijsten, weinig medewerkers en niet genoeg geld. De kans dat je kind hier beter uitkomt, lijkt wel erg klein. Maar is het echt zo erg met jeugdzorg? Wat schrijven de media en wat vinden de jeugdzorgmedewerkers zelf? Is je kind in goede handen?
Sinds de Nederlandse gemeenten in 2015 eigen verantwoordelijkheid kregen over jeugdzorg, ging de jeugdzorg hard achteruit. Er is sindsdien 450 miljoen euro bezuinigd (Couzy, 2019), terwijl de vraag naar jeugdzorg groter werd. Reden genoeg voor de media om hierover te schrijven. Wij waren nieuwsgierig naar wat er wordt gerapporteerd. En wat vinden de jeugdzorgmedewerkers van de manier waarop jeugdzorg in de media komt? Waar wijzelf aan dachten bij jeugdzorg was gelijk problemen. In grote neonletters, rood omlijnd. Dit niet in de laatste plaats door onze media analyse. Maar klopt dit wel, of ligt de waarheid ergens in het midden? Wij willen graag weten of er problemen zijn, zoals lange wachtlijsten (ANP, 2021). Én of deze problemen werkelijk zo ervaren worden door de medewerkers van jeugdzorg. Wij verwachten dat de medewerkers het vervelend vinden hoe de media hen portretteren, omdat jeugdzorgmedewerkers hun werk zo goed mogelijk willen doen. Dit neemt niet weg dat we alsnog verwachten dat de problemen rond jeugdzorg groot en veel zijn.
Ben je benieuwd naar wat journalisten zeggen over beeldvorming van jeugdzorg in de media? Onze redactiegenoten schrijven hier een explainer over. Klik op de link: https://medium.com/jeugdzorg-2-be-better/jeugdzorg-in-de-media-wat-vinden-journalisten-ervan-de0d945e44d8
Wat is de jeugdzorg nu eigenlijk?
Om de artikelen van de media over jeugdzorg te kunnen plaatsen is het van belang om eerst te weten wat jeugdzorg nu eigenlijk is. Jeugdzorg is een sector. Net als dat de horeca of detailhandel een sector is. De detailhandel bestaat uit kledingwinkels, schoenenwinkels, speelgoedwinkels en noem maar op. Eigenlijk alle winkels die je ziet in de stad. De jeugdzorg is een sector waaronder organisaties vallen die zorg bieden aan jeugd tot de achttien jaar, want vanaf je achttiende ben je volgens de Nederlandse wet volwassen. Onder al deze organisaties vallen bijvoorbeeld de normale geestelijke gezondheidszorg, de specialistische geestelijke gezondheidszorg, beschermd wonen, jeugdbescherming, gehandicapten ondersteuning en de justitiële inrichting. Allemaal verschillende zorginstellingen die zorg bieden aan jeugd van nul tot achttien jaar. (Interview T., 2021)
Wat schrijven de media?
Er gaan weinig dagen voorbij dat jeugdzorg niet in het nieuws is. Het gaat in deze gevallen zelden tot nooit over positieve berichten. Vaak wordt er gesproken over tekorten aan geld, werknemers, tijd en eindeloze wachtlijsten. We zagen dit terugkomen in onze media analyse. Dat niet alleen. Volgens ExpEx (jongeren met ervaring en expertise in jeugdhulp) is er ook sprake van institutioneel racisme en stereotypering binnen jeugdzorg. (Nederlands Jeugdinstituut, 2020)
Geldtekort
“Maar ze timmerden ook overhaast een regeerakkoord in elkaar, waardoor de uitvoering in de praktijk hapert”
Elk jaar heeft het kabinet weer een pot geld te verdelen. Door slecht handelen van verschillende kabinetten, gaat het helaas vaak mis bij jeugdzorg. Gemeenten proberen vaak nog extra geld vrij te maken, maar dit blijkt meestal niet genoeg. Zoals Hans van Soest zegt in zijn artikel in het AD: “Nou kan geen enkel kabinet ijzer met handen breken. VVD en PvdA namen verantwoordelijkheid na een ingewikkelde verkiezingsuitslag in 2012. Maar ze timmerden ook overhaast een regeerakkoord in elkaar, waardoor de uitvoering in de praktijk hapert (zie de pgb-chaos of de problemen bij gemeenten met bijvoorbeeld de jeugdzorg).” (Van Soest, 2015)
Werknemers en cliënten
Dit tekort aan geld zorgt vanzelfsprekend voor een tekort aan werknemers. Wie geen geld heeft om loon te betalen, heeft geen loon om werknemers aan te nemen. De werknemers die er zijn, zijn dan ook lang niet altijd te spreken over de gang van zaken. Zo schreef Peter Ullenbroeck (2019) in BN/DeStem: “Kende West-Brabant tot een paar jaar geleden vier van dergelijke centra, nu zijn dat er nog maar drie. De vestiging in Bergen op Zoom werd, nadat de gemeenten in 2015 de verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg overnamen van het Rijk, gesloten. ,,En dat niet alleen’’, zegt Vermeule die 24 jaar geleden in de jeugdzorg begon. ,,Wij als medewerkers van jeugdzorg zijn onder druk van de gemeenten kritischer geworden bij de intake. Alleen kinderen die zware zorg nodig hebben, laten we nog toe. Kinderen met lichtere problemen blijven onder de hoede van de Centra voor Jeugd en Gezin en krijgen andere, goedkopere, zorg.’’ ”
Ook voor de cliënten is het geen rozengeur en maneschijn. Juist degenen die geholpen willen worden, lopen tegen nog meer problemen aan. Zo blijkt uit een stuk van Hanneke Keultjes dat kinderen die in aanraking komen met jeugdzorg als volwassenen vaker afhankelijk raken van een uitkering. Van alle Wajongers liep maar liefst 80 procent als kind bij jeugdzorg. (Keultjes, 2016)
Wachtlijsten
“Het is een kastje-muur-verhaal”
Cup (2021) schreef: “Er zijn oplossingen aangedragen, beloftes gedaan, maar er gebeurt niks. Iedereen verwijst naar elkaar. Het is een kastje-muur-verhaal.” Dit gaat over de Jeugdbescherming Brabant (JBB), waar 3500 kinderen onder vallen. Bij JBB is in juni 2021 een complete stop aangekondigd. Er werden voor drie maanden geen cliënten meer aangenomen, waardoor deze jongeren geen hulp konden krijgen. Dit terwijl al sinds 2018 roepen om hulp kwamen vanuit JBB. Zonder gehoor, met dit als groot gevolg.
Het algemene beeld in de media is dus niet positief. Zoals we verwacht hadden, zijn er veel problemen rondom jeugdzorg. Eigenlijk hebben we hier ook een beetje te maken met een oorzaak-gevolg probleem: geen geld, waardoor er een personeelstekort ontstaat, waardoor er minder cliënten tegelijkertijd geholpen kunnen worden, waardoor de wachtlijsten groeien.
Wat vinden medewerkers?
“Er wordt een beeld geschetst, maar dat is nooit het hele verhaal”
We spraken met T*. Zij is 33 jaar oud en orthopedagoog bij een instelling binnen de sector jeugdzorg. Weet ze wat de media over jeugdzorg schrijft en wat vindt ze daarvan? “Volgens de media werkt de jeugdzorg niet goed. Alleen wordt in de media alles heel breed uitgemeten. Er wordt een beeld geschetst vanuit een bepaald perspectief, maar dat is nooit het hele verhaal. Daar moeten we kritisch over blijven. Natuurlijk worden er binnen jeugdzorg fouten gemaakt, want waar mensen werken, zijn nu eenmaal fouten. Wat wel goed is om te weten is dat wat in de media terecht komt, zijn erg complexe en uit de hand gelopen zaken, waar de media snel hun oordeel over klaar hebben.”
Zelf vraagt T. zich ook wel eens af waarom niemand bij een specifiek geval een standpunt inneemt, maar “soms durven mensen dat niet of is het niet het goede moment”.
Hoe vindt ze zelf dat het eraan toegaat bij jeugdzorg? “Vroeger maakte Nederland keuzes over de indeling van jeugdzorg die niet effectief waren. Sinds kort mogen gemeenten zelf inschatten wie hulp nodig heeft en wie dit krijgt. Het is alleen dat de ene gemeente heel veel geld krijgt en een andere gemeente bijna niks, terwijl jongeren wel de juiste zorg nodig hebben. Ook is er veel bureaucratisch geneuzel, omdat we veel moeten vastleggen en verantwoorden. Dat kost meer tijd en geld en dat kan soms effectiever. Dit is natuurlijk wel gekomen, omdat er een aantal missers waren gemaakt. Het ligt allemaal erg genuanceerd. Natuurlijk kunnen er dingen beter, maar dat zijn details en niet breed uitgemeten voor de hele sector.”
Volgens T. zijn er bij jeugdzorg altijd veranderingen gaande. ‘Sinds een aantal jaar is de verantwoordelijkheid over de financieringsstroom van jeugdzorg verandert van de overheid naar de gemeente. Ook is een tijd geleden de normale geestelijke gezondheidszorg en de specialistische geestelijke gezondheidszorg nog verder uit elkaar gehaald.” Ook nu denkt jeugdzorg aan de nieuwe veranderingen in deze tijd. “Er wordt nu nagedacht over wat telefoongebruik doet met kinderen en jongeren. Welk effect heeft dit op hen? Jeugdzorg is altijd in ontwikkeling. Het staat nooit stil.”
Op de vraag hoe ze haar werk vind, reageert ze enthousiast: “Ik heb fantastisch werk! Ik werk met top collega’s en vind het heel mooi om zo dicht bij mensen te komen en hen een stapje te helpen naar een fijner leven. Dat is zo mooi.” (Interview T., 2021)
Daarnaast spraken wij ook met H*. Hij is 55 jaar oud, is nu docent aan een hogeschool. Hiervoor werkte hij acht jaar groepsleider bij jongeren tussen de veertien en achttien jaar, was acht jaar leidinggevende en werkte daarna als gezinsvoogd in de ambulante jeugdzorg. H. werkte met kinderen waarbij de rechter besloot de kinderen uit huis te plaatsen of zorg te verplichten.
“Het gaat hier om leven en dood. Ik denk dat de media dat niet altijd doorhebben”
Ook H. is zich bewust van wat de media over jeugdzorg schrijft. Maar, vindt hij, “je kunt het nooit goed doen. Of je grijpt te vroeg in en dan haal je onterecht een kind uit huis of je grijpt te laat in, waardoor een kind soms zelfs kan overlijden. Het goede moment komt maar heel af en toe voor.” Hij blijft even stil en vervolgt: “Ik denk dat maar weinig mensen zich realiseren dat je bij de zware vorm van jeugdzorg, waar ik in werkte, je je altijd in hele spannenden en heftige situaties bevind. Het gaat hier om leven en dood, verwaarlozing, misbruik en geweld. Als jeugdzorgmedewerker bevind je je dan altijd op het kantelpunt. Ik denk dat de media dit niet altijd door hebben. Daarnaast vind ik de media ook niet altijd even genuanceerd in hoe ze hun berichtgeving schrijven. Het is over de top geschreven of uit zijn verband getrokken.”
Wat H. zelf van jeugdzorg vindt, is hij duidelijk in. “Jeugdzorg is technischer geworden. Er zijn veel protocollen, regels en procedures. De bureaucratie is toegenomen. Natuurlijk is dit bedoeld voor de veiligheid van het kind, maar soms krijgt het systeem de overheid. Er moet meer vertrouwen komen in de professionaliteit van de jeugdzorgmedewerker, want nu is de medewerker zich meer aan het verantwoorden dan hulpverlening geven. De jeugdzorg is haar hart kwijtgeraakt. Ik vind het belangrijk dat je kijkt naar wat nodig is per situatie. Dat je met je hart meedenkt.
Ook H. ziet de vraag naar jeugdzorg stijgen, (Interview H., 2021) ondanks dat Nederland in de top van de wereld staat als land met de gelukkigste kinderen. (Unicef, 2020) Wanneer je naar de cijfers kijkt vroeg in het jaar 2000 1 op de 27 naar jeugdzorg. (Bakker, 2018) In 2020 is dit ruim 1 op de 12. (CBS, 2020) “We verdragen het niet meer wanneer er een rimpel is in het leven. We willen voor alles hulp en een etiket. Een druk kind is gewoon een druk kind. Die hoeft niet direct een etiket te krijgen. We moeten het weer iets gaan normaliseren en gewoon zeggen: ach lekker dat kind laten voetballen.”
Tips voor journalisten die achtergrondverhalen schrijven over jeugdzorg heeft H. ook. “Neem tijd voor het schrijven van zo’n artikel. Verdiep je in het onderwerp en nuanceer je verhaal. In plaats van te vragen: hoe kan het nou dat dit zo gebeurde, vraag welke afwegingen een jeugdzorgmedewerker maakte om tot zijn keuzes te komen.” (Interview H., 2021)
*De naam is bij de redactie bekend, wegens privacy zodat cliënten geen verkeerd beeld krijgen of dat de persoon in de problemen komt.
Wat vinden journalisten?
Margot Smolenaars is journaliste bij Follow The Money en doet al jaren onderzoek naar jeugdzorg. “Het ingewikkelde stelsel is er niet zo best aan toe. De kinderen die de meeste hulp nodig hebben, hebben de langste wachttijd”, aldus Smolenaars. Hoe andere journalisten werken met het onderwerp jeugdzorg kijkt ze niet naar: “Wij, bij Follow The Money, varen onze eigen koers. Wanneer de kosten erg stijgen, kijken wij waarom het zo duur is, zoals bij jeugdzorg. Andere journalisten hebben vaak een andere insteek.” Smolenaars leest wel andere kranten. “Over het algemeen doen mijn collega’s het goed en scheren ze jeugdzorg niet over één kam. Toch lees ik weleens eenzijdige verhalen of verhalen waarvan ik mij afvraag of het wel goed is nagetrokken. Bij jeugdzorg zit het vaak ingewikkelder in elkaar dan het lijkt. Je komt niet altijd achter de hele waarheid. Iedereen ziet maar een gedeelte, maar niemand ziet het geheel.” (Interview Smolenaars, 2021)
Conclusie
Na onze zoektocht kunnen we het volgende concluderen: de toon in de media is behoorlijk negatief. De conclusie lijkt makkelijk: het gaat niet goed met de jeugdzorg in Nederland. De gemeenten hebben te weinig geld voor jeugdzorg. De wachtlijsten worden alsmaar langer. Cliënten wachten lang op hulp en komen vaak in de uitkering terecht. Kortom: het is vijf voor twaalf bij jeugdzorg.
Jeugdzorgmedewerkers kijken negatief naar de manier waarop jeugdzorg in de media wordt neergezet. De media geeft een eenzijdig beeld, trekt een verhaal uit zijn verband en geeft geen nuancering. Ook kunnen jeugdzorgmedewerkers het nooit goed doen in de ogen van de media.
Hoe nu verder?
Hoe gaan we nu verder? Jeugdzorgmedewerkers vertelden ons dat ze journalisten aanraden zich meer te verdiepen in het onderwerp en meer de tijd te nemen wanneer ze maatschappelijke gevoelige verhalen schrijven. Of het terecht is, verschilt via welk perspectief je naar de situatie kijkt. Wij snappen jeugdzorgmedewerkers en na hun verhalen vinden wij dat journalisten beter kunnen zeggen in welk type jeugdzorg de problemen zijn in plaats van de hele sector jeugdzorg te noemen. Wij willen nu verder gaan onderzoeken of dit mogelijk is, op welke manier je dit het beste kan doen en
Kun jij ons helpen?
Heb jij informatie over jeugdzorg dat wij echt moeten weten? Ken je iemand die zorg krijgt van jeugdzorg? Ken je jeugdzorgmedewerkers of andere personen die iets met jeugdzorg te maken hebben? Of ben jij dit zelf? Wij komen graag met je in gesprek om je verhaal te horen. Laat het ons weten via de comments!
Bronnen
ANP. (2021, 2 juni). Onderzoek naar wachttijden jeugdzorg: Kinderen wachten tien maanden op therapie of een plek om te wonen. Trouw. Geraadpleegd op 24 september 2021, van https://www.trouw.nl/binnenland/onderzoek-naar- wachttijden-jeugdzorg-kinderen-wachten-tien-maanden-op-therapie-of-een- plek-om-te-wonen~b1f87441/
Bakker, K. (2018, 5 oktober). Jeugdzorg kan nog altijd stukken beter. Sociale vraagstukken. Geraadpleegd op 5 november 2021, van https://www.socialevraagstukken.nl/jeugdzorg-kan-nog-altijd-stukken-beter/
CBS. (2020, 30 oktober). Ruim 1 op de 12 jongeren ontvangt jeugdzorg in de eerste helft van 2020. Geraadpleegd op 5 november 2021, van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/44/ruim-1-op-de-12-jongeren-ontvangt-jeugdzorg-in-eerste-helft-2020
Couzy, M. (2019, 13 mei). ‘Tekorten jeugdzorg dramatisch’. Het Parool, p. 1.
Cup, I. (2021, 22 juni). En nu zijn de kinderen de dupe. BN/DeStem, p. 2–3.
Interview H. (2021, 5 november). De geïnterviewde wil anoniem blijven.
Interview T. (2021, 28 oktober). De geïnterviewde wil anoniem blijven.
Interview Smolenaars, M. (2021, 3 november).
Keultjes, H. (2016, 13 juni). Na jeugdzorg vaak uitkering. Algemeen Dagblad, p. 7.
Nederlands Jeugdinstituut (2020, 8 juli). ‘Heb oog voor racisme in jeugdzorg’. Geraadpleegd op 17 september 2021, van https://www.nji.nl/nieuws/heb-oog-voor-racisme-in-jeugdzorg
Ullenbroeck, P. (2019, 20 juli) ‘Jeugdzorg wordt niet op waarde geschat.’ BN/DeStem, p. 5.
Unicef. (2020, 3 september). Nederland op nummer 1 in onderzoek naar welzijn van kinderen. Geraadpleegd op 5 november 2021, van https://www.unicef.nl/nieuws/2020-09-03-nederland-op-nummer-1-in-onderzoek-naar-welzijn-van-kinderen
Van Soest, H. (2015, 15 september). Eindelijk weer eens goed nieuws! Maar er is geen reden voor borstklopperij. Het Algemeen Dagblad, p. 2.
